Ang Geneva Bible​—​Nalipatan Na nga Badbad

Suno sa manunulat sang Magmata! sa New Zealand

MAY gamay ka bala nga Biblia nga mahapos uyatan kag may letra nga mahapos basahon? Mahapos bala pangitaon ang impormasyon sa sini? Kon huo ang sabat mo sa sining mga pamangkot, utang nga kabalaslan mo ini sa Geneva Bible sang 1560.

Pila ka tawo lamang karon ang nakabati sa Geneva Bible. Apang, ining talalupangdon nga badbad amo ang pinakamabakal sang panahon sini. Ang ginakilala nga pagkasibu sini, kag ang bag-o nga presentasyon kag desinyo sini, naghimo sini nga mangin paborito sang mga bumalasa. Gingamit ini sang Ingles nga mga manunulat sing sarsuela nga sanday Shakespeare kag Marlowe kon magbalikwat sila gikan sa Biblia.

Paano natabo nga ining popular nga Ingles nga Biblia sang ika-16 nga siglo naghalin sa Pranses sing lenguahe nga siudad sang Geneva sa Switzerland? Ano ang pinasahi nga mga bahin sini? Ngaa wala na ini ginagamit? Paano kita nagabenepisyo gikan sa sini tubtob karon?

Isa ka Biblia nga May Bag-o nga mga Bahin

Ang Geneva Bible ginbalhag sang isa ka grupo sang relihioso nga mga refugee nga nalagyo agod likawan ang paghingabot kag posible nga pagpatay sa ila sa Inglaterra sang naggahom si Mary Tudor sang 1553. Ini nga mga iskolar gin-abiabi sa Protestante nga komunidad sa Geneva. Bangod establisado sa Geneva ang industriya sa pag-imprinta kag daku ang interes sa pagbasa sang Biblia, nagmadinalag-on diri ang pagbadbad kag pagbalhag sa Biblia.

Ang Geneva Bible, nga ginbadbad ni William Whittingham kag sang iya mga kabulig, ginbalhag sang 1560. Wala magdugay malangkagon nga ginbasa ini sang mga tawo sa Inglaterra. Mas mahapos basahon sangsa mga Biblia nga nauna sa sini, amo ini ang nahauna nga Biblia sa Ingles nga may numerado nga mga bersikulo, isa ka sistema nga ginagamit karon sa tanan nga Biblia. May mga running head man ini​—⁠pila ka yabi nga mga tinaga sa ibabaw sang tagsa ka pahina agod buligan ang mga bumalasa sa pagpangita sing espesipiko nga mga dinalan sa teksto sa ubos. Dugang pa, tigaylo sang madukot nga Gothic nga mga letra nga ginsunod sa sinulat sang kamot nga estilo sang mga letra, ang gingamit amo ang maathag nga mga letra nga kaanggid sa ginagamit gihapon sa Ingles nga mga Biblia karon.

Ang una nga mga Biblia, nga gindesinyo agod basahon sa pulpito sang mga simbahan, dalagku kag mabaknal. Ang Geneva Bible isa ka magamay nga edisyon nga halos katunga sini. Ining magamay nga Biblia indi lamang mahapos basahon kag tun-an kundi barato pa.

Pagtinguha nga Mangin Sibu ang Badbad

Partikular nga gintinguhaan sang mga manugbadbad sang Geneva Bible nga tipigan ang pinasahi nga mga kinaiya kag kahulugan sang orihinal nga Hebreo. Ang ngalan sang Dios nga Jehova ginsambit sa pila ka teksto, lakip ang Exodo 6:⁠3; 17:⁠5; kag Salmo 83:18.  Ang mga tinaga nga sa banta sang mga manugbadbad kinahanglan nga idugang makita sa italiko nga mga letra, kag ang mga tinaga nga gindugang agod mapahapos ang paghangop makita sa sulod sang mga braket.

Madali nga ginbaton ang Geneva Bible subong ang opisyal nga badbad sa Scotland. Gingamit man ini sing lapnag sa Inglaterra kag ginapatihan nga amo ang badbad nga gindala sang mga Peregrino sa ila nabantugan nga paglakbay sang 1620 padulong sa karon Estados Unidos. Gindala ang Geneva Bible sa iban nga mga kolonya sang Britanya​—⁠lakip ang pinakamalayo, ang New Zealand. Didto, sang 1845 ang isa ka kopya sini nangin bahin sang koleksion ni Gobernador Sir George Grey.

Kontrobersial nga mga Nota sa Marhin

Ang komprehensibo nga mga nota sa Geneva Bible isa ka kabangdanan kon ngaa naluyagan gid ini sang mga bumalasa. Gindugang ang mga ini bangod nahibaluan sang mga manugbadbad nga ang Biblia may mga bahin nga mabudlay hangpon. Indi bag-o ining mga nota sa marhin. Gingamit ini ni Tyndale sa iya “Bag-ong Testamento” sang 1534. Luwas sa mga nota sa marhin, may mga ilustrasyon pa, mga introduksion, kag mga mapa ang Geneva Bible​—⁠tanan sa tuyo nga mapauswag pa ang paghangop. May listahan man ini sang mga kaliwatan, mga sumaryo, kag isa pa gani ka bahin nga nagapalig-on sang adlaw-adlaw nga pagbasa sing Biblia.

Bisan pa sa tago ginkilala nila ang katahom gid sini, dayag nga ginpamatukan ini sang hirarkiya sang Church of England bangod ginkabig nila ang mga nota sa marhin nga malayo sa kinaandan nga mga pagtamod. Gintawag ini ni Matthew Parker, Arsobispo sang Canterbury sadto, subong “nanuhaytuhay madampigon nga mga nota.” Ginkabig ni Hari James I ang mga nota nga “madampigon, indi matuod, maluibon.” Indi ini katingalahan, bangod ginduhaduhaan sang pila ka nota ang “balaan nga kinamatarong” sang mga hari!

Ang Katapusan sang Geneva Bible

Sang 1604, gin-aprobahan ni Hari James ang isa ka bag-o nga badbad, sa paglaum nga madula na sa Inglaterra ang Geneva Bible. Ang istoryador sa teolohiya nga si Alister McGrath nagsiling nga “ang pinakadaku nga upang nga naatubang sang King James Version sa pagtinguha nga batunon ini sang ikapito nga siglo amo ang padayon gihapon nga popularidad sang Geneva Bible.” Sa sulod sang madamo nga tinuig ginpili sang publiko ang Geneva Bible, kag nagpabilin ini nga opisyal nga Biblia sa Scotland. Ang bag-o nga mga edisyon padayon nga gin-imprinta tubtob sang 1644.

Ang British and Foreign Bible Society nagkomento nga “ang pag-usisa sa Biblia ni Hari James sang 1611 nagapakita nga ang mga manugbadbad sini . . . mas naimpluwensiahan sang Geneva sa baylo sang bisan ano nga Ingles nga bersion.” Madamo nga bag-o nga paagi sa presentasyon kag pagbadbad sa Geneva Bible ang gin-ilog sang King James Version.

May Impluwensia Gihapon

Bisan pa ginbuslan ini sang ulihi sang Authorized Version, ukon sang King James Version, importante ang nangin bahin sang Geneva Bible sa maragtas sang pagsulat. Wala lamang ini magpahamtang sing bag-o nga mga talaksan sa pagbadbad kag presentasyon kundi isa gihapon ini ka importante nga basehan sa paagisod nga pagrebisar sa Ingles nga mga Biblia. Ginpalig-on sini ang nanuhaytuhay nga mga tawo nga kuntani wala sing kahigayunan nga makabasa sang Biblia nga basahon kag tun-an ang Biblia.

Sa paghanda sang dalan para sa King James Bible, ginpat-od man sang Geneva Bible nga makasulod ang pila ka dinalan sang Biblia sa mga sarsuela kag sa Ingles nga lenguahe. Gani bisan pa mahimo nalipatan na sang kalabanan nga tawo ang Geneva Bible, may daku gihapon ini nga impluwensia.

[Retrato sa pahina 12]

Ang Exodo 6:​3, diin mabasa ang ngalan sang Dios

[Mga retrato sa pahina 13]

Mga “running head”

Isa ka ilustrasyon

Mga nota sa marhin

[Credit Line]

All photos: Courtesy American Bible Society

[Picture Credit Line sa pahina 12]

All photos: Courtesy American Bible Society