Ang “Tower Of London”—Maragtason nga Monumento sang Isa ka Magamo nga Nagligad

I-PLAY

Ang “Tower Of London”—Maragtason nga Monumento sang Isa ka Magamo nga Nagligad

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA BRITANYA

SA ISA ka pukatod sa naaminhan nga pangpang sang Suba Thames sa Sidlangan nga London, makita sing talalupangdon ang isa sa labing bantog nga mga monumento sa kalibutan—ang Tower of London. Sa halos isa ka libo ka tuig, ining daku nga pamakod, palasyo, kag bilangguan may importante nga papel sa magamo nga maragtas sang Inglaterra. Nagsulod sa mga gawang sini ang mga hari, mga reyna, mga nagaalagad sa palasyo, mga klerigo, mga politiko, kag mga hukom—ang iban naggua liwat sa Tower (ukon Torre), ang iban naman wala na makita nga buhi. Ngaa ginpatindog ang Tower, kag anong tawhanon nga mga hitabo sa sulod sang mga pader sini ang nagdihon sa maragtas sang Inglaterra?

Harianon nga Pamakod

Sa tapos ginsalakay sang taga-Normandy nga si Duke William ang Inglaterra sang 1066, nagpatindog sia sing mga kastilyo agod pahugon ang kaaway nga mga Anglo-Saxon. Ang ginakahadlukan gid nga tinukod ginpatindog sa siudad sang London. Ang kahoy nga pamakod nga gintukod primero sa sulod sang bagatnan-sidlangan nga pamusod sang mga pader sang dumaan nga Roma gin-islan sang ulihi sang isa ka daku kag human-sa-bato nga tinukod, ang Great Tower. Halos kuadrado, nga may takus nga 32 por 36 metros, nagataas ini sing 27 metros, kag ginkahadlukan ini sang mga pumuluyo. Sang ginpinturahan ini sing puti sang nagbulos nga hari, nakilal-an ini subong ang WhiteTower.

Ang masunod nga mga hari nagpatindog sing dugang nga mga torre nga may nagkalainlain nga kadakuon, duha ka dalagku kag nagalibot nga mga pader, kag isa ka madalom nga kanal, sa amo naghimo sini nga isa sa labing di-malutos nga mga pamakod sa Europa. Sa pagkamatuod, kon kaisa ang mga hari nagdangop sa likod sang mga pader sini agod makapalagyo sa ila nagrebelde nga mga sakop. Sa mga tion sang inaway sibil, ang nagdaug nga bahin amo ang nagkontrol sa Tower, kay ginkilala ini subong simbulo sang gahom kag awtoridad. Sa mas malinong nga mga tion, diri nagsugod ang magarbo nga mga prosesyon sa adlaw sang koronasyon. Sang nagpuyo diri, ang hari kag ang iya mga sumulunod nag-istar sa napunihan sing matahom nga mga apartment sang palasyo, diin gin-abiabi nila ang ila mga abyan sa bugana nga sinalusalo. Apang, tuhay ang pagtratar sa mga kaaway sang hari.

Bilangguan sang Estado

Nabantugan nga nangin bilangguan sang nahaunang bilanggo sini sang 1100, ang Tower isa ka tuhay nga sahi sang bilangguan. Gintigana ini para sa kilala kag prominente nga mga tawo. Lakip sa kilala nga mga bilanggo sini amo ang nalutos nga mga hari sang Scotland kag Pransia subong man ang mga katapo sang aristokrasya kag ang mga klerigo nga wala na mauyunan ukon nangin traidor. Sa tion kag tion, ginhimo diri ang mga pagpugot kag ang pagpatay pa gani. Si Henry VI ginpatay sa Tower, kag subong man ang 12-anyos nga si Edward V kag ang iya manghod nga lalaki.

Ang mga bilanggo ginhunong bisan diin nga may bakante kag bantay-sarado sila ukon gintugutan sila nga maglagawlagaw sa palibot sang kastilyo. Ang iban nga mga pamatbat sa pagkabilanggo malip-ot lamang, ang iban naman malawig. Si William Penn, ang tagpasad sang ulihi sang kolonya sang Pennsylvania sa Amerika, ginbilanggo sa sulod sang walo ka bulan tungod sang iya relihioso nga pagtuluuhan. Sang malutos sa inaway, si Charles, nga hinablos sang hari sang Pransia kag Duke sang Orléans, sulitsulit nga ginbilanggo sa sulod sang 25 ka tuig tubtob nabayaran ang daku nga gawad. Ang nagaalagad sa palasyo, manuglagulad, kag manunulat nga si Sir Walter Raleigh naghinguyang sing 13 ka makatalaka nga mga tuig sa pagsulat sang iya History of the World antes sia temporaryo nga ginhilway kag ginpatay sang ulihi.

Nagdamo ang Pagpugot

Ang Tower nakilal-an tungod sa kapintas sini sa mga bilanggo sugod pa sang panahon sang Repormasyon. Si Henry VIII, nga desperado gid nga makaangkon sing lalaki nga manunubli, nagbulag sa Iglesia Katolika Romana kag ginpamatay ang mga tawo nga wala magkilala sa iya subong ulo sang Simbahan sang Inglaterra. Ang ikaduha nga asawa ni Henry, nga si Anne Boleyn, wala makahatag sing anak nga lalaki kag ginpugutan sia sa Tower sa alegasyon nga sia nagluib kag nanglahi, upod ang iya magulang nga lalaki kag apat pa ka tawo. Amo man ang natabo kay Catherine Howard, ang ikalima nga asawa ni Henry. Dugang pa, madamong dungganon nga may harianon nga kaliwat, kag gintamod nga makatalagam sa trono, ang ginbilanggo sa Tower kag ginpugutan kag kon kaisa ginbitay.

Sang naghari ang pamatan-on nga anak nga lalaki ni Henry, nga amo ang Protestante nga si Edward VI, ginpadayon niya ang mapintas nga mga pagpugot. Napatay sia sa ikan-om nga tuig kag ginbuslan sia sang anak nga babayi ni Henry nga si Mary, isa ka makugi nga Romana Katolika. Gilayon nga ginpapugutan niya ang 16-anyos nga si Lady Jane Grey kag ang iya lamharon nga bana, nga gingamit sang iban tungod sang paghingamo nila sing gahom. Tion na agod ang Protestante nga mga kaaway naman ang mapatay. Ang utod-sa-amay ni Mary nga si Elizabeth naghinguyang sing madamong makatalaka nga mga semana sa Tower antes sia ginhilway, apang sang nagreyna na sia, ginbilanggo kag ginpatay niya ang mga nangindi sa pagtalikod sa ila Katoliko nga relihion ukon namatok sa iya paggahom.

Walay sapayan nga linibo ang ginbilanggo sa Tower, lima lamang ka babayi kag duha ka lalaki ang ginpugutan sa sulod sini, sa amo nahilway sila sa kahuluy-an nga pugutan sa publiko. Tatlo sa mga babayi ang mga reyna—si Anne Boleyn, si Catherine Howard kag, si Jane Grey nga naggahom sing siam ka adlaw lamang. Ang kalabanan sang iban pa nga mga pagpatay, nga masami mga pagpugot, natabo sa kaiping nga Tower Hill kag gintan-aw sang daku kag magarot nga kadam-an. Ang pinugot nga ulo gin-eksibit sa tukon sa London Bridge subong paandam sa iban, kag ang wala-ulo nga lawas ginbalik sa Tower agod ilubong sa idalom sang salog sang kapilya. Sang ulihi, kapin sa 1,500 ka bangkay ang ginlubong didto.

Kon kaisa, sa masami kon may permiso sang manuggahom, ang mga bilanggo ginpaantos agod piliton nga magtu-ad. Sang 1605, bangod sang pagtinguha nga patyon ang hari kag palukpon ang Parlamento sa Gunpowder Plot, si Guy Fawkes gin-inat sa rack (isa ka instrumento sa pagpaantos diin ang lutalutahan sang biktima ginainat paagi sa pagpatiyog sa mga rodilyo nga sa sini nahigot ang bulutkunan kag bukobuko) sang Tower agod isugid niya ang mga ngalan sang iya mga kahimbon antes sia ginpatay.

Sa malip-ot nga tion sang katuigan 1600, ang Inglaterra kag ang Tower napaidalom sa pagkontrol ni Oliver Cromwell kag sang mga Parlamento, apang sa tapos napasag-uli sa trono si Charles II, mas diutay na lang ang ginbilanggo sa Tower. Sang 1747 ang katapusan nga pagpugot ginhimo sa Tower Hill, apang ang papel sang Tower subong ang bilangguan sang estado wala pa natapos. Sang nahauna nga inaway sa bug-os nga kalibutan, 11 ka Aleman nga mga espiya ang ginbilanggo didto kag ginpatay paagi sa firing squad. Sang ikaduha nga inaway sa bug-os nga kalibutan, nabilanggo sa Tower sa malip-ot nga tion ang mga bilanggo sa inaway, lakip si Rudolf Hess, ang deputado nga reichsführer ni Hitler. Ang katapusan nga napatay sa sulod sang mga pader sini amo ang espiya nga si Joseph Jakobs, nga gintiro sang Agosto 1941.

Ang mga Yeoman nga Bantay sang Bilangguan kag ang mga Crown Jewel

Sugod sang gintukod ang Tower, ang mga bilanggo kag mga tinukod ginguardiahan sang mga bantay sang bilangguan. Apang ang pagpili sa pinasahi nga mga yeoman nga bantay sang bilangguan nag-umpisa sang 1485. Sadto ang mga bilanggo masunson nagaabot paagi sa suba kag nagasulod sa Tower paagi sa Traitor’s Gate. Kon ang akusado magbalik gikan sa pagbista sa iya, ginabantayan sang mga tumalan-aw kon diin ayon nagaatubang ang talom sang wasay nga ginauyatan sang kaupod nga yeoman gaoler (bantay sang bilangguan). Kon ang talom nagaatubang sa bilanggo, senyales ini nga may pugutan na naman.

Sa karon ang mga yeoman nga bantay sang bilangguan nagaguardia gihapon sa Tower kag sila man ang nagagiya sa madamo nga mga bisita. Sa seremonyal nga mga okasyon ginasuksok nila ang ila matahom nga Tudor nga uniporme nga duag-eskarlata-kag-bulawan nga kunop nga may nagatiskog nga puti nga kuwelyo, apang para sa ordinaryo nga mga katungdanan ginasuksok nila ang ila madukot nga duag-asul-kag-pula nga Victorian nga mga uniporme. Ang mga bantay sang bilangguan kilala nga mga palakaon-baka, ang hayo nga ayhan nagsugod subong pagyubit sang panahon nga may gutom. Samtang kulang sing pagkaon ang mga taga-London, ang mga yeoman nga bantay sang bilangguan pirme ginarasyunan sing karne sang baka agod siguraduhon nga nagapabilin sila nga mainunungon sa hari.

Ang yeoman nga nagaatipan sa mga uwak amo ang responsable sa madamo nga mga uwak sa Tower. Suno sa disparatis, mahanabo ang kalamidad sa Inglaterra kon magbiya ang mga uwak sa Tower, gani ang ila mga kuyos ginautdan.

Ginabantayan sang mga bantay sang Jewel House ang bantog nga mga crown jewel (mga hiyas sang hari) sang Britanya, nga gin-eksibit sugod sang ika-17 nga siglo. Ang pinakadaku kag primera-klase sing korte nga brilyante sa kalibutan, ang Cullinan I, isa sa malahalon nga mga bato sa mga korona, mga orb (globo nga may krus sa ibabaw), kag mga setro nga ginagamit gihapon sang harianon nga pamilya.

Ang Zoo, Hilimuan-Sensilyo, kag Bodega sang mga Armas

Sang maaga nga bahin sang ika-13 nga siglo, si Hari John nagbutang sing mga leon sa Tower, apang ang pagkolekta sang hari sing maila nga mga sapat nagsugod sang ang salili niya, nga si Henry III, ginregaluhan sang mga soberano gikan sa Europa sing tatlo ka leopardo, isa ka polar bear, kag isa ka elepante. Bisan pa nga ang mga sapat para lamang sa kalingawan sang hari kag sang iya pamilya kag mga opisyales, ang mga taga-London mahimo makatan-aw kon ang ginahigtan nga oso maglangoy sa Thames sa pagdakop sing isda. Nag-abot ang madamo pa nga mga sapat halin sa iban nga mga pungsod sang masunod nga mga tinuig, kag ang koleksion nga maila nga mga sapat ginbuksan sa publiko sugod sang panahon ni Reyna Elizabeth I. Ginsirhan ini sang katuigan 1830 sang ang mga sapat ginsaylo sa bag-ong ginbuksan nga zoo sa Regent’s Park sa London.

Sa kapin sa 500 ka tuig, ang mayor nga sanga sang Royal Mint nagpanghikot sa sulod sang Tower. Ang isa sa pinakamasako nga tion sini natabo sang naghari si Henry VIII, sang naghimo ini sing mga sensilyo gikan sa pilak nga nakompiskar sa mga monasteryo nga ginsirhan sining karon lang. Gintipigan man sa Tower ang importante nga mga rekord sang Estado kag legal nga mga rekord kag naghimo kag nagtago sing mga kasangkapan militar para sa hari kag sa iya kasuldadusan.

Isa ka Pahanumdom sang Nagligad

Sa karon ang Tower of London isa sa pinakapanguna nga pangganyat sang Britanya sa mga turista. Bangod ang hitsura sini pareho gihapon sang una, ang paglagaw sa mahagnok kag mamingaw nga mga torre kag sa human-sa-bato nga mga dalan nagapahanumdom sa kasingki, pag-antos, kag trahedya nga naagihan sang tawo sa sulod sang mga pader sang Torre sa madamo nga siglo. Ang magamo nga nagligad sini ginsumaryo sa tambala sa Tower Hill. Makita didto ang isa ka magamay nga plake nga nagapahanumdom sang ‘masubo nga maragtas, kag sa madamo nga mga kaso sang pagpatay, sa mga tawo nga tungod sang ila pagtuo, pungsod, ukon mga prinsipio nagtaya sang ila kabuhi kag napatay.’

[Mga retrato sa pahina 13]

Si Anne Boleyn

Si Catherine Howard

Si Jane Grey

Si William Penn

[Credit Lines]

Boleyn and Howard: From the book Heroes of the Reformation, 1904; Grey: From the book The World’s Famous Events; Penn: From the book The Library of Historic Characters and Famous Events, Vol. V, 1895

[Retrato sa pahina 13]

Isa ka torre nga apartment nga gingamit sang ulihi para sa mga bilanggo

[Retrato sa pahina 12]

[Retrato sa pahina 14]

Ang yeoman nga bantay sang bilangguan

[Retrato sa pahina 14]

[Retrato sa pahina 15]

Ang pila sa mga hiyas sang hari

[Retrato sa pahina 15]

Ang ika-16 nga siglo nga pilak nga sensilyo nga may laragway ni Henry VIII

[Picture Credit Lines sa pahina 12]

MAGMATA!