Masingki nga Krimen—Ngaa Hinali nga Naglala?

SI Frank kag si Gabriella kaagahon pa nga nagdayandayan sa higad-baybay sa Oregon, E.U.A., agod makita ang pagbutlak sang adlaw. Wala gid sila sing hinalung-ong sa matabo. Pagligad lamang sang pila ka minuto, patay na sila, nga gintiro sa malapit nga distansia. Pagtimalos bala ini? Ukon pagpangimon? Indi. Ginhimo sang nagtiro, nga isa ka estranghero, ang madugay na niya nga handum—luyag niya mabatyagan ang makapatay sing tawo.

“Sang Domingo ika-28 sang Abril 1996 si Martin Bryant nakilala sa Nakatundan bangod sang iya paglipaylipay. Sang gintiro niya ang bisan sin-o lang nga masugata niya sa Port Arthur, Tasmania, nakabatyag sia sing daku nga kalipay kag gahom.” (A Study of Our Decline, ni Philip Atkinson) Katluan kag lima ka tawo ang napatay niya!

Isa ka 65-anyos nga retirado sa Canada ang nagbisikleta sa kaagahon. Samtang nagabisikleta, ginbungguan sia sa likod sang isa ka tsuper kag ginbayaan nga patay. Ang iya bisikleta ginganoy sing mga 700 metros sa dalan. Sang primero, pagdumdom sang mga awtoridad isa ini ka hit-and-run nga aksidente, apang ginpakita sang dugang nga imbestigasyon nga ginbungguan sia sang tsuper nga nagamaneho sing kinawatan nga awto, nga nagpaburhot para lamang maglipaylipay. Maathag nga ang pagbunggo sa siklista bahin lamang sang “paglipaylipay.”

Isa ka Tuhay nga Sahi sang Krimen?

Ang krimen madugay na, apang ang sahi sang krimen nga ginsambit sa ibabaw nagtiklod sa mga tawo sa pagtuaw: “Ngaa ginahimo ini sang mga tawo? Paano mahunahuna sang isa ang paghimo sing amo sini nga butang?” Bisan pa ang kinaandan nga mga krimen, subong sang pagpangawat ukon pagdaya, wala na ginasapak sang madamo nga tawo, nagadamo ang sahi sang mga buhat nga nagaganyat sa igtalupangod sang media kag nagatiklod sa mga tawo sa pagsiling, ‘Binuang ini! Ano na ang natabo sa sining kalibutan?’

Ini nga mga krimen tuhay. Masami ini nga makasiligni kag masingki. Kaangay sang mga halimbawa sa ibabaw, ang mga biktima amo sa masami ang mga inosente nga indi gani kilala ang kriminal. Isa pa, masami nga daw wala sing maathag nga rason kon ngaa ginahimo ining masingki nga mga krimen. Ang listahan sang subong sini nga krimen wala katapusan.

Sang Abril 1999 sa Colorado, E.U.A., gintiro kag napatay sang 2 ka estudyante ang 12 ka estudyante kag isa ka maestro sa eskwelahan antes sila manginmatay. Sang 1982 isa ka tawo ang napatay sa California sa tapos sia makainom sing  wala nareseta nga bulong nga ginlaktan sing strychnine. Sang 1993, gin-engganyo sang duha ka dies-anyos nga bata nga lalaki ang dos-anyos nga si James Bulger nga bayaan ang iya iloy sa tiendahan sang mga karne sa shopping mall sa Bootle, Merseyside, Inglaterra. Gindala nila sia sa riles sang tren kag ginbakol tubtob mapatay.

Ang iban nga mga buhat makabig nga terorismo, subong sang paghilo sa subway sa Tokyo sang 1995. Nakugmat ang Japan sang ginhiluan sing gas sang mga miembro sang kulto ang isa ka subway sa Tokyo, nga nagpatay sa 12 ka tawo kag nagsamad sa linibo ka tawo. Indi gid malipatan sang madamo ang natabo sa World Trade Center sa New York kag ang pag-atake sa Pentagon, sa Washington, D.C., nga nagkutol sa mga 3,000 ka kabuhi, kag ang pagbomba sang nagligad nga tuig sa Bali, Indonesia, nga nagkutol sa halos 200 ka kabuhi.

Maathag nga ining masingki nga mga krimen lapnag gid. Problema ini sa bug-os nga kalibutan, nga nagaapektar sa madamo nga mga pungsod kag mga klase sang tawo.

Sa madamo nga hitabo ang mga kriminal daw nagapaindisanay, nga nagatinguha kon sin-o ang makahimo sing labing makasiligni nga krimen. Dugang pa, ang mga krimen bangod sang kaugot sa iban nga rasa, relihion, ukon etniko nga grupo labi pa nga nangin kinaandan. Mapintas ini nga ginahimo sa mga tawo nga ang ila lamang “sala” amo nga tuhay ang ila rasa, relihion, ukon etniko nga grupo—subong sang natabo sang 1994 sang ang mga 800,000 ka Tutsi ginpatay sa Rwanda.

Ini tanan nagapahunahuna sa madamo: ‘Ano ang nagakatabo? Natabo na bala ini anay? Ano ang kabangdanan sining makakulugmat nga mga krimen? May paglaum bala nga mabuhinan ukon madula ining masingki nga mga krimen?’ Ini kag ang iban pa nga mga pamangkot binagbinagon sa masunod nga mga artikulo.

[Blurb sa pahina 4]

Ang masingki nga mga krimen masami ginahimo batok sa nakursunadahan lang nga mga biktima kag wala sing maathag nga rason