Ang Tanan Bala nga Dalan Nagapadulong sa Roma?

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA AUSTRIA

ANG mga dalan sang Emperyo sang Roma nagaangot sang naligwin nga mga probinsia sa kapital. Ginaangot sini ang madabong nga mga kagulangan sang Gaul sa Griegong mga siudad kag ang Suba Eufrates sa English Channel. Labaw sa tanan, bangod sini, mahapos mapatuman sang mga soldado ang awtoridad sang Roma sa tanan nga sakop sang Emperyo sang Roma. Gikan sa sining sementado nga mga dalan, madamong magagmay nga mga dalan ang nagasanga padulong sa mga probinsia sang Roma. Amo kon ngaa may nag-utwas nga hulubaton: “Ang tanan nga dalan nagapadulong sa Roma.”

Kapin sa 80,000 kilometros nga mga dalan ang nagalusotlusot sa bug-os nga Emperyo sang Roma. Paano karon matun-an kag mahangpan sang isa ang benepisyo sini sang una? Ang isa ka paagi amo ang pag-usisa sa mapa sang ika-13 nga siglo nga ginatawag Peutinger Table.

Nagapati ang mga istoryador nga ang Peutinger Table isa ka kopya sang mapa nga una nga ginhimo sadtong nagamartsa pa ang Romanong kasuldadusan sa bantog nga mga dalan. Sang 1508, napanag-iyahan ni Konrad Peutinger, nga klerk sang banwa sang Augsburg sa nabagatnan nga bahin sang Alemanya, ining hinimo sang kamot nga kopya, kag gintawag ini sang ulihi sa iya ngalan. Makita ini karon sa Pungsudnon nga Librarya sang Austria sa Vienna sa ubos sang Latin nga titulo nga Tabula Peutingeriana.

Ang Roma sa Isa ka Linukot

Sa mga hulot-klasehan karon, masunson ginatun-an sang mga estudyante ang daw kuadrado nga mga mapa sa dingding. Apang, ang Peutinger Table isa ka linukot nga 34 sentimetros kalapad kag kapin sa 6.75 metros kalaba kon humlaron. Ginahuman ini anay sang 12 ka panid sang panit nga sululatan kag gintapik ang mga punta sing pasunod. Napulog-isa na lamang sini ang nabilin karon. Ginapakita sining mapa ang tion nga gamhanan gid anay ang Emperyo sang Roma, nga nagasakop sang Britanya tubtob sa India. Bisan pa sunado mo ini nga mga duog  sa moderno nga mga mapa, mahimo nga maglibog ang imo ulo sa una mo nga pagtan-aw sa Peutinger Table. Ngaa?

Ang Peutinger Table ginhimo, indi para sa modernong mga geograpo, kundi para sa mga manlulugayaw sang una. Ang linukot nga mapa mas madali gamiton samtang nagalakbay. Apang agod mag-igo ang kinahanglanon nga mga detalye sa isa ka linukot, ginpalip-ot sang naghimo sang mapa ang aminhan-bagatnan nga kadakuon sang emperyo kag ginpasangkad ini sa sidlangan kag katundan. Ang resulta amo ang indi proporsion nga mapa nga mahapos humlaron, tan-awon, lukuton, kag bitbiton. Madali makita sang isa ka manlulugayaw ang pinakamaayo agihan nga dalan pakadto sa lainlain nga lugar. Para sa isa ka manlulugayaw, mas importante ini sangsa korte sang Italya, kadakuon sang Black Sea, ukon sa aktual nga direksion sang ila kaladtuan.

Ang importante nga mga bahin sang Peutinger Table madali makita bangod sang nagkalainlain nga duag. Ang mga dalan ginapakita subong pula nga linya, ang mga bukid kaki, kag ang mga suba berde. Ginahingalanan sang mapa ang ginatos ka banwa kag ginapakita ang mga lokasyon sini paagi sa mga balay, napaderan nga mga luwang, kag mga torre. Daw ginapatalupangod sining mga simbulo ang mga pasilidad nga makita sa tagsa ka lugar. Ginapakita man sang mapa ang distansia sa ulot sang mga banwa, mga estasyunan, kag mga palahuwayan.

Ginapakita sa Peutinger Table ang pila ka lugar kag hitabo sa Biblia. Duha ka paglaragway sa Latin ang nasulat sa duog sang Bukid Sinai. Ang isa ka kapsion nagasiling: “Ang desyerto diin ang mga kabataan sang Israel sa idalom ni Moises nagpanglugayaw sa sulod sang 40 ka tuig.” (Josue 5:6) Ang isa pa nagasiling: “Diri nila nabaton ang Kasuguan, sa Bukid Sinai.”​​—⁠Levitico 27:34.

Ang Jerusalem ginamarkahan sing isa ka kapsion nga nagalakip sang lain nga ngalan para sa isa ka siudad, ang Aelia Capitolina​​—⁠nga ginkuha sa ngalan ni Publius Aelius Hadrianus, nga mas kilala nga si Hadrian. Sang ikaduha nga siglo C.⁠E., gin-islan sining Romanong emperador ang siudad sunod sa iya ngalan. Ginapakita man ang Latin nga termino para sa Bukid sang mga Olibo.​​—⁠Lucas 21:37.

Ang Tanan Bala nga Dalan Nagapadulong sa Roma?

Ang iban nga mga dalan nagapadulong sa Aquileia, isa ka siudad sa naaminhan-sidlangan nga bahin sang Italya. Sa mapa, ang Aquileia may mabakod nga mga pader kag guardiado nga mga torre. Ang Aquileia isa sa labing importante nga mga siudad sa Emperyo sang Roma kay kontrolado sini ang importante nga mga ginsang-an kag may maayo gid nga pantalan.

Ang Via Egnatia nagatabok sa Balkan Peninsula halin sa Adriatic Coast padulong sa Constantinople, nga kilala karon subong Istanbul. Ginapakita sang Peutinger Table ang lokasyon sini nga siudad paagi sa simbulo sang isa ka diosa nga nagalingkod sa trono apang handa sa pagpakig-away. Ang pila ka dalan nagapadulong sa Antioquia sa Siria, nga amo karon ang siudad sang Antakya sa Turkey. Ang Antioquia amo ang ikatlo nga pinakadaku nga siudad sang Emperyo sang Roma, sunod sa Roma kag Alejandria. Ginapakita sang mapa ang lokasyon sini paagi sa isa ka nagalingkod nga diosa nga may halo.

Ginapakita sang Peutinger Table ang 12 ka dalan padulong sa Roma. Isa sini amo ang Via Appia, ukon Appian Way. Ginapakita sang tulun-an sang Binuhatan nga nag-agi si apostol Pablo sa sini nga dalan sa iya una nga paglakbay sa Roma. Samtang nagapakadto si Pablo, isa ka grupo sang mga Cristiano ang nagdulhog halin sa Roma sa Via Appia kag ginsugat sia sa Tres Tavernas, nga makita man sa mapa.​​—⁠Binuhatan 28:15.

Ano nga simbulo ang gingamit sang Peutinger  Table sa pagrepresentar sa Roma? Ginapakita sini ang siudad subong isa ka gamhanan nga emperatris nga nagasuksok sing purpura nga panapton nga nagalingkod sa trono. Ang globo kag ang setro sa iya kamot nagapatuhoy sa bug-os kalibutan nga paggahom nga nasentro sa sini nga kapital sang emperyo.

Husto bala isiling nga yadtong tanan nga dalan nagapadulong sa Roma? Huo, kon binagbinagon mo ang kasangkaron sang nagainangot nga mga dalan nga nagsanga halin sa daku nga mga dalan. Ginapakita sang Peutinger Table kon paano ang daku nga mga dalan sang emperyo nagpasangkad sang gahom sang emperyo, amo nga nagamhan sang Roma ang mga probinsia sa sulod sang halos 500 ka tuig. Malakbay mo gihapon sa karon ang Emperyo sang Roma sa sining dumaan nga mga dalan​​—⁠nga daw nagasakay sa isa ka salakyan kag ginagiyahan sang Peutinger Table.

[Mapa sa pahina 13-15]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Isa ka tumalagsahon nga mapa​​—⁠ang Peutinger Table

SPAIN

MOROCCO

BRITAIN

FRANCE

GERMANY

AUSTRIA

Aquileia

Rome

Ginpadakuan nga duog nga makita sa pahina 15

ITALY

AFRICA

GREECE

Istanbul

EGYPT

TURKEY

Mt. Sinai

Jerusalem

SYRIA

Antakya

Caspian Sea

IRAN

INDIA

[Mapa sa pahina 15]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Detalye sang Peutinger Table nga nagapakita sang Roma kag sang palibot sini

Rome

Aquileia

Istanbul

Jerusalem

Antakya