Paglaum Para sa mga Nagabalatian

SANG una, huyog sang mga tawo nga likawan ang mga nagabalatian sing mga problema sa emosyon. Bilang resulta, madamo sang mga apektado sini ang nagpalayo sa mga tawo. Ang pila nadulaan sing trabaho ukon indi makatrabaho bangod sang ila problema. Ang iban ginlikawan sang mga katapo sang ila mismo pamilya. Sa masami, nagpalubha lamang ini sa problema kag ang mga nagabalatian indi mabuligan.

Apang, sang nagligad lang nga mga dekada, daku nga pag-uswag ang nahimo sa paghangop sa klinikal depresyon kag bipolar disorder. Nahibaluan na gid karon nga ining mga problema sarang mabulong. Apang ang pagtigayon sing bulig indi pirme mahapos. Ngaa?

Pagkilala sa mga Sintoma

Ang problema sa emosyon indi masayasat paagi sa pag-eksamin lamang sa dugo ukon paagi sa X ray. Sa baylo, ang panimuot, panghunahuna, kag paghukom sang isa ka tawo ginaobserbahan sa sulod sang pila ka tion. Dapat makita ang pila ka sintoma agod masayasat ini. Ang problema amo nga kon kaisa ang mga katapo sang pamilya kag mga abyan wala makahisayod nga ang ila nakita pamatuod sang problema sa emosyon. “Bisan pa nagaugyunay ang mga tawo kon paano ang panimuot sang isa tuhay sa kinaandan,” sulat ni Dr. David J. Miklowitz, “mahimo nga magkatuhay gid ang ila mga opinyon tuhoy sa ginatunaan sang kahimtangan sang isa.”

Dugang pa, bisan pa ginahunahuna sang mga katapo sang pamilya nga ang kahimtangan malubha, mahimo nga mabudlay kumbinsihon ang nagabalatian nga kinahanglan niya magpabulong. Ukon kon ikaw ang nagabalatian, mahimo nga wala ka sing gana nga magpabulig. Si Dr. Mark S. Gold nagsulat: “Ayhan ginapatihan mo ang imo ginahunahuna kon ginapung-awan ka—nga wala ka sing kabilinggan, gani ano pa ang pulos sang pagpabulong kon wala na sing paglaum ang isa nga kaangay sa imo. Ayhan luyag mo magpatan-aw sa isa tuhoy sini apang ginahunahuna mo nga ang pagkanapung-awan makahuluya, nga ikaw ang salaon sini tanan. . . . Ayhan wala ka makahibalo nga ang imo ginabatyag mga sintoma sang depresyon.” Apang, para sa mga nagabalatian sing malubha nga depresyon,  ang pagpabulong kinahanglanon gid.

Sa pagkamatuod, ang tanan ginasubuan sa pulupanag-on, kag wala ini nagakahulugan nga may problema ka sa emosyon. Apang ano abi kon ini nga balatyagon daw mas mabaskog sangsa temporaryo lamang nga tion sang kasubo? Kag ano abi kon nagapadayon ini sa di-kinaandan nga kalawigon—ayhan duha ka semana ukon kapin pa? Dugang pa, pananglitan bangod sang kapung-aw indi ka na makapanghikot sing normal, sa trabaho, sa eskwelahan, ukon upod sa iban nga mga tawo? Sa sini nga kahimtangan, mahimo maalamon nga magpakonsulta sa isa ka propesyonal nga kalipikado sa pagsayasat kag pagbulong sa depresyon.

Kon ang indi balanse nga biokemikal sa lawas ang nadalahig mahimo iresita ang bulong. Sa iban nga kaso, mahimo irekomendar ang programa sa paglaygay agod mabuligan ang nagabalatian nga mahibaluan kon paano malandas ang iya kahimtangan. Kon kaisa, ang pagdungan sining duha ka paagi may maayo nga mga resulta. * Ang importante amo nga maghimo sing tikang kag magpabulig. “Madamong beses nga ang mga nagabalatian nahadlok kag nahuya sang ila kahimtangan,” siling ni Lenore, may bipolar nga pasyente nga ginsambit sa nagligad nga artikulo. “Apang, ang matuod nga makahuluya amo ang pagsuspetsa nga may problema ka kag indi ka magpabulig samtang kinahanglan mo gid ini.”

Ginasaysay ni Lenore ang iya kaugalingon nga eksperiensia. “Halos nagparumatay na lang ako sa katre sa sulod sang isa ka tuig,” siling niya. “Nian, isa ka adlaw sang nagbulubaskog ako, nagtawag ako sa doktor.” Ang kahimtangan ni Lenore nasayasat subong bipolar disorder, kag ginresitahan sia sing bulong. Nagbag-o sing daku ang kabuhi niya. “Nagbatyag ako nga normal sang nagtomar ako sing bulong,” siling ni Lenore, “bisan pa pirme ko ginapahanumdom ang akon kaugalingon nga kon untatan ko ang pagtomar sini, magalukmat ang mga sintoma.”

Kaangay man sini ang natabo kay Brandon, nga nagbalatian man sing depresyon. “Subong tin-edyer,” siling niya, “pirme ko ginapamensar nga maghikog bangod nabatyagan ko gid nga wala ako sing pulos. Sang treintahon na ako kag nagkadto sa doktor.” Kaangay ni Lenore, nagtomar man si Brandon sing bulong agod malandas ang iya problema, apang indi lamang amo sini ang iya ginhimo. “Agod mabuligan ang akon kaugalingon,” siling niya, “ginaatipan ko ang akon hunahuna kag lawas. Nagapahuway ako kag nagahalong sa akon ginakaon. Ginapuno ko man ang akon hunahuna kag tagipusuon sing positibo nga mga panghunahuna gikan sa Biblia.”

 Apang, ginpatalupangod ni Brandon nga ang klinikal depresyon isa ka pisikal nga balatian—indi sa espirituwal. Ang paghibalo sini importante agod mag-ayo. Si Brandon nagsaysay: “Isa ka adlaw ginsilingan ako sang isa ka masigka-Cristiano nga luyag magbulig nga bangod ginasiling sang Galacia 5:22, 23 nga ang kalipay isa ka bunga sang balaan nga espiritu sang Dios, mahimo nga ginapung-awan ako bangod may ginahimo ako nga butang nga nagabalabag sa sini nga espiritu. Labi pa gid ako nga ginkonsiensia kag ginpung-awan. Apang sang nabuligan na ako, nadula ang akon kasubo kag kapung-aw. Nangin mas maayo ang akon pamatyag! Kuntani sadto pa ako nagpabulig.”

Pagpakigbato sing Madinalag-on

Bisan sa tapos nga masayasat kag nagsugod ang pagbulong, mahimo gid nga ang problema sa emosyon nagatuga gihapon sing mga kabudlayan sa nagabalatian sini. Si Kelly, nga nagapakigbato sa malubha nga depresyon nagpasalamat sa bulig sang mga propesyonal nga nagbulong sa iya. Apang, nasapwan man niya nga ang bulig sang iban importante. Sang primero, nagapangalag-ag si Kelly nga mangayo sing bulig sa iban bangod indi niya luyag nga magpabug-at. “Dapat ko tun-an indi lamang ang pagpangayo sing bulig kundi ang pagbaton man sini,” siling niya. “Sang ginpautwas ko ang akon nabatyagan, amo lamang kag nauntat ang pagbatyag ko sing dugang nga kapung-aw.”

Subong isa sa mga Saksi ni Jehova, nagatambong si Kelly sa mga miting upod sa iya mga masigkatumuluo sa Kingdom Hall. Apang, kon kaisa bisan sa sining makalilipay nga okasyon may mga kabudlayan. “Sa masami ang mga suga, ang mga tawo nga daw nagakinarankaran, kag ang gahod daw indi gid maagwanta. Dayon ginakonsiensia ako, kag ang kapung-aw nagadugang bangod nagabatyag ako nga ang akon problema tanda sang maluya nga espirituwalidad.” Paano gin-atubang ni Kelly ini nga kahimtangan? Sia nagsiling: “Natun-an ko nga ang depresyon isa ka balatian nga kinahanglan pakigbatuan. Indi ini talaksan sang akon gugma sa Dios ukon sa mga masigka-Cristiano. Indi ini ang matuod nga talaksan sang akon espirituwalidad.”

Si Lucia, nga ginsambit kaina sa sining serye sang mga artikulo, nagapasalamat sa maayo gid nga pagbulong nga nabaton niya. “Ang pagpatan-aw sa propesyonal sa kapagros  sa hunahuna importante gid sa pagtuon ko nga malandas ang pagbulubag-o sang emosyon bangod sini nga balatian,” siling niya. Ginpadaku man ni Lucia ang importansia sang pagpahuway. “Ang tulog isa ka importante nga butang sa pagpakigbato sa mania,” siling niya. “Kon kulang ako sing tulog, nagabaskog ang mga sintoma. Bisan pa indi ako makatulog, sa baylo nga magbangon ginpaanad ko ang akon kaugalingon nga maghigda kag magpahuway.”

Nakabulig kay Sheila, nga ginsambit man kaina, ang paghupot sing lista-adlawan diin mapautwas niya ang iya nabatyagan. Natalupangdan niya ang pag-uswag sa iya panimuot. Walay sapayan sini, may mga kabudlayan gihapon. “Ang kalapyo, sa pila ka rason, nagapasulod sing negatibo nga mga panghunahuna sa akon utok,” siling ni Sheila. “Apang natun-an ko nga tapnaon ukon pahaganhaganon ini.”

Lugpay Gikan sa Pulong sang Dios

Ang Biblia isa ka nagapabakod nga bulig para sa madamo nga “indi mapahamtang kag nagapalibog.” (Salmo 94:17-​19, 22, Maayong Balita nga Biblia) Halimbawa, nakapalig-on gid kay Cherie ang Salmo 72:12, 13. Ginasiling sang salmista ang tuhoy sa gintangdo sang Dios nga Hari, si Jesucristo: “Magaluwas sia sang nawad-an kon magtuaw sia, sang imol nga wala sing manugtabang. Magakaawa sia sa imol kag sa nawad-an, kag luwason niya ang mga kalag sang nawad-an.” Napalig-on man si Cherie sang mga pinamulong ni apostol Pablo sa Roma 8:38, 39: “Ginatalupangod ko nga bisan ang kamatayon, ukon kabuhi, ukon mga manugtunda, ukon mga punuan, ukon mga butang nga sa karon, ukon mga butang nga palaabuton, ukon mga gahom, ukon kataasan, ukon kadadalman, ukon bisan ano nga iban nga tinuga, indi sarang makapahamulag sa aton sa gugma sang Dios.”

Nasapwan ni Elaine, isa ka pasyente nga may bipolar, nga ang iya kaangtanan sa Dios isa ka suportar. Nalugpayan gid sia sa mga pinamulong sang salmista: “Ang buong kag mahinulsulon nga tagipusuon, O Dios, dili mo pagtamayon.” (Salmo 51:17) “Makalulugpay gid mahibaluan nga ang aton mahigugmaon nga langitnon nga Amay, si Jehova, nakahangop,” siling niya. “Makapabakod gid ang pagpalapit sa iya paagi sa pangamuyo, ilabi na sa mga tion sang daku nga kahuol kag kalisdanan.”

Subong sang nakita, ang pagkabuhi nga may problema sa emosyon nagahatag sing di-kinaandan nga mga kabudlayan. Apang, nasapwan nanday Cherie kag Elaine nga ang pagpangamuyo kag pagsandig sa Dios upod ang nagakaigo nga pagpabulong nakabulig sa ila nga mapauswag ang ila kahimtangan. Apang, paano makabulig ang mga katapo sang pamilya kag mga abyan sa mga nagabalatian sing bipolar disorder ukon depresyon?

[Mga nota]

[Blurb sa pahina 10]

“Sang nabuligan na ako, nadula ang akon kasubo kag kapung-aw. Nangin mas maayo ang akon pamatyag!”—BRANDON

[Kahon sa pahina 9]

Mga Obserbasyon sang Isa ka Bana

“Antes magbalatian si Lucia, natandog niya ang kabuhi sang madamo bangod sang iya pagkamahinantupon. Bisan karon kon ginaduaw sang mga tawo ang akon asawa kon kalmado sia, daw naganyat sila sa iya pagkamainabyanon. Wala mahisayran sang kalabanan nga si Lucia ginaabot-abot sang sobra nga depresyon kag mania. Bangod ini sang bipolar disorder, ang balatian nga ginabatas niya sa sulod na sang apat ka tuig.

“Kon abuton sia sang mania, kinaandan lang para kay Lucia nga nagamata pa tubtob ala una, alas dos, ukon alas tres pa gani sa kaagahon, kag kon ano-ano nga mga ideya ang nagasulod sa iya hunahuna. Tuman sa iya kapagsik. Sobra ang iya reaksion bisan sa pinakagamay nga mga butang kag nagagastadora sia. Ginabutang niya ang iya kaugalingon sa makatalagam kaayo nga mga kahimtangan, nagabatyag nga indi sia madaug, nga wala sing katalagman—sa moral, pisikal, ukon iban pa. Naangot sa sining pag-aliwasa amo ang risgo nga maghikog. Pagkatapos sang mania abuton sia sang depresyon, nga ang kabaskugon sini masami nga pareho sa naglipas nga mania.

“Nagbag-o sing daku ang akon kabuhi. Bisan pa ginabulong si Lucia, ang mga butang nga mahimo namon karon ayhan tuhay sa nahimo namon sang nagligad ukon himuon pa sa palaabuton. Nagabag-o ini samtang nagabag-o ang amon kahimtangan. Napilitan ako nga mangin labi pa ka mapasibusibuon sangsa ginhunahuna ko nga mahimo ko.”—Mario.

[Kahon/Retrato sa pahina 11]

Kon May Ginreseta nga Bulong

Ginabatyag sang iban nga ang pagtomar sing bulong isa ka kaluyahon. Apang hunahunaa ini sa sining paagi: Ang isa nga may diabetes dapat magpaidalom sa programa sang pagbulong nga mahimo maglakip sa pagpaindyeksion sing insulin. Tanda bala ini sang kaluyahon? Indi gid! Paagi lamang ini sang pagbalanse sa mga sustansia sa lawas agod mahuptan nga mapagros ang may balatian.

Kaangay gid sini ang pagtomar sing bulong para sa may depresyon kag may bipolar disorder. Bisan pa madamo nga tawo ang nabuligan paagi sa programa sa paglaygay nga nakabulig sa ila nga mahangpan ang ila balatian, nagakaigo ang paghalong. Kon indi balanse ang mga kemikal sa lawas, indi madula ang balatian paagi lamang sa pangatarungan. Si Steven, isa ka pasyente nga may bipolar, nagsiling: “Ang propesyonal sa medisina nga nagbulong sa akon nag-ilustrar sini sa sining paagi: Mahimo mo tudluan ang isa ka tawo sing tanan gid nga leksion sa pagmaneho, apang kon hatagan mo sing awto ini nga tawo nga wala sing manibela ukon mga preno, nian ini nga mga leksion wala sing pulos. Sa amo man nga paagi, ang paghatag lamang sing laygay pasad sa ihibalo sa tawo nga may depresyon mahimo nga wala sing maayo nga resulta. Ang una nga tikang nga importante amo ang pagbalanse sa kemikal sa utok.”

[Retrato sa pahina 10]

Ang Biblia isa ka nagapabakod nga bulig para sa madamo nga nagahunahuna sing negatibo