Ang Tion nga Wala na sing Bisan Sin-o nga Halitan sang mga Kagaw

IMPORTANTE sa kabuhi ang mga kagaw ukon mga mikroorganismo. Daku sila nga bahin sang duta kag sang aton lawas. Subong sang ginsiling sa kahon nga “Mga Sahi Sang Kagaw,” sa pahina 7, “trinilyon ka bakterya ang nagapuyo sa aton lawas.” Kalabanan sini mapuslanon​—⁠sa katunayan, importante⁠—​sa ikaayong lawas. Bisan pa nga diutay lamang ang nagatuga sang balatian, makasalig kita nga sa ulihi, wala na sing bisan sin-o nga halitan sang mga kagaw.

Antes naton usisaon ang paagi kon paano dulaon ang makahalalit nga epekto sang mga kagaw, binagbinagon anay naton ang mga panikasog karon agod pakigbatuan ang nagatuga sing balatian nga mga kagaw. Magluwas sa pag-usisa sang kaupod nga kahon nga “Kon Ano ang Sarang Mo Mahimo,” binagbinaga ang mga panikasog sang mga doktor nga batuan ang resistensiado nga mga kagaw.

Bug-os Kalibutan nga mga Estratehiya

Si Dr. Gro Harlem Brundtland, ang direktor heneral sadto sang World Health Organization (WHO), naglaragway sang mga panikasog nga nahimo. Sa Report on Infectious Diseases 2000, nga “Paglandas sa Resistensia sa Antimikrobyo,” ginpakita niya nga kinahanglan ang “isa ka bug-os kalibutan nga estratehiya agod makontrol ang resistensia” sang mga kagaw sa antibiotiko. Naghambal man sia tuhoy sa “pag-ugyunay sang tanan nga mga manug-atipan sa ikaayong lawas,” nga nagapadaku: “May kahigayunan kita nga sugdan ang isa ka daku nga panikasog batok sa makalalaton nga mga balatian.”

Sang 2001, nagplano ang WHO sing isa ka “Bug-os Kalibutan nga Estratehiya sa Pagkontrol sa Resistensia sa Antimikrobyo.” Ini nga dokumento nagpresentar sang isa ka plano nga gindesinyo para sa mga manug-atipan sang ikaayong lawas kag sa mga tawo sa kabilugan tuhoy sa “kon ano ang himuon kag kon paano ini himuon.” Ang estratehiya nagalakip sa pag-edukar sa mga tawo kon paano malikawan nga magbalatian, subong man ang paghatag sing instruksion sa ila kon paano gamiton ang mga antibiotiko kag iban pa nga antimikrobyo kon maimpeksion sila.

Dugang pa, ang mga manugpangabudlay sa pag-atipan sing ikaayong lawas​—⁠mga doktor kag mga nars subong man ang iban nga nagatrabaho sa mga ospital kag mga balay-alatipanan​—⁠ginapalig-on nga maghalong agod malikawan ang paglapnag sang impeksion. Sing makapasubo, ang mga pagtuon nagpakita nga madamo nga mga propesyonal sa panglawas ang wala nagapanghinaw sang ila mga kamot ukon nagailis sing mga guantes halin sa isa ka pasyente pakadto sa isa.

Ginapakita man sang mga surbe nga ang mga doktor nagareseta sang mga antibiotiko bisan pa indi nagakadapat. Ang isa ka rason sa sini amo nga ginapilit sang mga tawo ang ila doktor nga resetahan sila sing antibiotiko agod madali mag-ayo. Busa nagasunod ang mga doktor, agod lamang pahamut-an ang mga pasyente. Masami nga wala sing tion ang doktor sa pag-edukar sa ila mga pasyente ukon wala sing paagi agod mahibaluan kon ano nga mga kagaw ang gintunaan sang impeksion. Subong man, mahimo sila magreseta sing mas bag-o apang mas mahal kag mas madamo sing mabulong nga mga antibiotiko. Kag ini nag-amot man sa problema tuhoy sa resistensia sang mga kagaw sa bulong.

Ang iban nga mga bahin nga ginhatagan sing igtalupangod sang Global Strategy sang WHO amo ang mga ospital, mga sistema sang ikaayong lawas sang pungsod, mga manugpatubas sang pagkaon, mga kompanya sang bulong, kag mga manughimo sang kasuguan. Ang report nagapalig-on sing kooperasyon sa tunga nila agod mabatuan ang bug-os kalibutan nga katalagman sa resistensiado nga mga kagaw. Apang mangin epektibo bala ini nga programa?

 Mga Balagbag sa Kadalag-an

Ginpatuhuyan sang Global Strategy sang WHO ang daku nga balagbag agod malubad ang mga problema sa panglawas. Ini amo ang motibo sa pagganar​—⁠ang kuarta. Ang Biblia nagasiling nga ang gugma sa sini amo ang kabangdanan sang “tanan makahalalit nga mga butang.” (1 Timoteo 6:​9, 10) Ang WHO nagapalig-on: “Ang pagpakig-angot sa industriya sang bulong dapat man binagbinagon, lakip ang nagakaigo nga pagkontrol sa mga manugbaligya sang bulong sa mga doktor kag ang pagbantay sa edukasyunal nga mga programa nga ginasakdag sang mga industriya sang bulong para sa mga manug-atipan sang ikaayong lawas.”

Ang mga kompanya sang bulong masupog nga nagapresentar sang ila mga produkto sa mga doktor. Sa karon ginahimo nila ini sing direkta sa publiko paagi sa pagpasayod sa telebisyon. Maathag nga nakaamot ini sa sobra nga paggamit sing mga bulong, nga subong resulta, amo ang daku nga rason sang paglapnag sang resistensiado sa bulong nga mga kagaw.

Sa seksion sini tuhoy sa paggamit sing mga antimikrobyo sa sarang makaon nga mga sapat, ang Global Strategy sang WHO nagasiling: “Ang mga beterinaryo sa pila ka pungsod nagakita sing tubtob 40% ukon kapin pa sa ila benta paagi sa pagbaligya sing mga bulong, busa wala ginpalig-on ang paglimite sa paggamit sing antimikrobyo.” Subong sang madamo nga report, ang resistensiado nga mga kagaw nagtuhaw kag naglapnag bangod sang indi nagakaigo nga paggamit sing mga antibiotiko.

Ang pagpatubas sing mga antibiotiko, sa katunayan, makahalawhaw. Sa Estados Unidos lamang,  mga 20 milyones ka kilo sang antibiotiko ang ginapatubas kada tuig! Sa bug-os kalibutan nga produksion, mga katunga lamang ang ginagamit sa mga tawo. Ang iban ginabomba sa mga tanom ukon ginapakaon sa mga sapat. Ang mga antibiotiko kinaandan nga ginasamo sa kalan-on sang mga sapat nga ilihawon agod mapadasig ang ila pagdaku.

Ang Papel sang mga Gobierno

Sing talalupangdon, ang Executive Summary sang Global Strategy sang WHO nagasiling: “Ang daku nga responsabilidad sa pagpatuman sang estratehiya yara sa tagsa ka pungsod. May daku gid nga papel ang gobierno.”

Ang matuod, ang pila ka gobierno nakahimo sing mga programa agod makontrol ang resistensia sa antimikrobyo, nga nagapadaku sing kooperasyon sa sulod kag sa gua sang ila pungsod. Ini nga mga programa nagalakip sang pagrekord sa paggamit sing antimikrobyo kag sa resistensiado nga mga mikrobyo, mas epektibo nga pagkontrol sa impeksion, nagakaigo nga paggamit sing mga antimikrobyo sa medisina kag agrikultura, pagpanalawsaw agod mahangpan ang resistensia, kag paghimo sing bag-o nga mga bulong. Ang Report on Infectious Diseases 2000 sang WHO indi malaumon. Ngaa?

Ang report nagsambit sa “kakulang sang determinasyon sa bahin sang mga gobierno nga ang mga prioridad mahimo nga indi ang ikaayong lawas sang  publiko.” Ini nagdugang: “Ang mga balatian​—⁠kag busa ang resistensia​—⁠nagadamo man sa mga kahimtangan subong sang pagrebelde sang mga pumuluyo, kaimulon, tigdamo nga pagsaylo kag pagguba sa palibot diin madamo nga tawo ang napadayag sa makalalaton nga mga balatian.” Sing makapasubo, ini mismo nga mga problema ang indi malubad sang tawhanon nga mga gobierno.

Apang, ang Biblia nagasugid tuhoy sa isa ka gobierno nga indi lamang magalubad sang mga problema nga nagatuga sang balatian kundi magadula man sing bug-os sang balatian. Mahimo hunahunaon mo nga ang pila ka kagaw pirme nga magahatag sing kahalitan, apang may maayo nga mga rason sa pagpati nga mangin maayo pa ang palaabuton.

Ang Tion nga Indi na Maghalit ang mga Kagaw

Madugay na nga gintudlo sang manalagna sa Biblia nga si Isaias ang isa ka labaw sa tawo nga gobierno kag ginpakilala ang gumalahom sini. Talupangda ang tagna, subong sang makita sa King James nga bersion sang Biblia: “Kay sa aton natawo ang isa ka bata, sa aton isa ka anak nga lalaki ang ginhatag: kag ang gobierno mangin sa iya abaga: kag ang iya ngalan pagatawgon Makatilingala, Manuglaygay, Ang gamhanan nga Dios, Ang walay katapusan nga Amay, Ang Prinsipe sang Paghidait.”​—⁠Isaias 9:​6, italiko amon.

Sin-o ining bata, ining prinsipe, nga magabaton sang pagginahom? Talupangda kon paano sia ginpakilala antes pa matawo. Si anghel Gabriel nagsiling sa ulay nga si Maria: “Yari karon! magapanamkon ka sa imo taguangkan kag magaanak sing isa ka anak nga lalaki, kag tawgon mo ang iya ngalan nga Jesus. Ining isa mangin daku . . . , kag ang iya ginharian walay katapusan.”​—⁠Lucas 1:31-33.

Sang nangin hamtong na si Jesus, naghatag sia sing pamatuod nga sia gid ang ginsaad nga Gumalahom sang gobierno sang Ginharian sang Dios. Wala lamang magbantala si Jesus sa kadutaan sang “maayong balita sang ginharian” kundi ginpasundayag man niya ang iya gahom sa pagdula sang tanan nga balatian. Ang Biblia nagareport nga “nagpalapit sa iya ang dakung mga kadam-an, nga kaupod nila ang mga tawo nga piang, baldado, bulag, apa, kag madamong iban pa, kag ginpahamtang nila sila sa iya tiilan, kag gin-ayo niya sila; sa bagay nga natingala ang kadam-an sang nakita nila ang mga apa nga nagahambal kag ang mga piang nga nagalakat kag ang mga bulag nga nakakita.”​—⁠Mateo 9:35; 15:​30, 31.

Huo, bisan ano ang balatian ukon ang kasablagan sang isa ka tawo, gin-ayo ini ni Jesus. Ginbanhaw pa gani niya ang pila ka tawo nga napatay! (Lucas 7:​11-​17; 8:​49-​56; Juan 11:38-​44) Matuod, yadtong mga nag-ayo, kag bisan yadtong mga ginbanhaw, napatay sang ulihi. Apang, ginpakita sang milagro ni Jesus kon ano ang iya himuon sa palaabuton sa mga tawo nga nagapuyo sa duta sa idalom sang paggahom sang Ginharian. Ang Biblia nagasaad nga sa sina nga tion “wala na sing pumuluyo nga magasiling: ‘Nagamasakit ako.’ ”​—⁠Isaias 33:24; Bugna 21:​3, 4.

Sa karon, subong sang nahibaluan gid naton, ang tanan mahimo magbalatian kag mapatay. Ang mga kagaw nagahalit sa minilyon ka tawo, masami pa gani nga makamamatay. Apang, ang tawhanon nga lawas gindesinyo sing tuman ka tumalagsahon amo nga ang pila nagapalibog kon ngaa may nagamasakit. Ang doktor sa medisina nga si Lewis Thomas nagsulat tuhoy sa importante nga papel sang bakterya kag nagsiling nga ang balatian nagaabot “kaangay sang aksidente.” Sia nagsiling: “Mahimo nga ang mga mekanismo sa depensa sang apektado nga mga pasyente may diperensia sa isa ka pinasahi nga paagi.”

Sa pagkamatuod, yadtong may mabakod nga sistema sang imyunidad talagsa lang, kon matabo gid man, nga maimpeksion sang bakterya. Walay sapayan, ang mga tawo sa ulihi nagatigulang kag nagakapatay. Ang Biblia nagasiling nga ang sala nga napanubli gikan sa himpit anay nga unang tawo, si Adan, amo ang responsable sa balatian kag kamatayon. “Paagi sa isa ka tawo,” paathag sang Biblia, “nagsulod ang sala sa kalibutan kag ang kamatayon paagi sa sala, kag busa ang kamatayon naglapnag sa tanan nga tawo bangod sila tanan nakasala.”​—⁠Roma 5:12.

Apang, ginpadala sang Dios ang iya Anak sa duta agod iaman ang iya himpit nga kabuhi subong gawad agod mahilway ang mga tawo gikan sa mga epekto sang sala. (Mateo 20:28) Ang Biblia nagapaathag: “Ang bayad nga ginabayad sang sala amo ang kamatayon, apang ang dulot nga ginahatag sang Dios amo ang kabuhi nga walay katapusan paagi kay Cristo Jesus nga aton Ginuo.” (Roma 6:23; 1 Juan 5:11) Sa idalom sang paggahom sang Ginharian sang Dios, ang makapaayo nga mga epekto sang halad ni Cristo matigayon. Nian ang tanan nga kagaw, bisan yadtong nagatuga sing balatian karon, indi na maghalit kay bisan sin-o.

Indi bala makatarunganon nga tun-an ang gobierno sang Ginharian nga ginsaad sa Biblia, nga magahatag sing mga solusyon sa mga problema sang mga tawo? Ang mga Saksi ni Jehova malipay sa pagbulig sa imo nga makahibalo pa sing dugang.

[Kahon sa pahina 9]

Kon Ano ang Sarang Mo Mahimo

Ano ang sarang mo mahimo agod mapahaganhagan ang katalagman sa resistensiado nga mga kagaw? Ang World Health Organization naghatag sing pila ka mga panuytoy. Una, naghatag ini sing mga tikang nga sarang naton masunod agod mapahaganhagan ang balatian kag ang paglapnag sang impeksion. Ikaduha, naglaragway ini kon paano mapauswag sang mga tawo ang paggamit sing mga antimikrobyo.

Sing lohiko, ang labing maayo nga paagi agod mapahaganhagan ang balatian kag ang paglapnag sini amo ang paghimo sing bisan ano nga kinahanglanon agod makapabilin nga mapagros. Ano ang imo mahimo agod makalikaw sa balatian?

Mga Tikang Agod Makalikaw sa Balatian

1. Himua ang imo labing masarangan agod matigayon ang tatlo ka masunod nga mga butang: nagakaigo nga nutrisyon, nagakaigo nga ehersisyo, kag bastante nga pagpahuway.

2. Hupti ang personal nga katinlo. Ginapadaku sang mga espesyalista sa kapagros ang pagpanghinaw sang kamot subong amo ang labing epektibo nga pamaagi agod malikawan nga magbalatian kag agod indi makapalaton sang impeksion sa iban.

3. Siguraduha nga mangin indi peligruso ang ginakaon mo kag sang imo pamilya. Mangin mabinalak-on gid sa katinlo sang imo mga kamot kag sa duog diin ginahanda ang pagkaon. Subong man, pat-ura nga matinlo ang tubig nga ginahugas mo sa imo mga kamot kag sa pagkaon. Bangod nagadamo ang mga kagaw sa pagkaon, lutua sing maayo ang karne. Tagua kag isulod sa repridyeretor ang pagkaon.

4. Sa mga duog diin ang balatian ginapalaton sang nagalupad nga mga insekto, limitehi ang imo hilikuton sa gab-i ukon sa kaagahon samtang aktibo pa ining mga insekto. Kag regular nga maggamit sang pangamlig subong sang muskitero.

5. Ang mga bakuna makapabakod sang imo sistema sa imyunidad agod mapakigbatuan ang pila ka kagaw nga kinaandan sa inyo duog.

Paggamit sing mga Antimikrobyo

1. Magpakonsulta sa isa ka propesyonal sa kapagros antes magbakal ukon magtomar sang bisan ano nga antibiotiko ukon antimikrobyo. Ang direkta-sa-kostumer nga mga promosyon sa bulong masami nga nagahatag sing benepisyo sa mga manugbaligya sa baylo nga sa manugbakal.

2. Indi pagpilita ang imo doktor nga resetahan ka sang antibiotiko. Kon himuon mo ini, mahimo resetahan ka niya bangod lamang nahadlok sia nga madula ka subong iya pasyente. Halimbawa, ang sip-on tuga sang mga virus, kag ang mga antibiotiko indi makabulong sang sip-on. Ang pag-inom sing antibiotiko kon may virus ka mahimo makahalit sa mabuligon nga mga bakterya, ayhan ginatugutan pa nga magdamo ang resistensiado nga mga kagaw.

3. Indi mag-insister sa bag-o nga mga bulong​—⁠mahimo nga indi ini maayo sa imo kag magastuhan ka pa.

4. Hibalua ang bisan ano nga bulong gikan sa masaligan nga tiliman-an: Para ini sa ano? Ano ang posible nga mangin halit sini? Ano ang reaksion sini sa iban nga bulong, kag ang iban pa nga rason nga mangin delikado ang pagtomar sini?

5. Kon kinahanglan gid ang bulong nga antibiotiko, ginapalig-on ka nga ubuson ang tanan nga ginreseta, bisan nangin maayo na ang imo pamatyag antes mo ini maubos. Ang katapusan nga bahin sang pagbulong amo ang magapat-od nga ang tanan nga impeksion nadula na.

[Retrato sa pahina 10]

Sa idalom sang matarong nga gobierno sang Dios, magakabuhi ang mga tawo nga wala na sing magahalit nga mga kagaw