Pagtilaw sa Pagtuo

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA GRAN BRITANYA

ANG Richmond isa ka matahom nga banwa sa North Yorkshire, Inglaterra. Gikan sa kastilyo sini, nga gintukod pagkatapos lamang sang pagpanakop sang mga Norman sang 1066, makita sing maayo ang latagon sa tabok sang suba nga Swale, nga sa unhan nayon amo ang Yorkshire Dales National Park.

Ginpakita sang dokumentaryo sa telebisyon nga The Richmond Sixteen (Ang Napulog-anom sa Richmond) ang isa ka importante nga bahin sang moderno nga maragtas sang kastilyo​​—⁠⁠ang natabo sa 16 ka tawo nga nangindi sa pagsoldado bangod sang ila konsiensia kag ginpriso didto sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I. Ano ang natabo sa ila?

Pagpatawag nga Magsoldado

Pagkatapos magdeklarar sing inaway ang Britanya sang 1914, 2.5 milyones ka lalaki ang nag-entra sa armado nga puersa sini bangod sang patriotismo. Apang, bangod madamo na nga soldado ang nagkalamatay kag bangod narealisar nga indi gilayon matapos ang inaway subong sang ginpangako sang mga politiko, “sa baylo nga pangabayon, ginpilit ang mga lalaki nga magsoldado,” siling sang istoryador sang inaway nga si Alan Lloyd. Gani sa pinakauna nga tion sa maragtas sang Britanya, sang Marso 1916, ginpatawag agod magsoldado ang mga wala asawa.

Duha ka libo ka pinasahi nga korte ang ginbuksan agod pamatian ang mga apelar, apang ilisipon gid lang sa mga nangindi sa pagsoldado bangod sa konsiensia ang wala gin-obligar nga magsoldado. Ang kalabanan sang nangindi sa pagsoldado bangod sa konsiensia ginmanduan nga mag-entra sa mga tropa nga wala nagapakig-away, nga gintukod agod suportahan ang mga tropa sa inaway. Ang mga nangindi mag-entra ginkabig gihapon nga mga soldado kag ginbista sa korte-militar. Ginpintasan sila kag ginpriso, sa masami sa mabudlay gid kag gutok nga mga kahimtangan.

Ang Napulog-anom sa Richmond

Lakip sa Napulog-anom sa Richmond amo ang lima ka International Bible Student, ang tawag anay sa mga Saksi ni Jehova. Si Herbert Senior, nga nangin Bible Student sang 1905 sa edad nga 15 anyos, nagsulat mga 50 ka tuig sang ulihi: “Ginpriso kami sa mga selda nga daw mga bartolina. Ayhan madugay na nga wala ini gingamit, kay may duha tubtob tatlo ka pulgada kadamol nga sagbot sa mga salog.” Ginpatan-aw sa publiko sining karon lang ang mga gindrowing kag ginsulat anay sang mga priso sa ginpaputi nga mga dingding sang ila mga selda nga medyo panas na kag indi na mabasa sa iban nga duog. Nagalakip ini sang mga ngalan, mensahe, kag gindrowing nga mga laragway sang mga hinigugma, lakip ang mga kapahayagan sang pagtuo.

Ang isa ka priso nagsulat: “Mas luyag ko pa nga mapatay nga may prinsipio sangsa mapatay nga wala sing prinsipio.” Madamo nga mensahe ang nagasambit kay Jesucristo kag sa iya mga panudlo, kag yara man ang gin-utihan idrowing nga emblema sang krus kag korona, nga gingamit sadto sang International Bible Students Association (IBSA). Nadumduman ni Herbert Senior nga gindrowing niya sa dingding sang iya selda ang “Tsart Sang mga Dag-on” gikan sa libro nga ginagamit sa pagtuon sa Biblia nga The Divine Plan of the Ages, apang wala pa ini makita. Mahimo nga napanas na ini lakip sa iban pa nga sulat sa mga dingding sa mayor nga selda  ukon sa iban pa nga duog. Ang isa pa ka sulat mabasa: ‘Clarence Hall, Leeds, I.B.S.⁠A. Ika-29 sang Mayo 1916. Gindala sa Pransia.’

Gindala sa Pransia​​—⁠⁠Kag Ginbalik!

Ang mga nagkalamatay sa inaway sa Pransia kag Belgium nagdamo gid. Madamo pa nga soldado ang kinahanglan gid sang ministro sa inaway nga si Horatio Herbert Kitchener kag ni Heneral Douglas Haig sang Britanya, amo nga sang Mayo 1916 ginpatawag man sa pagsoldado ang mga may asawa. Agod ipiton ang mga lalaki nga magsoldado, namat-od ang mga opisyales nga silutan bilang ehemplo ang mga nangindi magsoldado bangod sa konsiensia. Gani samtang ginatayaan sing pusil ilegal nga ginpasakay sa tren ang Napulog-anom sa Richmond, nga naposasan, kag sekreto nga gindala sa Pransia sa indi direkta nga ruta. Didto sa higad-baybay sang Boulogne, siling sang magasin nga Heritage, “ang mga lalaki gingaid sa mga poste gamit ang tunukon nga alambre, nga daw halos mga palatyon na sila,” kag ginpatan-aw sa pagtiro sa isa ka pugante nga Britaniko nga soldado. Ginsilingan sila nga kon indi nila pagtumanon ang mga mando, amo man sini ang matabo sa ila.

Sang tungatunga nga bahin sang Hunyo 1916, ginpamartsa ang mga priso sa atubangan sang 3,000 ka soldado agod pamatian ang sentensia sa ila nga kamatayon, apang sadto nga tion patay na si Kitchener, kag nagpamalabag ang primer ministro sang Britanya. Nakalab-ot sa mga awtoridad sa London ang isa ka postcard nga may sekreto nga mensahe, kag ginbawi ang mando-militar. Ginmanduan si Heneral Haig nga bayluhan ang tanan nga sentensia nga kamatayon sing napulo ka tuig nga mabudlay nga pagtrabaho.

Sa ila pagbalik sa Britanya, gindala ang pila sa 16 ka priso sa tiliphagan sang graniso sa Scotland agod “magtrabaho para sa pungsod” sa mabudlay gid nga kahimtangan, siling sang opisyal nga report. Ang iban, lakip kay Herbert Senior, ginpriso liwat sa sibil, indi militar, nga mga prisuhan.

Ang Ila Ginbilin

Bangod matapok ang dingding sang mga selda, ang komprehensibo nga eksibit sa Richmond Castle, nga karon sa idalom na sang pagtatap sang English Heritage, nagalakip sang isa ka virtual-reality touch screen nga nagapaposible sa mga bisita nga matan-aw sing maayo ang mga selda kag ang mga gindrowing ukon ginsulat sa sini nga indi mahalitan ang dingding. Ginapahangop gid sa nagaduaw nga mga estudyante kon ngaa handa ang mga nangindi magsoldado nga silutan, prisuhon, kag patyon pa gani bangod sa ila malig-on nga mga ginapatihan.

Nagmadinalag-on ang Napulog-anom sa Richmond “sa pagpatalupangod sa publiko sang isyu tuhoy sa pagpangindi nga magsoldado bangod sa konsiensia amo nga amat-amat nga ginbaton kag gintahod ini nga panindugan.” Gani nangin mas mahinangpanon ang mga awtoridad sa ila pagpakig-angot sa mga nagpangindi magsoldado bangod sa konsiensia sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II.

Sang tuig 2002, isa ka matahom nga hardin sa ugsaran sang kastilyo ang ginhalad sing bahin para sa handumanan sang Napulog-anom sa Richmond subong pagdayaw sa ila malig-on nga pagtindog sa prinsipio.

[Retrato sa pahina 20, 21]

Halin sa wala pa tuo: Ang torre sang Richmond Castle nga gintukod sang ika-12 nga siglo, upod ang prisuhan nga may mga selda

Si Herbert Senior, isa sa Napulog-anom sa Richmond

Isa sa mga selda diin ginpriso ang Napulog-anom sa Richmond

Larawan sa kilid nga nagapalibot: Bahin sang mga ginsulat sa dingding sang prisuhan sa sulod sang mga tinuig