Kulang sa Tulog​—​Isa ka Nagalala nga Problema?

MINILYON ka tawo karon ang may daku gid nga “utang.” Ini nga utang mahimo mangin panguna nga kabangdanan sang pagkaguba sang ila mga salakyan, sang ila mga karera, kag bisan sang ila mga pag-asawahay. Mahimo sini maapektuhan ang ila kapagros kag kalawigon sang kabuhi. Isa ini ka utang nga nagapugong sang natural nga reaksion sang imyunidad, amo kon ngaa madali matapikan sang nagkalainlain nga mga impeksion. Ang nagkalainlain nga sahi sang mga balatian subong sang diabetes, balatian sa tagipusuon, kag sobra nga katambukon, subong man ang iban pa nga mga problema sa kapagros, gin-angot sa sini. Apang, ang kalabanan nga mga biktima wala makamulalong sa sini nga utang.

Ang kabangdanan sini nga mga problema amo ang kakulang sa tulog, nga nagakatabo kon ang isa ka tawo indi makatigayon sing mahamuok nga tulog nga kinahanglanon para sa ikaayong lawas. Mahimo nga ang iya mismo estilo sang pagkabuhi amo ang kabangdanan kon ngaa kulang sia sa tulog ukon mahimo nga bangod ini sang balatian.

Ginabanabana sang mga manugpanalawsaw sa medisina nga ang populasyon karon sang duta, sa promedyo, kulang sing isa ka oras nga tulog kada gab-i sa kon ano ang kinahanglanon. Bisan pa daw indi ini tanto ka hilmunon, ang anom-ka-bilyon-ka-oras nga kulang sa tulog kada gab-i nangin sentro sang pagtuon sa nanuhaytuhay nga mga balatian may kaangtanan sa tulog kag sa epekto sini sa kalidad sang kabuhi.

 Gintamod anay sang medisina ang nagabalikbalik nga problema nga indi makatulog subong isa lang ka balatian, nga kinaandan na nga ginatawag nga insomnia. Apang, nahibaluan sang isa ka komisyon nga gintukod sang Kongreso sang Estados Unidos ang 17 ka balatian sa tulog. Ti, ang insomnia may tuman kadamo nga kabangdanan amo nga masami ini ginakabig nga sintomas sang iban pa nga mga balatian, kon paano nga ang hilanat nagapatimaan nga ayhan may isa ka sahi sang impeksion.

Bisan ang panalagsa nga kakulang sa tulog mahimo makahalit. Binagbinaga ang natabo kay Tom. Bisan pa isa sia ka eksperiensiado nga tsuper sang trak, ang iya ginamaneho nga 18-wheeler nga trak nagdiretso sa isa ka dike, sa amo naula ang 400 ka litro nga sulfuric acid sa mayor nga haywey. Si Tom nagbaton: “Natulugan ako.” Ginabanabana sang mga pagtuon sa mga aksidente sa duha ka haywey sa Estados Unidos nga ang ginatuyo nga mga tsuper amo ang kabangdanan sang mga 50 porsiento ka aksidente.

Binagbinaga man ang katalagman sa trabaho upod sa isa ka ginatuyo nga katrabaho. Ang Australiana nga manugpanalawsaw nga si Ann Williamson nagsiling: “Pagkatapos sang 17 tubtob 19 ka oras nga wala sing tulog ang reaksion [sang mga nakigbahin]  sa pila ka eksperimento katumbas ukon mas malain pa sa reaksion sang mga may 0.05% [nga alkohol sa dugo].” Kon sa aton pa ang mga nakigbahin sa eksperimento nagpanghikot subong nga daw may yara sila ukon lampas pa sa ginatugot sang kasuguan nga alkohol sa dugo sang tsuper sa iban nga mga pungsod! Bangod sang ginatos ka libo ka may kaangtanan-sa-tulog nga mga aksidente sa salakyan kag sa trabaho kada tuig, ang bug-os kalibutan nga pierde sa pagkamapatubason kag pag-antos sang pamilya daku katama.⁠⁠ *

Ano ang mga kabangdanan sang kakulang sa tulog? Ang isa amo ang masami ginatawag sa pila ka kultura nga 24/7​—⁠ang pagtrabaho sing 24 oras kada adlaw, pito ka adlaw sa isa ka semana. Ginalaragway ini sang USA Today subong “isa ka daku nga pagbalhin sa kultura nga nagabalhin sang aton pagkabuhi,” kag nagkomento nga “ang pagdamo sang 24-oras nga mga balaligyaan kag mga serbisyo nagatin-ad bangod sang indi pagsapak sa kinahanglanon nga balansehon ang oras sang pagtrabaho kag oras sang pagtulog.” Sa madamo nga kadutaan ang mga tawo nagatan-aw sang bilog nga gab-i nga mga programa sa telebisyon kag nagagamit sing Internet sa oras nga dapat nagatulog sila. Nian ang isa pa ka kabangdanan amo ang mga balatian sa emosyon, nga sa masami nagadalahig sang mga kabalaka nga ginapagrabe sang kahuol kag sang kasakuon sa kabuhi. Sa katapusan, yara ang nanuhaytuhay nga mga balatian sa lawas nga ginabangdan sang kakulang sa tulog.

Madamo nga mga doktor ang nagkomento nga nabudlayan sila sa pagpahangop sa ila mga pasyente nga tamdon ang kakulang sa tulog nga isa ka daku nga problema. Ang isa ka doktor nagreklamo nga ang nagabalikbalik nga kakapoy ginapabugal pa gani sang iban. Kag bangod masami nga ang paglala sang ila kahimtangan amat-amat, mahimo indi mamulalungan sang mga kulang sa tulog nga may yara na gali sila grabe nga balatian sa tulog. Madamo ang nagapangatarungan, ‘Tigulang na ako’ ukon, ‘Indi ko na masarangan nga atubangon ang kabuhi, gani nagapahimunong na lang ako’ ukon, ‘Pirme ako ginakapoy bangod indi gid ako makatulog sing malawig.’

Mabudlay gid tadlungon ining problema sa kakulang sa tulog. Apang ang paghangop kon ano ang nalakip sa siklo sang mahamuok nga tulog kag ang pagtuon kon paano mahibaluan ang mga sintomas sang kulang sa tulog magapahulag sa isa nga may problema tuhoy sini nga maghimo sing kinahanglanon nga pagbag-o. Ang paghibalo sa mga sintomas sang grabe nga balatian sa tulog mahimo makasalbar sang kabuhi.

[Nota]

[Retrato sa pahina 4]

Bisan ang panalagsa nga kakulang sa tulog mahimo bangdan sang grabe nga mga aksidente