Bata Pa nga mga Iloy

“Ang akon nobyo guapo. Manggaranon sia, gani makapamasyar kami bisan diin kag makalipaylipay. Sang wala mag-abot ang akon regla, narealisar ko nga nagabusong ako. Paano ko sugiran si Nanay tuhoy sini? Ngaa natabo pa ini sa akon? Disiseis anyos lamang ako, kag nagalibog gid ang akon ulo kon ano ang himuon ko.”​​—⁠⁠Nicole.

SI Nicole,⁠⁠ * nga mga treintay-singko anyos, isa na karon ka may kompiansa kag mapasik nga iloy nga may tatlo ka anak. Ang iya kamagulangan nga anak 20 anyos. Huo, sang nagligad nga mga tinuig isa sia sa minilyon sang di-minyo nga mga tin-edyer nga nagabusong. Kaangay sang iban nga tin-edyer nga mga iloy, nakabatyag sia sing kalisang kag kagumon kon paano atubangon kag desisyunan ang mabudlay nga mga kahimtangan, kag ang walay kasiguruhan nga palaabuton.

Masami nga wala nagahambal si Nicole tuhoy sa kalisang, pagpanghiwala, kahadlok, kaakig, kag kasubo nga nabatyagan niya sa katapusan nga tinuig sang iya pagkatin-edyer​​—⁠⁠ang tion nga ang ginapalibugan lamang sang iya mga katubotubo amo ang ila mga bayo kag mga grado sa eskwelahan. Apang, indi walay paglaum ang kahimtangan ni Nicole. Halin sia sa isa ka mahigugmaon nga pamilya nga nagtinguha sa pagtudlo sa iya sang mataas nga mga prinsipio sa moral. Bisan pa ginsupak niya anay ini nga mga prinsipio​​—⁠⁠gani, nag-antos sia​​—⁠⁠sang ulihi, amo man ini nga mga prinsipio ang nakabulig sa iya agod makatigayon sing mabungahon kag mapuslanon nga kabuhi. “Samtang buhi ka may paglaum ka” amo ang nangin prinsipio niya.

Makapasubo nga indi tanan nga tin-edyer nga iloy may mabinuligon nga pamilya​​—⁠⁠ukon may amo sini ka malaumon nga pagtamod. Madamo ang daw indi na makatibawas sa kaimulon. Dapat batason sang iban ang epekto sa ila balatyagon sang paglugos kag kasingki.

Ini tanan may negatibo nga epekto sa mga anak sang tin-edyer nga mga iloy. Ang libro nga Teen Moms​​—⁠⁠The Pain and the Promise, nagsiling nga ang mga lapsag sang tin-edyer nga mga iloy “masami nga kulang sa bug-at, masakiton, mas madamo ang nagakapatay, talagsa lang ginapatan-aw sa doktor, kulang sing pagkaon kag sustansia; biktima sang kapin nga kasingki, kag arikutoy sangsa mga lapsag sang may edad-edad na nga mga iloy.” Sa pagkamatuod, posible gid nga ang mga anak nga babayi sang tin-edyer nga mga iloy masugad man sa ila iloy pagdaku nila sangsa mga anak sang may edad-edad na nga mga iloy.

Daw ano kalapnag ang pagbusong sang mga tin-edyer? Paano maatubang sang tin-edyer nga mga iloy ang mga problema tuhoy sa pagpadaku sa ila mga lapsag? May paagi bala nga mabuligan ang mga pamatan-on agod malikawan nila ining makapahuol nga mga kahimtangan? Usisaon sang masunod nga mga artikulo ini nga mga pamangkot.

[Nota]