Ang Ngalan ni Jehova sa Pasipiko

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA FIJI

NATINGALA gid ang mga tawo. Ang bag-o nag-abot nga mga lalaki sa ila isla sa Pasipiko nagpiyong antes magkaon sang ginhanda para sa ila. “Ano ang ginahimo ninyo?” pamangkot sang mga tagaisla.

“Nagapasalamat sa Dios bangod sang Iya mga dulot,” sabat nila.

“Diin nagapuyo ang inyo Dios?” luyag mahibaluan sang mga tagaisla.

“Sa langit,” sabat sa ila.

“Ano ang Iya ngalan?”

“Jehova.”

“Nagakaon bala ang inyo Dios?” pamangkot sang mga tagaisla.

“Ang Dios isa ka Espiritu,” sabat sang mga bag-o nag-abot. “Indi Sia kaangay sa aton; nagakabuhi Sia sing dayon. Sia ang naghimo sang duta, sang langit, sang dagat, kag sang tanan nga butang. Ginhimo Niya kita.”

Nakibot ang mga tagaisla sa sining simple nga mga kamatuoran kag namangkot kon ngaa ining mga dumuluong nagkadto sa ila isla. Simple lang ang sabat: “Nagkari kami agod ipakilala sa inyo ang matuod nga Dios nga si Jehova, kag ang Iya Anak nga si Jesus nga aton Manluluwas.”​—⁠From Darkness to Light in Polynesia.

Sin-o ining mga dumuluong? Sila bala amo ang ginatawag karon nga mga Saksi ni Jehova? Indi. Sila nga duha taga-Tahiti nga mga manunudlo kag ebanghelisador, nga nag-abot sa isla sang Mangaia (sa nabagatnan nga Cook Islands) sang Hunyo 15, 1824. Ngaa gingamit nila ang ngalan nga Jehova? Kis-a lang bala ini natabo? Ang sabat  sa sini nga mga pamangkot nagapaathag kon ngaa ang ngalan ni Jehova importante gihapon sa madamo nga kultura sang mga isla sa Pasipiko.

Lapnag nga Gingamit ang Ngalan sang Dios

Gingamit sang madamo nga misyonero nga nagkadto sa Pasipiko gikan sa Inglaterra kag Amerika sang ika-19 nga siglo ang ngalan nga Jehova sa ila kinaandan nga paghambalanay kag sa ila mga sinulatan. Sa katunayan, sayop nga nagsiling pa gani ang isa ka istoryador nga ining mga misyonero sang una “mga sumulunod ni Jehova sa baylo nga mga disipulo ni Cristo.”

Ang personal nga mga sulat sining mga misyonero masami nga nagasugod sa prase subong sang: “Kabay nga luwason ka sang Dios nga Aton Ginuo nga si Jehova kag ni Jesucristo nga hari sang paghidait.” Gani, indi katingalahan nga si Albert J. Schütz, nga isa ka bantog nga linguista, nagsiling nga ang isa ka libro sa Fiji nga ginbalhag sang 1825 nagaunod sing isa lamang ka tinaga nga ginhulam sa Ingles. Ini amo ang ngalan nga Jehova.

Ang paggamit sang mga misyonero sadto sa ngalan ni Jehova may daku nga epekto sa mga tagaisla sa Pasipiko. Ang pila sa ila nga gintudluan sang mga misyonero, ginpadala man subong mga misyonero, ukon mga manunudlo, agod dalhon ang ila mensahe sa iban nga mga isla. Nagakomento tuhoy sa ginsambit kaina nga pag-abot sang duha ka taga-Tahiti nga misyonero sa isla sang Mangaia, ang libro nga The Covenant Makers​—⁠Islander Missionaries in the Pacific nagkomento: “Para sa taga-Tahiti nga mga manunudlo, si Jehova amo lamang ang matuod nga Dios. Gintuga Niya ang bug-os nga kalibutan kag ang tawo bahin sang mga tinuga sang Dios. . . . Ginpahayag [nila] nga si Jehova amo lamang ang matuod nga Dios kag ang Iya Anak nga si Jesucristo amo ang Manluluwas sang katawhan.”

Samtang gindala nila ang mensahe sang Biblia sa nagkalainlain nga mga isla, ang pila ka misyonero sadto nakasumalang sing daku nga mga katalagman, bangod ang mga pumuluyo kon kaisa masingki. Bilang paglaragway sa mga kabudlayan, ang libro nga Mission, Church, and Sect in Oceania nagsiling: “Ang mabakod nga pagtuo kay Jehova masunson nga naglandas sa kahadlok kag pagkawalay paglaum.”

Ang isa ka talalupangdon nga halimbawa sining sahi sang pagtuo kay Jehova ginpakita sang 1823 sang gindala ang mensahe sang Biblia sa isla sang Rarotonga, sa Cook Islands. Ang marinero nga misyonero nga si John Williams nag-abot didto kag nagpadala sing duha ka mag-asawa agod tudluan ang mga taga-Rarotonga. Apang, sang magpuisay sila sang hubog katama nga hari, ginkastigo ining mga misyonero. Ginkawat ang tanan nila nga pagkabutang, kag diutayan lang sila mapatay.

Pagbalik sa ila barko, ginlaragway sang mga misyonero ang mga taga-Rarotonga subong ang pinakamabangis nga mga tawo nga ila nasumalang. Nahadlok nga basi maglain pa gid ang resulta, namat-od si Williams nga magbiya lang anay sa isla. Apang, isa ka lamharon nga manunudlo nga si Papeiha ang nagboluntaryo nga mag-ebanghelyo sing isahanon sa isla. “Patyon man ako sining mabangis nga mga tawo ukon indi,” siling niya, “magatakas ako sa ila.”

Paagi sa mga tinaga nga masunson ginkutlo sa mga kasaysayan sang pagmisyonero sadto, si Papeiha nagsiling: “Ko Jehova toku tiaki! Tei roto au i tona rima! (Si Jehova ang akon manugbantay! Sia na ang bahala sa akon!)” Nian, nagapanapot sing manipis kag dala ang libro nga nagaunod sing mga teksto sang Biblia sa lenguahe sang mga taga-Tahiti, naglumpat sia gikan sa barko kag naglangoy pahigad. Indi lamang sia nakalampuwas. Sa pag-abot niya sa isla, madamo ang nagbaton sang mga butang nga iya gintudlo.

Ang isa ka taga-Rarotonga nga nangin misyonero man sang ulihi amo si More Ta’unga. Sang 1842, sia ang una nga misyonero nga nagtukod sing sentro sa pagmisyonero sa isla sang New Caledonia. Nagsulat sia sa iya lista-adlawan tuhoy sa isa ka lalaki sa amo nga lugar nga gintudluan niya sa pagbasa kag pagsulat: “Mahinay ang pagtuon niya sa sini nga mga butang. Wala madugay pagkatapos sini nagsiling sia sa akon, ‘Luyag ko magpangamuyo.’ Apang ginlaygayan ko sia nga indi magdali. Sang ulihi namangkot sia liwat, ‘Indi mo bala ako pagtugutan sa pagpangamuyo?’ Dayon ginpamangkot  niya ako kon ngaa indi ako magsugot nga magpangamuyo sia, gani nagsiling ako, ‘Dapat talikdan mo anay ang imo mga idolo, pagkatapos sini mahimo ka na makapangamuyo kay Jehova. Sia lamang ang magapamati sa imo.’ Gani gindala niya sa akon ang iya isa ka alat sang mga diosdios, kag nagsiling, ‘Sunuga ini. Si Jehova na karon ang akon Dios.’ Nangin lantip sia sa pagpangamuyo.”

Ang mga Tagaisla sa Pasipiko Nagbaton kay Jehova

Bangod pirme gingamit sang mga misyonero ang ngalan sang Dios, indi katingalahan nga ang ila mga ginbantalaan nagbaton kay Jehova subong ila Dios. Ginlaragway sang libro nga Missionary Adventures in the South Pacific ang isa ka daku nga miting nga ginhiwat sa isa ka isla sa naaminhan sang Pasipiko sang nag-abot ang barko sang mga misyonero nga Morning Star. Ang libro nagsiling nga ang mga tagaisla “nag-ugyon paagi sa pagbayaw sang ila mga kamot, nga ang kalabanan sa ila nagbayaw sang duha ka kamot kag ginpadugay ini agod ipakita ang ila determinasyon, nga talikdan na nila ang idolatriya kag simbahon si Jehova. Dugang pa, iaman nila ang tanan nga mga kinahanglanon sang mga manunudlo. Isa ka lote ang gintigana kag gindedikar kay Jehova para sa simbahan kag balay sang mga manunudlo.”

Nagalaragway sa pagkumbertir kay Malietoa, ang mataas sing ranggo nga pinuno sa Samoa, ang libro nga Wiliamu​​—⁠Mariner-Missionary​​—⁠The Story of John Williams nagsiling: “Nagpamulongpulong sing malawig si Malietoa sa iya katawhan, dayag nga nagsaad nga mangin isa ka sumilimba ni Jehova, kag magpatindog sing isa ka simbahan para sa pagsimba sa Iya. Ginsugo niya ang mga tawo nga nagpabilin sa puluy-an nga magsugod sa pagtuon tuhoy kay Jehova kag kay Jesucristo.”

Ini tanan nga hilikuton may nagadugay nga epekto sa kabuhi sang madamo nga komunidad sa mga isla sa Pasipiko. Bisan karon sa mga pungsod subong sang Fiji kag Samoa, kinaandan na lang nga mabatian ang ngalan ni Jehova nga ginasambit sa radyo ukon makita ini sa lokal nga mga pamantalaan.

Apang indi lamang amo sini ang epekto. Sa iya libro nga Treasure Islands, nga una nga ginbalhag sang 1977, ginlaragway ni Pearl Binder ang importansia sang ngalan ni Jehova sa mga Banaban. Ini nga mga tawo orihinal nga nagpuyo sa Kiribati apang nagsaylo sang ulihi sa isla sang Rabi, sa Fiji. Si Binder nagsulat: “Ang mga misyonero nga nagkadto sa Banaba naghatag sa mga Banaban sing butang nga hamili pa sa ila nahibaluan. . . . Ang ila pagpati kay Jehova nangin sentro sang ila kabuhi kag nagpahiusa sa ila nga wala pa sing nakahimo, sa sulod sang kapituan ka tuig sang masakit nga kapipit-an, kag tubtob karon nagasakdag sa ila sa espirituwal. Kon wala si Jehova nga ginpakilala sang puti nga tawo (nga labi kag labi pa nga ginasikway sang puti nga tawo mismo) mahimo nga wala na sing malauman ang mga Banaban.”

Ang Ngalan sang Dios sa mga Badbad sang Biblia

Ang isa sang panguna nga mga tulumuron sang mga misyonero sadto amo ang pagpatubas sing mahangpan nga mga badbad sang Biblia sa mga lenguahe sa mga isla sa Pasipiko. Bangod sang ila maukod nga pagpanikasog, natigayon ang Biblia sa madamo nga lenguahe nga ginahambal sa bug-os nga rehiyon sang Pasipiko. Daw natural lang para sa sining mga manugbadbad nga badbaron sing literal ang ngalan ni Jehova, subong nga ginbadbad nila sing literal ang tanan iban pa nga mga ngalan sa Biblia.

Interesado gid ang sinsero nga estudyante sa Biblia nga ang mga manugbadbad sadto naggamit sang ngalan ni Jehova indi lamang sa ila mga badbad sang Hebreong Kasulatan kundi sa Cristianong Griegong Kasulatan man, ang ginatawag nga Bag-ong Testamento. Ginpakita sang isa ka surbe sa pito ka lenguahe sang mga isla sa Pasipiko nga ang ngalan ni Jehova gingamit sa 72 ka bersikulo sa Cristianong Griegong Kasulatan. Indi lamang ini mga badbad nga ginhimo sang ika-19 nga siglo. Nalakip man ang isa ka modernong badbad sa Rotuman nga lenguahe nga ginbalhag sang 1999. Gingamit sini nga Biblia ang ngalan ni Jehova sa 48 ka bersikulo sa Cristianong Griegong Kasulatan.

Sa talipuspusan sang ika-19 nga siglo, si William Wyatt Gill, nga isa ka madugay na nga misyonero  sa Pasipiko, nagsulat tuhoy sa isa sang una nga mga badbad: “Bangod sang paggamit ko sing Rarotongan nga Biblia sa sulod sang kap-atan kag duha ka tuig, pasensiahon lang ako sa pagsiling nga ginakabig ko ini nga isa ka dalayawon gid nga pagbadbad sa orihinal. . . . Subong sa tanan iban pa nga mga bersion sa Pasipiko kag New Guinea, ang sagrado nga ngalan nga ‘Jehova’ ginabadbad sing literal, sa amo labi pa gid nga ginapatuhay ang dayon-nga-buhi nga Dios sa mga butang nga ginasimba sang mga pagano.”

Kon Ngaa Gingamit Nila ang Ngalan sang Dios

Ngaa gingamit gid sining mga misyonero, mga manugbadbad sang Biblia, kag mga manunudlo ang personal nga ngalan sang Dios nga Jehova? Bangod nakita nila nga kinahanglan makilala ang kinatuhayan sa ulot ni Jehova, ang lamang matuod nga Dios, kag sang kadamuan sang butig nga mga dios nga ginasimba sang mga tagaisla sa Pasipiko. (Juan 17:⁠3; 1 Corinto 8:​5, 6) Ang tagsa sining mga dios may ngalan, kag natural lamang nga ang mga sumilimba nila mamangkot, “Sin-o ang inyo Dios? Ano ang iya ngalan?” Ang paggamit sing lokal nga termino para sa “dios” mahimo magpagumon sa mga nagapamangkot ukon ayhan hunahunaon lamang nila nga ang Labing Gamhanan isa pa ka dios nga dapat idugang sa ila mga dios. Gani indi katingalahan nga ining mga misyonero sang una pirme gid naggamit sang ngalan ni Jehova.

Nagakahulugan bala ini nga ang tanan nga nagagamit sang ngalan ni Jehova nakahangop gid kon sin-o sia? Indi. Si Hiram Bingham, isa ka misyonero nga manugbadbad kag anak sang bantog nga misyonero nga taga-Hawaii nga may amo man nga ngalan, nagpanaksi sa mga pumuluyo sang Abaiang (sa Kiribati) nga nagasinggit nga “may isa lamang ka Dios​—⁠si Jehova” samtang ginapangguba nila ang ila mga idolo. Apang ang Missionary Adventures in the South Pacific nagsiling tuhoy sa sini nga hitabo:

“Apang, nahibaluan ni Bingham nga ang pagguba sa sadtong mga idolo wala nagakahulugan nga ginbaton gid sang mga tawo ang Cristianismo​—⁠sa di-magkubos wala pa. Wala nila nahangpan sing maayo ang matuod nga kahulugan sang mensahe sang ebanghelyo, apang nahimo nila ang panugod sini.” Maathag nga indi lamang ang paghibalo sa ngalan ni Jehova ang kinahanglan. Kinahanglan makilala sang matuod nga mga Cristiano si Jehova subong isa ka persona kag tumanon sia sa tagsa ka aspekto.​—⁠Roma 10:13-​17.

Bisan ang matutom nga si Moises, ang tawo nga nakakilala sang ngalan ni Jehova kag naggamit sini, kinahanglan makahibalo sing dugang pa. Sia nangamuyo: “Karon, palihug, kon nakasapo ako sing kahamuot sa imo mga mata, ipahibalo mo sa akon, palihug, ang imo mga dalanon, agod makilala ko ikaw, agod makasapo ako sing kahamuot sa imo mga mata.” (Exodo 33:13) Huo, indi lamang ngalan ni Jehova ang luyag mahibaluan ni Moises. Luyag niya mahibaluan ang mga kinaiya ni Jehova kag kon paano sia mapahamut-an. Bangod sining pangabay, ginhatagan si Moises sing makalilipay nga pribilehiyo, nga makita ang pagpadayag sing gahom may kaangtanan sa kahulugan sang ngalan ni Jehova.​—⁠Exodo 33:19; 34:​5-7.

Subong man sa karon, linibo ka Saksi ni Jehova sa bug-os nga rehiyon sang Pasipiko ang nagagamit sing mga Biblia nga orihinal nga ginbadbad sang mga misyonero sang una sa pagbulig sa mga bunayag sing tagipusuon nga mahangpan indi lamang ang kahulugan sang ngalan ni Jehova kundi sang mga ginapatuman man niya sa mga magasimba sa iya “sa espiritu kag kamatuoran.” (Juan 4:​23, 24) Huo, ang ngalan ni Jehova ginahimaya sa “kapuluan sang dagat.” Busa, linibolibo ang nagalaum sa iya halangdon nga ngalan.​—⁠Isaias 24:15; 42:12; 51:⁠5; Hulubaton 18:10.

[Retrato sa pahina 12]

Ang mga tagaisla sa Pasipiko nga nakakilala sang ngalan sang Dios gikan sa mga misyonero sang Cristiandad sang una nagpakilala sini sa iban

[Credit Line]

Palm tree and photo at left: From the book Gems From the Coral Islands

[Retrato sa pahina 13]

Si John Williams

[Credit Line]

Culver Pictures

[Retrato sa pahina 13]

Si Papeiha

[Credit Line]

Courtesy Institute of Pacific Studies, from Mission Life in the Islands of the Pacific, by Aaron Buzacott

[Retrato sa pahina 15]

Ang mga Saksi ni Jehova nagapakilala sang ngalan sang Dios sa bug-os nga kalibutan