Nairobi—Isa ka “Duog sang Mabugnaw nga mga Tubig”

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA KENYA

“Isa ka mamingaw nga katunggan, nabaw-ing, wala ginaistaran sang tawo, puluy-an sang linibo ka nanuhaytuhay nga espesyi sang ilahas nga kasapatan. Ang lamang nga ebidensia sang panalagsa nga pagsaboy sang tawo amo ang daan nga inagihan sang mga manlalakbay sa kilid sang katunggan.”​—⁠THE GENESIS OF KENYA COLONY.

GINALARAGWAY sining mga pulong ang Nairobi sang nagligad nga sulusobra diutay sa isa ka siglo, diin ginapuy-an ini anay sang mga leon, rhino, mga leopardo, mga giraffe, dalitan nga mga man-ug, kag madamo katama nga ilahas nga kasapatan. Gindala sang maisugon nga mga Masai ang ila ginasagod nga kasapatan sa preska nga tubig sang sapa nga nahamtang didto, isa ka maayo gid nga duog para sa manlulugayaw nga mga katilingban. Sa katunayan, gintawag sang mga Masai ang suba nga Uaso Nairobi, buot silingon “Mabugnaw nga Tubig,” kag ang lokasyon nga Enkarre Nairobi, buot silingon “Duog Sang Mabugnaw nga mga Tubig”​​—⁠⁠busa sila ang naghingalan sa lugar nga magabag-o sing bug-os sa maragtas sang Kenya.

 Ang isa ka importante nga hitabo sa pag-uswag sang Nairobi amo ang pagtukod sang riles sang tren sa Kenya, nga kilala subong ang Lunatic Express.⁠⁠ * Sa tungatunga sang 1899, gintukod ang 530 kilometros nga riles halin sa malapit sa baybay nga siudad sang Mombasa tubtob sa Nairobi. Sa sini nga tion, ginakahadlukan sang mga manugpangabudlay sa konstruksion ang bantog nga “nagapangaon sing tawo sa Tsavo,” duha ka leon nga nagpatay sa madamo nila nga kaupdanan, kag ginaatubang man sang mga manugpangabudlay ang mabudlay nga teritoryo sang Great Rift Valley. Bangod ang riles kinahanglan palab-uton sa interyor, ang Mombasa, nga amo anay ang panguna nga bodega, indi na nangin praktikal nga lokasyon. Sa baylo, walay sapayan sang daw indi mapuy-an sini nga kahimtangan, ginkabig ang Nairobi subong ang pinakamaayo nga lokasyon para palahuwayan sang mga manugpangabudlay kag para sa isa ka bodega sang mga materyal sa konstruksion sa suludlon nga lugar. Isa ini ka rason kon ngaa ang Nairobi nangin kapital sang ulihi sang Kenya.

Sa temprano nga bahin sang ika-20 nga siglo, ginpili ang Nairobi subong administratibo nga sentro sang bag-o nga East Africa Protectorate, subong amo anay ang pagkakilala sa Kenya. Nangin bentaha kuntani ang abanse nga pagplano para sa nagauswag nga siudad. Sa baylo, nag-ululhot ang padali nga mga tinukod sa palibot sang estasyunan sang tren. Ang mga tinukod human sa kahoy, sin, kag iban pa lokal nga mga materyales amo nga nangin daw imol nga banwa ang Nairobi sa baylo nga isa ka palaabuton nga daku nga siudad. Ang pila ka bilding sa Nairobi nga gintukod sang panugod sang ika-20 nga siglo wala gid nagapatimaan sa sining posibilidad. May yara man gihapon katalagman sa ilahas nga kasapatan nga nagaluyong sa palibot sini.

Wala magdugay gin-atake sang mga balatian ining bag-o nga puluy-an. Ang pagduging sang balatian amo ang una nga matuod nga pagtilaw para sa bag-o nga mga administrador. Ang gilayon nga solusyon? Ang apektado nga mga lugar sang banwa ginsunog agod matapna ang pagpanglaton! Pagligad sang 50 ka tuig, amat-amat nga ginbiyaan sang Nairobi ang malaw-ay sini nga nagligad kag nag-uswag nga mangin sentro sang komersio kag katilingban sang Sidlangan nga Aprika.

Kon Paano Nag-uswag ang Moderno nga Siudad

Nahamtang sa kataason nga 1,680 metros, kitaon sa Nairobi ang kadutaan sa palibot sini. Kon maayo ang tiempo makita sang isa ang duha ka talalupangdon nga mga palatandaan sa Aprika. Makita sa aminhan ang Bukid Kenya nga, sa kataason nga 5,199 metros, amo ang pinakamataas nga bukid sang pungsod kag ikaduha nga pinakamataas sa Aprika. Sa bagatnan sa dulunan sang Kenya kag Tanzania makita ang Bukid Kilimanjaro nga, sa kataason nga 5,895 metros, amo ang pinakamataas sa Aprika. Ang nagapabilin nga niebe kag yelo sa Kilimanjaro, nga nahamtang malapit sa ekwador, nagpainteres sa taga-Europa nga mga geograpo kag mga manlulugayaw sa sulod sang nagligad nga 150 ka tuig.

Sa sulod sang kapin sa 50 ka tuig nga pagluntad sang Nairobi, daku gid ang ginbag-o sang siudad. Ang pag-uswag sini makita sa padayon nga pagtukod sing bag-o nga mga bilding. Ang matag-as kag dalagku karon nga mga bilding nga human sa kristal kag asero nga nagaidlak sa silak sang  nagatunod nga adlaw isa ka matahom nga talan-awon. Ang isa ka dumuluaw sa sentro nga distrito sang negosyo sang Nairobi mahimo makibot kon mahibaluan niya nga ang duta nga iya ginalaktan isa anay ka puluy-an sang ilahas nga mga sapat​​—⁠⁠nga delikado puy-an sang mga tawo⁠​—⁠sang nagligad lamang nga isa ka gatos ka tuig.

Sang ulihi, nagbag-o ini. Ang pinasahi nga mga tanom kaangay sang matahom nga bougainvillea, nagapamulak nga jacaranda, madasig magtubo nga eucalyptus, kag wattle gindala diri. Busa, ang yab-ukon anay nga mga banas amat-amat nga nangin masangkad nga mga kalye nga natamnan sing mga kahoy sa kilid, sa amo nagahandong sa mga nagalakat sa panahon sang tig-ilinit. May isa ka arboretum malapit sa sentro sang siudad nga gintamnan sing di-magkubos 270 ka espesyi sang mga kahoy. Mahangpan naton kon ngaa ang isa ka manunulat nagsiling nga ang Nairobi “daw gintukod sa tunga sang kinaugali nga kagulangan.” Ang madabong nga pananom nagbulig gid sing daku sa pagbalanse sang temperatura sa Nairobi​​—⁠⁠mainit nga kaadlawon kag mabugnaw nga kagab-ihon.

Salamo nga Kultura

Daw kaangay sang magnet, ginganyat sang Nairobi ang madamo nga katawhan. Ang populasyon sang siudad nagadamo na karon sing kapin sa duha ka milyon. Ang pagkahuman sang riles nangin maayo nga rason sa pagpuyo sang mga tawo sa sini nga rehiyon. Ang mga Indian nga nagbulig sa pagtukod sang riles nagpabilin sa pagtukod sang mga negosyo nga nagdaku kag nagsangkad sa bug-os nga pungsod. Ginsunod man ini sang iban pa nga mga negosyante gikan sa Australia, Canada, kag sang madamo nga pungsod sa Aprika.

Nagsalamo ang kultura sa Nairobi. Sa mga kalye mahimo masugata sang isa ang isa ka babayi nga Indian nga nagasuksok sing sari nga nagapakadto sa mall, isa ka taga-Pakistan nga enhinyero nga nagadalidali kadto sa duog sang konstruksion, isa ka nakauniporme nga stewardess nga taga-Netherlands nga manugsulod sa isa sang mga otel, ukon ang isa ka Hapon nga negosyante nga nagadalidali kadto sa isa ka importante nga miting sang negosyo, nga mahimo sa nagauswag nga stock market sang Nairobi. Dugang pa, ang lokal nga mga residente makita nga nagahulat sa hululatan sang bus; nagabaligya sa mga estante, merkado, kag mga balaligyaan; kag nagatrabaho sa mga opisina ukon sa madamo nga pabrika sa Nairobi.

Sing makahalam-ot, diutay lamang sang mga taga-Kenya nga nagapuyo sa Nairobi ang matawag nga matuod nga “taga-Nairobi.” Ang kalabanan naghalin sa  iban nga bahin sang pungsod nga nagapangita sang mas maayo nga kabuhi. Sa kabug-usan, ang mga pumuluyo sa Nairobi mainabyanon kag maabiabihon. Mahimo nga ang ila pagkamaabiabihon amo ang rason kon ngaa ang siudad nangin manug-amuma sang bug-os kalibutan nga mga organisasyon kag mga asosasyon. Ang bug-os kalibutan nga ulong-talatapan sang United Nations Environment Programme yara sa Nairobi.

Ano ang Nagaganyat sa mga Dumuluaw?

Ang Kenya isa ka pungsod nga may madamo katama kag nanuhaytuhay nga ilahas nga kasapatan. Ang madamo sini nga national park kag mga duog sa pagtipig sang ilahas nga kasapatan nagganyat sa linibo ka bisita kada tuig. Ang Nairobi amo ang sentro diin ginaorganisar ang madamo nga mga tour. Apang, ang Nairobi mismo isa man ka destinasyon sang mga turista. Diutay lamang nga siudad sa kalibutan ang may mga sapat nga nagaluyong sa ila ganhaan. Ang Nairobi National Park, nga nahamtang sa kubos sa napulo ka kilometro gikan sa sentro sang siudad, isa gid ka lugar nga maayo duawon.⁠⁠ * Diri makita sang isa ang mga sapat nga amo anay ang una nga mga pumuluyo sa Nairobi. Pila lamang ka alambre ang nagaseparar sa mga sapat sa mga tawo. Kag sang nagligad lamang nga Septiembre 2002, isa ka hamtong nga leopardo ang nadakpan sa salas sang isa ka puluy-an sa Nairobi, nga nagtalang gikan sa malapit nga kagulangan!

Mga pila ka minuto nga lalakton halin sa sentro sang siudad amo ang Nairobi Museum. Ginatos ka dumuluaw ang nagakadto diri kada adlaw agod magtuon sa makawiwili nga maragtas sang Kenya. Sa sulod sang museo, may isa ka parke sang mga man-ug nga may madamo nga espesyi sang reptilya. Ang buaya daw wala na natublag sa paghimutad sang isa ka dumuluaw. Amo man ang bao, walay sapayan sang kahinay sini, daw wala naapektuhan sang kasakuon sang kalibutan sa palibot sini. Sa pagkamatuod, ang kalabanan nga makita diri amo ang nagasaug nga mga sapat​​—⁠⁠mga kobra, mga python, kag dalitan nga mga man-ug. Bangod amo sini nga sahi sang mga tinuga ang yari diri, siguraduha nga ginasunod mo ang paandam: ‘Mag-andam sa Dalitan nga mga Man-ug’!

Tuhay nga mga Tubig

Samtang ang suba nga ginhalinan sang ngalan nga Nairobi nagapadayon gihapon sa pag-ilig, ang mga tubig sini nadagtaan na sing mga higko gikan sa mga pabrika kag mga puluy-an, nga kinaandan gid sa madamo nga nagapauswag nga mga siudad. Apang, sa pagligad sang mga tinuig ang mga pumuluyo sa Nairobi ginsuplayan sang “tubig” nga naggikan sa mas mataas nga tuburan. Amo ini ang mensahe sang Biblia tuhoy sa kabuhi nga ginatudlo sang mga Saksi ni Jehova.​​​—⁠⁠Juan 4:⁠14.

Sang 1931, antes pa nangin bantog ang Nairobi, sanday Gray kag Frank Smith, duha ka mag-utod nga taga-Bagatnan nga Aprika, nagduaw sa Kenya sa tuyo nga ipalapnag ang mga kamatuoran sang Biblia. Halin sa Mombasa gin-usoy nila ang amo man nga ruta sang riles, gin-atubang ang madamo nga katalagman​​—⁠⁠kon kaisa nagtulog pa gani sila malapit sa ilahas nga mga sapat. Sa Nairobi nakapahamtang sila sing 600 ka pulyeto dugang pa sa iban nga mga literatura sa Biblia. Sa karon may mga 5,000 ka Saksi sa 61 ka kongregasyon sa siudad sang Nairobi. Paagi sa mga miting sang kongregasyon, mga asambleya, mga distrito nga kombension, kag mga internasyonal nga kombension, ang mga pumuluyo sang Nairobi pamilyar na karon sa mga hilikuton sang mga Saksi ni Jehova. Madamo ang malipayon nga nagbaton sang ila pasad sa Biblia nga mensahe sang paglaum.

Isa ka Mas Masanag nga Palaabuton

“Ang mauswagon nga mga siudad masami nga may kakulang sang nagakaigo nga ilistaran . . . Masami ginahigkuan sang mga pabrika ang hangin kag ang mga ginahalinan sang tubig,” siling sang Encyclopædia Britannica. Ang Nairobi indi eksepsion. Sanglit ang mga tawo nagasaylo diri kada adlaw gikan sa mga uma, ini nga mga problema mahimo pa maglala. Bangod sa dalayon nga pagluntad sining mga problema, ang katahom sang Nairobi madali lang maglubad.

Apang, ang tion magaabot nga sa idalom sang Ginharian sang Dios ang tanan nga tawo magakalipay sa pagkabuhi sing bug-os​​—⁠⁠nga wala sing mga problema nga nagapabudlay karon sa kabuhi sang mga tawo sa siudad.​​​—⁠⁠2 Pedro 3:⁠13.

[Mga nota]

[Mapa sa pahina 16]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Nairobi

[Retrato sa pahina 18]

Bukid Kilimanjaro

[Retrato sa pahina 18]

Bukid Kenya

[Credit Line]

Duncan Willetts, Camerapix

[Retrato sa pahina 18]

Merkado

[Retrato sa pahina 19]

Sanday Frank kag Gray Smith sang 1931

[Picture Credit Line sa pahina 17]

© Crispin Hughes/Panos Pictures