Serbesa​—​Ang Sugilanon sang Duag-Bulawan nga Ilimnon

Suno sa manunulat Sang Magmata! sa Czech Republic

ANO pirme ang ginahandum sang ginauhaw gid nga tawo? Sa madamo nga kadutaan, trabahador man sia ukon isa ka negosyante, mahimo nga handumon niya ang isa ka baso sang iya paborito nga duag-bulawan nga ilimnon. Mahimo ginahanduraw niya ang madamol, puti nga bukal kag ang manamit nga damil sang kapait. Mahimo isiling niya dayon sa iya kaugalingon, ‘Mabayad ako bisan pila para sa isa ka baso sang mabugnaw nga serbesa!’

Ang paghimo sing serbesa halos kadungan mismo sang mga tawo. Sa sulod sang mga milenyo nagpabilin ini nga popular, kag sa madamo nga duog nangin importante gid ini nga bahin sang lokal nga kultura. Sing makapasubo, ilabi na sa pila ka pungsod sa Europa, ang serbesa amo ang ginbangdan sang mga problema sang mga nagpatama sa pag-inom sini. Apang, kon haganhaganon lamang ang pag-inom, ang pinasahi nga kalidad kag damil sini mangin makalilipay gid imnon. Usisaon naton ang maragtas sining bantog nga ilimnon.

Daw Ano Na Ini Kadugay?

Subong sang ginpakita sang mga cuneiform nga tapitapi nga nakita sa duog sang dumaan nga mga Sumerianhon sa Mesopotamia, may serbesa na didto bisan sang ikatlo nga milenyo B.⁠C.⁠E. Sa amo man nga tion, ang mga Babilonianhon kag mga Egiptohanon nagainom man sini. Sa Babilonia, diin may 19 ka sahi sang serbesa, ang paghimo sini ginakontrol pa gani sang mga kasuguan nga masapwan sa Kasuguan ni Hammurabi. Halimbawa, may mga kasuguan kon pila ang presyo sang serbesa, kag ang bisan sin-o nga maglapas sini pagasilutan sing kamatayon. Sa dumaan nga Egipto, madamo ang nagahimo sini, kag ang serbesa isa ka paborito nga ilimnon. Nasapwan sa mga kinutkutan sang arkeologo ang pinakadaan nga listahan sang mga instruksion sa paghimo sang serbesa.

Ang teknolohiya sa paghimo sing serbesa naglapnag sang ulihi sa Europa. Ang pila ka Romanong istoryador sa pamuno sang Kumon nga Dag-on nagsambit nga nanamitan sang serbesa ang mga Celt, Aleman, kag ang iban pa nga tribo. Ang mga Viking nagapati nga bisan sa Valhalla​​—⁠⁠suno sa Nordic nga mitolohiya, ang duog nga ginakadtuan sang maisog nga mga mangangaway sa tapos mapatay​​—⁠⁠nagaawas ang serbesa sa mga kopa sang mga tawo.

Sang Edad Media sa Europa, pirme ginahimo ang serbesa sa mga monasteryo. Ginpauswag sang mga monghe sa Europa ang teknolohiya sa pagproseso, nga nagagamit sing mga hop subong isa ka preserbatibo. Ang industriyalisasyon sang ika-19 nga siglo nagresulta sa paggamit sing mga makinaryas sa paghimo sini kag nangin isa ka tumalagsahon nga bahin sa maragtas sining bantog nga ilimnon. Nian, nahanabo ang pila sang tuman ka importante nga mga tukib sa siensia.

 Natukiban sang Pranses nga kemiko kag microbiologist nga si Louis Pasteur nga ang lebadura nga nagapanami sa serbesa ginahuman sang buhi nga mga organismo. Yadto nga tukib nagpaposible nga makontrol sing sibu ang pagbaylo sang kalamay nga mangin alkohol. Ang Danes nga botanist nga si Emil Christian Hansen nangin isa sang labing bantog nga tawo sa maragtas sang paghimo sang serbesa. Sa iya bug-os nga kabuhi nagpanalawsaw sia kag ginklase ang nagkalainlain nga espesyi sang lebadura. Lakip sa iban nga butang, ang iya pagpanalawsaw naglakip sa pagkultibar sang isa ka puro nga lebadura nga para lamang sa paghimo sang serbesa. Sa sining paagi, literal nga napasanyog ni Hansen ang industriya sang paghimo sang serbesa.

Apang daku gid bala nga hangkat ang paghimo sing serbesa? Daw indi ini mapatihan, apang amo gid sini. Binagbinagon naton sing makadali ang sekreto sang paghimo sang isa ka baso sang manamit gid nga serbesa.

Antes Ini Maglab-ot sa Imo Baso

Ang teknolohiya sa paghimo sang serbesa nagbag-o gid sa pagligad sang mga siglo kag bisan gani karon nagakalainlain ini sa tagsa ka hilimuan. Apang, sa kabug-usan, halos tanan nga serbesa may yara apat ka panguna nga ingrediente: sebada, mga hop, tubig, kag lebadura. Ang bug-os nga proseso sa paghimo sarang mabahinbahin sa apat ka tikang: malting, paghanda sang wort, permentasyon, kag maturation.

Malting. Sa sini nga tikang, ang sebada ginapainpain, ginatimbang, kag ginatinluan. Pagkatapos, ginahuluman ini sa tubig​​—⁠⁠isa ka kinahanglanon agod magtubo ang sebada. Ang pagpatubo ginahimo sa sulod sang lima tubtob pito ka adlaw sa temperatura nga mga 14 degrees centigrade. Ang produkto sini nga proseso amo ang green malt (nagtubo nga sebada), nga ginasaylo sa pinasahi nga mga pugon para sa proseso nga kilning, ukon pagpamala. Ginapamala ang green malt tubtob nga ang tubig sini mangin 2 tubtob 5 porsiento na lang agod indi na magtubo. Pagkatapos nga mapamala, ginakuha ang tubuanan sa malt, kag ginagaling ang malt. Handa na dayon ini para sa masunod nga tikang.

Paghanda sang wort. Ang ginaling nga malt ginasimbugan sang tubig agod magpatubas sing mash, kag ginapaalangayan dayon ini. Sa hustuhan nga kainiton ginahimo sang mga enzyme ang mga tayubong nga mangin kalamay. Ini nga tikang nagalawig sing kapin sa apat ka oras kag nagapatubas sing wort, nga ginasala dayon agod kuhaon ang mga higko. Ang masunod amo ang proseso sang paglaga, nga nagapadulog sang pagpanghikot sang mga enzyme. Sa tion sang paglaga, ginadugang ang mga hop sa wort agod maghatag sang tipiko nga kapait sang serbesa. Pagkatapos sang duha ka oras nga paglaga, ginapabugnaw ang wort sa ginakinahanglan nga temperatura.

Permentasyon. Mahimo nga amo ini ang labing importante nga tikang sa proseso sang paghimo. Paagi sa lebadura, ang simple nga mga kalamay nga yara sa wort nangin alkohol kag carbon dioxide. Ang kalawigon, isa ka semana ang pinakadugay, kag ang temperatura sang proseso nagadepende  sa sahi sang serbesa​​—⁠⁠ale ukon lager​​—⁠⁠nga mapatubas. Nian ang ginatawag nga green beer ginasaylo sa mga tangke nga talaguan agod mag-mature.

Maturation. Sa sini nga tikang, matigayon na sang serbesa ang kinaandan nga damil kag kahumot sini; nagabukal naman ang serbesa bangod sang nagasungaw nga carbon dioxide. Ang serbesa naga-mature sa kalawigon nga halin sa tatlo ka semana tubtob pila ka bulan, depende sa sahi sang serbesa. Sa katapusan, ang serbesa ginabutang sa mga bariles ukon mga botelya kag handa na nga ipadala sa katapusan nga destinasyon sini​​—⁠⁠ayhan nagalab-ot sa ulihi sa imo lamesa! Apang ano nga sahi sang serbesa ang imo luyag tilawan?

Ang Madamo nga Sahi sang Serbesa

Ang matuod, ang mga serbesa nagakalainlain. Sarang ka makainom sang serbesa nga malus-aw ukon masili, matam-is ukon mapait, subong man sang serbesa gikan sa sebada ukon gikan sa trigo. Ang damil sang serbesa nagadepende sa madamo nga mga butang, lakip ang kalidad sang tubig nga gingamit, ang sahi sang malt, ang teknolohiya nga gingamit, kag ang mga lebadura nga gingamit sa pagproseso.

Ang isa sang labing bantog nga serbesa amo ang pilsner (ukon pils), isa ka primera-klase kag malus-aw sing duag nga lager. Ini nga sahi sang serbesa ginapatubas sang ginatos ka manughimo sang serbesa sa bug-os nga kalibutan. Apang, ang matuod nga pilsner ginahimo lamang sa banwa sang Plzeň, ukon Pilsen, nga nahamtang sa Czech Republic. Ang sekreto sang paghimo sini nasandig indi lamang sa teknolohiya kundi sa mga materyales man nga ginagamit sa paghimo sini​​—⁠⁠manamit nga tubig, mataas sing kalidad nga malt, kag sa husto nga sahi sang lebadura.​​—⁠⁠Tan-awa ang kaupod nga kahon.

Ang isa pa ka ekselente nga sahi sang serbesa amo ang weiss beer, isa ka serbesa nga himo sa trigo nga bantog gid sa Alemanya. Ang espesyalidad sang Britanya amo ang porter kag stout. Ang porter amo ang maisog, top-fermented nga serbesa nga  ginhimo sa sinanlag nga malt, nga nagahimo sining ilimnon nga mangin masili ang kolor. Ang porter una nga ginhimo sa London sang ika-18 nga siglo. Sang una, ang katuyuan gid sini amo nga gamiton subong “makapapagros” nga ilimnon para sa mga may mabug-at nga trabaho, subong sang mga kargador. Ang stout, isa ka masili gid kag maisog nga serbesa​​—⁠⁠nga ginpabantog sang pamilya Guinness sa Ireland kag sa kalibutan⁠​—⁠⁠isa ka sahi sang tradisyunal nga porter. Sarang mo mainom ang matam-is nga stout sang Inglaterra, nga nalaktan pirme sang lactose (milk sugar), ukon ang indi matam-is nga stout sang Ireland, nga mapait kag mas madamo sing alkohol.

Ang isa pa ka importante nga butang para sa kadamuan nga maluyagon sang serbesa amo kon paano ini imnon, kon bala naghalin ini sa botelya ukon sa lata ukon direkta nga naghalin sa bariles. Daw luyag sang mga Amerikano nga mabugnaw gid ang ila serbesa. Ang iban naman luyag nga indi ini mabugnaw ukon medyo mabugnaw lang kag direkta nga ginakuha sa mga bariles nga gintago sa bodega sang balaligyaan.

Sa pagkamatuod, ang serbesa isa ka ilimnon nga madamo sing epekto. Kon imnon ini sing haganhagan, mahimo makabulig ini sa imo panglawas. Sa katunayan, may madamo ini nga mga bitamina kag mga mineral, subong sang riboflavin, folic acid, chromium, kag zinc. Suno sa pila ka awtoridad, ang haganhagan nga pag-inom sang serbesa sarang makabulig sa pagtapna sang mga balatian sa tagipusuon kag mga balatian sa panit. Kon maayo ka magpili gikan sa mga ngalan kag sahi nga sarang matigayon kag kon balanse ka sa pag-inom sini, mahimo ka malipay sa sining manamit kag makapaumpaw nga ilimnon. Busa sa masunod nga mag-inom ka sang isa ka baso sang duag-bulawan nga ilimnon nga may puti nga bukal, dumduma ang makawiwili nga maragtas sini!

[Retrato sa pahina 17]

Ang Nagapanguna nga mga Bida

Sang nagligad nga mga tinion, madamo nga mga tawo ang ginhanas sa pagpatubas sang serbesa. Yari ang pila sa ila.

▪ Ang Maltster​​—⁠⁠ang nahauna nga bida sa drama sang paghimo sang serbesa. Ginaasayn sia sa pagpatubas sing malt gikan sa sebada ukon trigo. Ginadumalahan niya ang pagpatubo sang uyas kag ang pagpamala sa pugon sang green malt. May mabug-at sia nga responsabilidad, bangod ang damil sang serbesa nga mapatubas halos nagadepende sa kalidad sang malt.

▪ Ang Brewer (ginpakita sa ibabaw)​​—⁠⁠ang tawo nga nagadumala sang paglaga. Una, ginatubigan niya ang ginaling nga malt, kag nian, samtang ginalaga ini, ginalakot niya ang mga hop. Ang resulta sang iya ginahimo amo ang wort.

▪ Ang Cellar master​​—⁠⁠isa ka eksperiensiado nga espesyalista nga nagadumala sang permentasyon sang serbesa sa mga suludlan kag sang pagpa-mature sini sa talaguan. Pagkatapos, ginasaylo niya ang serbesa sa magagmay nga mga suludlan.

[Credit Line]

S laskavým svolením Pivovarského muzea v Plzni

[Retrato sa pahina 18]

Pilsner—Ang Orihinal nga Madamo Gid ang Nagailog

Nagsugod ini sang 1295. Ang hari sang Bohemia, si Wenceslas II, nagtukod sang banwa nga Plzeň, kag pagkatapos sini, ginhatagan niya ang 260 ka taga-Plzeň sing kinamatarong sa paghimo sing serbesa. Sang primero, ginahimo sang mga pumuluyo ang ila serbesa sa ila puluy-an kag tigdiutay lamang, apang sang ulihi nagtukod sila sing asosasyon kag mga hilimuan sang serbesa. Apang, nagpigaw ang ekonomiya kag kultura sang Bohemia sang ulihi, kag nakaapektar ini sa paghimo sang serbesa. Wala nagasapak sang aprobado nga teknolohiya kag nagagamit lamang sang ila kaugalingon nga mga resipe, masami nagapatubas ining mga manughimo sang malain sing sabor nga ilimnon nga indi takus tawgon nga serbesa.

Sadto nga tinion, duha ka sahi sang serbesa ang ginapatubas sa Europa. Ang top-fermented nga serbesa ginahimo, ilabi na sa Bohemia, samtang ang bottom-fermented nga serbesa, nga mas maayo sing kalidad, popular ilabi na sa Bavaria. Daku gid ang kinatuhayan sang mga lager sa Bavaria kag sang mga serbesa sa Plzeň.

Ang isa ka importante nga pagbag-o natabo sang 1839. Mga 200 ka pumuluyo sang Plzeň ang namat-od nga maghimo sing tikang agod bag-uhon ang kahimtangan. Nagtukod sila sang Burgess Brewery, diin ang bottom-fermented, ukon ang estilo-Bavaria lamang nga serbesa, ang himuon. Ang bantog nga manughimo nga si Josef Groll gintawag halin sa Bavaria. Nagsugod dayon sia sa paghimo sang serbesa nga kaangay sang sa Bavaria. Ang resulta tuhay gid​​—⁠⁠apang mas maayo pa sangsa iya ginapaabot. Ang eksperiensia ni Groll kag ang maayo nga mga materyales sa amo nga duog amo ang nagbulig nga makapatubas sing isa ka serbesa nga nangin bantog dayon sa kalibutan. Ngaa? Bangod sang pinasahi sini nga damil, duag, kag kahumot. Apang, ang pagkabantog sang serbesa sa Plzeň may negatibo man nga epekto. Madamo nga manughimo sang serbesa nga luyag makabenepisyo sa sining hitabo ang nagsugod sa pagtawag sang ila produkto nga pilsner. Sa amo ang pilsner wala lamang nangin bantog kundi subong man ang duag-bulawan nga mga ilimnon nga madamo gid ang nagailog.

[Mga retrato]

Si Josef Groll

Ang torre sang tubig sang isa ka hilimuan sang Plzeň nga serbesa

[Credit Line]

S laskavým svolením Pivovarského muzea v Plzni

[Mapa sa pahina 16]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Plzeň

[Retrato sa pahina 16, 17]

Modelo nga Egiptohanon nga nagapakita sang paghanda sang tinapay kag serbesa

[Credit Line]

Su concessione del Ministero per i Beni e le Attività Culturali - Museo Egizio-Torino

[Mga retrato sa pahina 19]

Ang mga “hop”, “malt”, kag isa ka balay nga hilimuan-serbesa