Pagpangdaya​—​Isa ka Bug-os Globo nga Problema

SI Wayne, nga may karisma kag malulo maghambal, daw amo gid ang ginapangita ni Karen sa isa ka bana. “Sia gid ang sahi sang tawo nga ginapangamuyo kag ginahandum ko,” siling ni Karen. “Ang tanan nga nakakita sa amon naghunahuna nga bagay gid kami. Ginpapati niya ako nga palangga gid niya ako.”

Apang, may problema. Ginsugiran ni Wayne si Karen nga ikatlo sia sa ranggo sa Australian Secret Intelligence Organization. Gusto niya maghalin, apang indi sila magpasugot. Madamo na sia sing nahibaluan tuhoy sa ila hilikuton. Patyon nila sia! Gani, magkaupod nga naghimo sila sing plano. Mapakasal sila, tingbon ang ila mga pagkabutang, magbiya sa Australia, kag magpalagyo pakadto sa Canada. Ginbaligya ni Karen ang iya balay pati na ang iya tanan nga pagkabutang kag ginsalig ang kuarta kay Wayne.

Ginkasal sila suno sa plano. Nagpalagyo si Wayne gikan sa pungsod, apang nabilin si Karen, nga gin-abandona, kag wala gani anom ka dolyar ang nabilin nga kuarta sa bangko. Sang ulihi, natukiban niya nga biktima sia sang mga kabutigan nga gintuyo gid agod tuntuhon sia. Kaangay sang isa ka artista, nagpakunokuno si Wayne agod mabihag niya si Karen. Ang iya sugilanon, ang iya mga interes, ang iya personalidad, kag ang iya kuno paghigugma kay Karen puro lamang gali mga kabutigan agod magsalig si Karen sa iya​—⁠ang pagsalig nga nagbili kay Karen sing kapin sa $200,000. Ang isa ka pulis nagsiling: “Nahanusbo gid sia. Wala labot sa kuarta​—⁠masakit gid ini para sa iya.”

“Daw indi ako makapati,” siling ni Karen. “Tuhay gid sia sa ginpakita niya sa akon.”

Isa lamang si Karen sa tuman kadamo nga biktima sang pagpangdaya sa bug-os nga kalibutan. Wala mahibaluan kon pila nga kuarta ang ginapanunto gikan sa iban, apang ang kantidad ginabulubanta nga ginatos ka bilyon ka dolyar kag nagadugang ini kada tuig. Wala labot sa nadula nga kuarta, ang mga biktima kaangay ni Karen nagaantos sing tuman nga emosyonal nga kasakit sa paghibalo nga ang isa​—⁠sa masami ang isa nga ginasaligan nila​—⁠nagtunto sa ila.

 Ang Paglikaw Amo ang Pinakamaayo nga Himuon

Ang pagpangdaya ginahatagan sing kahulugan subong “isa ka buko ukon hungod nga paglimbong agod makakuarta paagi sa pagpakunokuno, pagpatupato, ukon mga pangako.” Makapasubo nga ang kalabanan sang mga nagapangdaya wala masilutan bangod mabudlay pirme pamatud-an nga natabo gid ang hungod nga paglimbong. Dugang pa, madamo nga manugtunto ang nakahangop kag nagakalit sang legal nga mga lulutsan​—⁠nakahibalo sila mangdaya sa mga tawo sa mga paagi nga mabudlay ukon indi gid mademanda. Isa pa, ang pagdemanda sa isa ka manugtunto nagahinguyang sing daku nga tion kag kuarta. Sa masami ang mga nasilutan sa ila mga krimen amo ang nagkawat sing minilyon ka dolyar ukon ang mga nakahimo sing makahalawhaw nga butang amo nga nabalahuba ini. Bisan pa madakpan kag masilutan ang isa ka manugtunto, mahimo nga nagasto ukon natago na niya ang ginpalapaw nga kuarta. Gani, talagsa lang gid mabawi ang kuarta ukon mabayaran ang biktima.

Buot silingon, kon matuntuhan ka, ayhan wala ka na sing mahimo pa agod mabawi ang imo kuarta. Mas maayo gid nga likawan nga mangin biktima sangsa mangita sing paagi kon paano mabawi ang imo kuarta kon mabiktima ka. Ang isa ka maalam nga tawo nagsulat sang una: “Maalamon ang isa nga nakakita sang kapahamakan kag nagapanago, apang ang indi eksperiensiado nagapadayon kag nagaantos sang silot.” (Hulubaton 22:3) Ipaathag sang masunod nga artikulo ang mga paagi nga maamligan mo ang imo kaugalingon batok sa pagpangdaya.