Pagbantay sa Kalibutan

Kabangdanan sang Gutok nga Trapiko

Napaligban mo na bala kon ngaa pagligad sang mahinay katama nga trapiko, hinali lang nga nangin normal ang kadasigon sang imo pagmaneho kag daw wala man sing kitaon nga rason kon ngaa naghinay ini kaina? “May pasad sa obserbasyon kag eksperimento nga mga kabangdanan ang mahinay katama nga trapiko bisan pa wala sing aksidente ukon batsihon nga dalan,” siling sang The Wall Street Journal. Bisan ang malip-ot nga paghinay sa unahan mahimo na bangdan sang paglapitay sang nagasinundanay nga mga salakyan, gani ang mga salakyan nga naulihi nagahinay pa gid. “Suno sa isa ka pagbanta, 75 porsiento sang gutok nga mga trapiko ang wala sing kitaon nga kabangdanan,” siling sang pamantalaan. “Madugay na nga nadula ang kabangdanan, apang nagapadayon gihapon ang epekto sini.” Mahimo makabulig ang pagbalhin sing ruta agod makalikaw sa gutok nga mga trapiko kon diutay lang ang salakyan sa isa ka siudad. Apang samtang nagadamo ang salakyan kag nagabalhin man sing ruta ang iban nga mga drayber, “mabudlayan ka sa pagpangita sing madasig nga ruta subong kabudlay sa pagpili sing pinakamadasig nga linya sa checkout counter sa supermarket,” siling sang artikulo. “Ang relaks nga mga drayber mas mahapusan sangsa mga drayber nga daw maano gid sa pagpangita sing pinakamadasig nga ruta.”

Posible Bala Mangin Sobra Katinlo?

Batasan na sang madamo nga tawo nga magpaligo sing mainit kag madugay sa gab-i. Apang, “ang sobra nga katinlo mahimo bangdan sang madamo nga balatian sa panit,” paandam sang pamantalaan nga The Daily Telegraph sa Australia. “Nagapaligo ang mga tawo sing tuman kasunson kag tuman kadugay kag nagagamit sing di-nagakaigo nga sahi sang habon sa ila panit.” Paathag sang dermatologist nga si Dr. Megan Andrews: “Luyag naton tanan nga magbatyag nga matinlo gid apang ang matuod, ang pagbatyag nga matinlo gid nagakahulugan nga nahalitan na ang panit . . . Pamatyag sang mga tawo matinlo sila apang ginahalitan gali nila ang ila panit.” Ngaa? Bangod sang sobra nga pagpaligo, ang imo panit “madulaan sing natural oils, mapunggan ang nagaamlig nga depensa sini nga mga mikroorganismo kag ang panit madali maglitiklitik sing magagmay kag madali mahalitan,” siling sang pamantalaan, nga nagapatalupangod nga ang panahon sang tigtulugnaw “isa ka tion nga dapat gid kabalak-an.” Ginarekomendar ni Andrews ang madasig nga pagpaligo kis-a lang sa isa ka adlaw.

Makahalalit nga Laygay

“Tubtob sang katuigan 1970 ang kalabanan nga mga baryo sa Bangladesh kag West Bengal [India] nagkutkot sing manabaw nga mga bubon, ukon nagsag-ub sing tubig sa mga linaw ukon mga suba—kag masunson nga nagbalatian sing kolera, lupot kag iban pa nga balatian bangod sa tubig,” siling sang The Guardian Weekly. “Nian ginlaygayan sang Nasyones Unidas ang mga tawo nga magtasok sing mga bomba sang tubig nga ang mga tubo sini nagalab-ot sa mga igang sa idalom-duta nga ginahalinan sang matinlo kag wala sing mikrobyo nga tubig.” Halos 20 milyones ka bomba sang tubig ang gintasok sa Bangladesh, Vietnam, Laos, Burma (Myanmar karon), Thailand, Nepal, China, Pakistan, Cambodia, kag West Bengal, India. Apang, madamo nga mga tubo sang bomba ang nakalab-ot sa mga naglugdang nga arsenic sa idalom-duta. Nagresulta ini sa pagpanghilo bangod sang arsenic nga gintawag sang World Health Organization subong “ang pinakalapnag nga pagpanghilo sa mga tawo sa bug-os nga kalibutan.” Mga 150 milyones ka tawo ang nakainom sang may hilo nga tubig sa nagligad nga 20 ka tuig. Sa Bangladesh lang, 15,000 ang nangin malubha bangod sang pagpanghilo sang arsenic. Nagapangita sing mga solusyon ang lokal nga mga grupo, mga gobierno, kag ang Nasyones Unidas, apang wala pa sing praktikal nga pamaagi agod malubad ini nga sitwasyon.