Ang Sobra nga Katambukon Nangin Isa Bala ka Bug-os Kalibutan nga Epidemia?

“MASAMI ginakabig nga resulta sang moderno nga pagkabuhi sa manggaranon kag mauswagon nga mga pungsod, ang sobra nga katambukon nagaapektar man sa imol nga mga pungsod,” report sang isa ka Britaniko nga balasahon sa medisina nga The Lancet. Ginpatalupangod sini nga ang mga eksperto sa nutrisyon nagapaandam karon tuhoy sa “isa ka bug-os kalibutan nga epidemia” sang mga balatian nga resulta sang sobra nga katambukon subong sang diabetes, alta-presyon, kanser, kag balatian sa tagipusuon.

Bangod sang tatlo ka pilo nga pagdamo sang sobra katambok nga mga lalaki kag pagdoble sang kadamuon sang sobra katambok nga mga babayi sa China sang nagligad nga walo ka tuig, ang kadamuon sang nagabalatian sing alta-presyon didto pareho na karon sa Estados Unidos. Kapin sa katunga sang tanan nga bag-o lang nasayasat nga may diabetes ang masapwan sa India kag China. Ang kadamuon sang may diabetes sa Egipto pareho man sa Estados Unidos, kag katunga sang mga babayi sa amo nga pungsod ang sobra katambok karon. Ang Mexico may madasig nga pagdamo sang sobra katambok nga mga tawo sa tanan nga bahin sang katilingban sa tagsa ka duog sa pungsod, nga may pagtaas man sang diabetes. Bisan sa tuman ka imol nga mga pungsod sang sub-Saharan nga Aprika, nagadamo ang mga tawo nga sobra katambok kag may diabetes.

Bisan pa ang kalan-on nga may tambok sa mga fast food amo ang ginatunaan sang sobra nga katambukon sa pila ka pungsod, ang panguna nga kabangdanan amo nga madamo nga manugprodukto sing pagkaon karon ang nagadugang sing kalamay sa mga pagkaon “agod magnamit ini.” Dugang pa, ang mga pagkaon sa Asia kag Aprika may madamo nga mantika, kag gani nagadamo man ang kalori. Ang moderno nga teknolohiya sa mga pabrika kag sa agrikultura nagakinahanglan lamang sing diutay nga pagpangabudlay sa pisikal agod makahimo sing mga produkto. Luyag sang mga tawo ang diutay nga pagtrabaho kag madamo nga tion sa pagliwaliwa. Karon nga nangin popular gid ang mga kompyuter kag telebisyon, diutay lamang ang ehersisyo sang mga trabahador, kag “bangod sang email, nadula na ang pagdul-ong mismo sing mensahe kag ang pagtulutindog kag pagkadto sa mga kaupod sa trabaho agod makighambal.”

Sanglit ang sobra nga katambukon madasig man nga nagadamo sa tunga sang mga kabataan nga nagaeskwela, labi na sa mga lugar nga ang kalingawan kag ang pisikal nga hilikuton ginbuhinan, dapat mahangpan gid sang mga manunudlo ang kaangtanan sa ulot sang nutrisyon kag akademiko nga ikasarang. Si Gail Harrison, sang School of Public Health, sa Unibersidad sang California, nagapaandam nga dugang pa sa lokal nga mga pamaagi agod tapnaon ang sobra nga katambukon sa tunga sang kabataan, “ang isa ka kumon nga plano para sa pagtapna sa bug-os kalibutan nga kasangkaron, upod ang mga pagsulundan may kaangtanan sa sini, pagkasampaton, kag lapnag nga serbisyo kag organisasyon, kinahanglanon gid” agod malandas ang epidemia sang sobra nga katambukon kag ang mga balatian nga resulta sini.