Pagbantay sa Kalibutan

Nagakasunog nga mga Nagapatial

Kalabanan sang nagapatial wala nagapamanyos sang husto nga kadamuon sang sunscreen agod malab-ot ang sun protection factor (SPF) nga ginlista sa hapin sang produkto, report sang Medical Journal of Australia. Suno kay Dr. Stephen Taylor, “ang kalabanan nga tawo, bangod nalaw-ayan sa hitsura sini ukon nanugunan, nagapamanyos sang ikatlo lamang nga bahin ukon ikap-at pa gani sang sunscreen sangsa nagakaigo nga kadamuon agod maproteksionan.” Ti, ano bala kadamo ang nagakaigo? Si Dr. Jeffrey Schneider, sang nagsulat sa Archives of Dermatology, nagrekomendar nga gamiton ang “kutsarita subong talaksan.” Ang kinaandan kadaku nga adulto dapat magpamanyos sing masobra sa tunga sang kutsarita nga sunscreen sa masunod nga mga bahin sang lawas: ulo kag liog, tuo nga butkon, kag wala nga butkon. Dugang pa, dapat kapin sa tag-isa ka kutsarita ang ibanyos sa atubang nga lawas, likod, tuo nga paa, kag wala nga paa. “Ang pagbanyos sing nagakaigo nga kadamuon sang sunscreen,” siling ni Schneider, “mas daku ang proteksion sa adlaw sangsa magbanyos sing diutay . . . nga sunscreen nga may mataas nga SPF.”

Pagtulog​​​—⁠⁠Daw Ano Kalawig ang Nagakaigo?

“Nasapwan sa napulo ka tuig nga pagtuon nga ang mga adulto nga nagatulog sing pito ka oras kada gab-i, magluwas kon Sabado kag Domingo, mas nagalawig ang kabuhi sangsa mga nagatulog sing mas madugay,” report sang USA Today. Gintun-an sang mga manugpanalawsaw sa Japan ang kapin sa 104,000 ka adulto sa sulod sang napulo ka tuig, nga ginatun-an ang ila batasan sa pagtulog, kapagros sa pisikal kag mental, kag estilo sang pagkabuhi. Nasapwan sang mga sientipiko nga ang “malip-ot nga tulog, bisan apat lang ka oras sa isa ka gab-i, halos wala sing epekto sa kadamuon sang nagakapatay nga mga lalaki kag apektado lamang ang mga babayi kon magnubo ang ila pagtulog sing apat ka oras sa promedyo.” Ini nga mga tukib ginsuportahan sang nabalhag nga duha ka dalagku nga mga pagtuon kag pila ka magagmay nga mga pagtuon. Apang, nasapwan man sang mga espesyalista sa pagtulog nga ang “mga nagatulog sang apat tubtob lima kag tunga lamang ka oras nangin mapigaw sa mga pagtilaw nga nagahibalo sang memorya, maayo nga panghunahuna kag sang ikasarang sa pagkonsentrar.” Si Daniel Kripke, saykayatris kag manugpanalawsaw sa tulog, nagsiling: “Ang mga tawo dapat magtulog tubtob sa pamatyag nila wala na sila natuyo.”

Madamo nga Pamatan-on ang Nagaatubang sing Makapulung-aw nga Palaabuton

“Halos katunga sang populasyon sa bilog nga kalibutan ang wala pa maglampas sa 25 anyos​​—⁠⁠ang pinakadamo nga kaliwatan sang pamatan-on sa maragtas,” siling sang report sang NU sa State of the World Population sang 2003. Ano ang palaabuton sining mga lamharon? Suno sa The Independent sang London, “si Dra. Thoraya Obaid, direktor sang UN Population Fund, nagsiling nga ang pinakadamo nga kaliwat sang mga pamatan-on sa maragtas nagaatubang sang walay tupong nga katalagman gikan sa AIDS kag sa iban pa nga balatian nga ginaliton paagi sa sekso, pagminyo kag pagbusong samtang lamharon pa, pagkabungkag sang mga pamilya, pag-abuso sa droga, kasingki kag pag-ulipon sa sekso.” Halimbawa, katunga sang bag-o nga mga kaso sang HIV ang nagalakip sa mga nagapangidaron sing 15 tubtob 24. Ginabulubanta nga sa tunga sang mga pamatan-on, isa ang nagakalatnan sini kada 14 segundos. Halos doble ang posibilidad nga mapatay ang tin-edyer kon magbusong kag magbata sangsa mga adulto. Kag halos apat ka milyon ka pamatan-on ang ginapatihan nga nangin ulipon sa sekso kada tuig.

Nagadamo ang Kuarentahon nga mga Iloy

Nagataas ang promedyo nga edad sang mga iloy sa Italya nga nagabun-ag sang ila subang. Sang 1980 sa Italya, ang kadamuon sang nagapanganak nga 20 anyos nga mga babayi 74.3 sa kada isa ka libo, samtang sang 2000 nagnubo ini sa 20.7. Sa amo man nga tion, ang kadamuon sang nagapanganak nga kuarentahon nagtaas gikan sa 12.2 tubtob 16.1 kada isa ka libo. Ang mga estadistika, nga gintipon sang Italian National Statistics Institute (ISTAT) kag ginbalhag sang Corriere della Sera, nagpadaku sang huyog nga maghulat anay sing madugay-dugay antes mag-anak. Suno sa ISTAT, “ang mga tawo nagahulat anay nga mangin malig-on ang ila trabaho kag pangabuhi, kag indi anay nila luyag nga mangin ginikanan agod mapalig-on pa gid ang ila pagkinaugalingon. Ano man ang kahimtangan, ang anak daw ginakabig nga isa ka obligasyon kag balagbag.”