Isa ka Parasito Apang Mapuslanon nga Sugbasugba

MATUOD, ang ichneumon wasp (isa ka sahi sang sugbasugba) indi kinaandan ang hitsura, halos makahaladlok ini. Apang ngaa gintawag ini nga parasito? Bangod masami ini nagabuad paagi sa pagpangitlog sa ibabaw ukon sa sulod sang atataro sang iban nga insekto ukon sang isa ka damang.

Sa Aminhan nga Amerika may kapin sa 3,000 ka espesyi sang matuodtuod nga mga ichneumon wasp. Ini naman nga mga ichneumon wasp bahin sang isa ka daku nga pamilya sang nanarisari nga sahi sang parasito nga mga sugbasugba. Ginabanabana sang mga sientipiko nga sa bug-os nga kalibutan kapin sa 40,000 ka espesyi ang natungod sa sining insekto nga pamilya.

Ang mga ichneumon wasp may nanuhaytuhay nga kadakuon gikan sa mga un-tersia sang isa ka sentimetro tubtob sa lima ka sentimetro kalaba. Ang maniwang kag nagabawod nga tiyan sini mas malaba sangsa ulo kag dughan. Ang mga ichneumon tuhay sangsa nagapangutot nga mga buyog tungod mas malaba ang sungo sini.

Ang nagapakilala gid nga bahin sang lawas sang mga ichneumon amo ang isa ka daw dagom nga tubo sa punta sang tiyan. Ginatawag nga ovipositor, ining tubo nga ginagamit sa pagpangitlog masami nga mas malaba sangsa lawas. Pareho ini kadamol sa isa ka buhok sang kabayo kag may tatlo ini ka daw hilo nga nahot nga nagadahog pakadto-pakari agod paguaon sa tubo ang itlog.

Paano matultulan sang ichneumon ang atataro sang isa ka insekto? Ang bayi nga Megarhyssa nga sugbasugba, isa ka sahi sang ichneumon, napanilagan nga nagatuktok sang sungo sini sa isa ka kahoy agod pamatyagan ang hulag sang isa ka atataro nga nahamtang mga duha ka sentimetro ukon kapin pa sa idalom sang panit sang kahoy. Kon mabatyagan sini nga may isa ka atataro, ginapabaskog pa gid sini ang pagtuktok. Sa ulihi, sugdan na sini ang pagbuho sa panit sang kahoy paagi sa tubo, nga subong bala ginabarinahan ini.

Ang mga nagaobserbar nagsiling: “Sa tion nga matandog na sang punta sang ovipositor sang ichneumon wasp ang atataro, isa ka itlog ang ginapagua sa tubo, nga ginaplastar sing maayo sa tupad, ukon sa ibabaw, sang atataro.” Kon magboto ang itlog, ginakaon sang bag-o nga ulod ang mga tambok kag pluido sa lawas sang atataro. Nian mangin tandutando ini kag mangin isa ka hamtong nga ichneumon wasp. Kon malab-ot na sang ichneumon wasp ang panampad sang kahoy, handa na ini sa pagsalot sang isa ka bag-o nga kaliwatan sang mga insekto.

Bisan pa mahimo ilaragway sang isa ining grupo sang insekto subong mapintas nga mga parasito, ang mga ichneumon wasp may mapuslanon nga katuyuan. Ang mga ulod sini nagakaon sing mga insekto nga makahalalit sa patubas nga pagkaon, lakip ang chinch nga sapatsapat, boll nga bukbok, codling nga sugbasugba, kag asparagus nga bagangan, sa pagsambit sing pila lamang. Gani maathag nga ang mga ichneumon nagatapna sang madasig nga pagdamo sang mga peste sa panguma.

Bisan pa ang mga ichneumon madamo gid, talagsa lang ini makita sang mga tawo bangod kay masami ini nagakaon, nagaboto, kag nagapangitlog sa mga duog nga talagsa lang ginasayuhan sang mga tawo. Busa ang mga ichneumon isa pa ka halimbawa sang pagkananarisari kag pagkabalanse sang buhi nga mga butang nga wala pa mahangpan sing bug-os sang tawo.

[Retrato sa pahina 24]

“Ichneumon wasp” nga nagahanda sa pagpangitlog

[Credit Line]

Scott Bauer/Agricultural Research Service, USDA