Pagbantay sa Kalibutan

Balatian sa Tagipusuon Bangod sang Kaakig

“Madali mangin indi normal ang pitik sang tagipusuon sang mga lalaki nga maakigon ukon madumot, kag ini nga balatian ginatawag atrial fibrillation,” report sang Daily News sa New York. Natukiban sang mga manugpanalawsaw nga 30 porsiento ang posibilidad nga mangin indi normal ang pitik sang tagipusuon sang mga lalaki nga nagsiling nga madali sila maakig ukon mamuyayaw sa iban kon manginit ukon magsingki sila kon ginamulay. Ang direktor sa pagtuon, nga si Elaine Eaker, nagsiling: “Madamo ang nagapati nga madula ang makahalalit nga epekto sang kaakig sa panglawas kon ipautwas mo ini sa baylo nga punggan. . . . Apang indi amo sini ang natabo sa mga lalaki sa sini nga pagtuon​—⁠mas daku ang ila katalagman nga indi lamang magbalatian sing atrial fibrillation, kundi mapatay man.”

 Pag-asawahay kag Diborsio sa Britanya

Sa Britanya, “ikatlo nga bahin sang di-kasado nga mga tawo ang nagsiling nga ‘indi gid’ sila magpakasal,” report sang Daily Telegraph sa London. Si Jenny Catlin, isa ka analyst sang Mintel International Group, nagsiling: “Ginapakita gid sini nga nagbag-o na ang pagtamod sa pag-asawahay.” Nagsiling pa sia: “Sa karon, ginatamod nga mas maayo nga mag-updanay kag magpanganak, nga indi kasal.” Para sa mga luyag magpakasal, bangod sang daku nga gasto​—⁠ang promedyo karon $28,600​—⁠mas ginapili nila nga magpakasal sa iban nga pungsod. Kapin sa 10 porsiento sang mga mag-asawa karon sa Britanya ang nagapili nga magpakasal sa iban nga mga pungsod. Bangod diutay lamang ang mga bisita kag mas barato ang pagkaon, mahimo sila maggasto sing ikatlo lamang nga bahin sang magasto nila sa ila pungsod. Samtang nagadiutay ang mga nagapakasal, nagadamo naman ang nagadiborsio. “Lima ka pilo na karon ang kadamuon sang tigulang na nga mga diborsiado kon ipaanggid sang nagligad nga 30 ka tuig, kag ginakahangaw-an nga magadamo pa sila,” siling sang Telegraph.

Pag-abuso sa mga Bata sa Mexico

Suno sa departamento sang hustisya sa Mexico City, “1 sa kada 8 ka bata nga babayi kag 1 sa kada 10 ka bata nga lalaki ang ginaabusuhan sa sekso sa Mexico City,” report sang pamantalaan nga El Universal. Nagapanagtag ang departamento sang hustisya sing mga pampleta nga nagapaandam sa mga ginikanan tuhoy sa pag-abuso sa sekso kag nagapanugda sang dapat himuon kon matabo ini. Lakip sa mga panugda ang masunod: (1) Magpati kag buligi ang imo anak kon manugid sia nga gin-abusuhan sia sa sekso. (2) Ipaathag sa bata nga indi sia ang balasulon sa natabo. (3) Ipahibalo sa bata nga ang natabo supak sa kasuguan kag dapat ini ireport sa mga pulis agod indi na maliwat.

Pagpanas sa Pika

“Ginpakita sang pila ka surbe nga luyag sang 80 tubtob 90 porsiento sang mga tawo nga may pika nga panason ini sa ulihi,” siling sang Vancouver Sun sa Canada. “Bangod madamo nga tawo ang nagapapika, nagdamo man ang luyag magpapanas sini,” siling sang isa ka dermatologo. Isa ka halimbawa si Dan nga 27 anyos, nga nagpapanas sang masili nga berde nga pika sa iya butkon. Nagsiling sia: “Indi na ini bagay sa akon estilo sang pagkabuhi karon.” Apang bisan gamiton pa ang moderno nga laser, ang pagpanas sa pika mahimo nga masakit, mahal, kag madugay. “Ang pagpanas bisan sang gamay nga pika mahimo magbili sing $1,400,” siling sang pamantalaan. Nagsiling pa ini: “Daw imposible panason ang mas moderno kag madamo sing duag nga pika, ilabi na kon malapad ini.”

Makapatay nga Gatong

“Ang aso halin sa mga kalan sa sulod-balay nagapatay sing isa ka tawo kada 20 segundos sa imol nga mga pungsod,” report sang magasin nga Down to Earth sa New Delhi, India. “Mas madamo ini sangsa mga tawo nga napatay bangod sang malaria, kag pareho ini kadamo sa mga napatay bangod sang indi matinlo nga tubig kag kakulang sang sanitasyon.” Ang paggamit sang uling kag biomass nga gatong sa sirado nga mga hulot masami nga nagapadayag sa mga panimalay sa polusyon sa hangin sing 100 ka pilo nga labaw sa ginatugot nga mga nibel sini. Ini nga polusyon sa hangin nangin kabangdanan man sang kanser sa baga, hapo, anos, kag nagabalikbalik nga bronchitis. Ang mga eksperto sa Intermediate Technology Development Group, isa ka organisasyon nga nagapanalawsaw, nagsiling nga ang mga tawo nga imol katama nga indi makabakal sang mas hilway sa katalagman nga mga gatong makabuhin sang paghaklo nila sing makahililo nga mga aso sing tubtob sa 80 porsiento paagi sa paggamit sang dapog nga may simburyo ukon guluwaan sang aso. Sa 1.6 milyones ka tawo nga nagakapatay kada tuig bangod sang polusyon sa hangin sa sulod sang balay, halos isa ka milyon ang mga bata.

Nagatrabaho nga mga Tigulang

Nagadamo ang mga taga-Canada nga lampas sa 65 anyos​—⁠ang kinaandan nga edad sang pagretiro sa Canada​—⁠nga nagatrabaho gihapon, report sang The Globe and Mail. Nagdamo ang mga tigulang sing 11 porsiento sa sulod sang lima ka tuig, apang ang nagatrabaho nga mga tigulang nagdamo sing halos 20 porsiento. Ngaa madamo ang wala pa magretiro? “Mas mapagros ang mga tawo karon,” siling sang analyst sang Statistics Canada nga si Doreen Duchesne. “Mas malawig ang ila kabuhi.” Ang pagkinahanglan sing kuarta kag ang kataka ginlakip man sa mga rason kon ngaa amo sini. Suno sa report, padayon nga nagatrabaho ang 6 porsiento sang mga tawo nga lampas sa 80 anyos, kag ang pagpanguma amo ang labing kinaandan nga trabaho sang mga tigulang, sunod ang pag-opisina kag pagnegosyo.

Madamo ang Nagapanigarilyo sa Europa

Kuarenta porsiento na sang populasyon sang European Union ang nagapanigarilyo, report sang pamantalaan nga El País sa Espanya. Ang pungsod nga may pinakamataas nga porsiento sang nagapanigarilyo sa Europa amo ang Gresya, diin 44 porsiento sang populasyon ang nagapanigarilyo. Ang Gresya man ang nagapatubas sing pinakamadamo nga sigarilyo sa Europa, nga 40,000 ka tonelada nga sigarilyo kada tuig. Lakip sa mga pungsod sa Europa nga may pinakamanubo nga porsiento sang nagapanigarilyo, kag ang talagsa lang manigarilyo, amo ang Portugal, nga may kapin lamang sa 29 porsiento. Apang, ang presyo sang sigarilyo sa Portugal amo ang pinakamanubo sa European Union. Ang isa ka posible nga kabangdanan sining manubo nga porsiento sang nagapanigarilyo amo nga halin sang 1982, gindumilian sang layi sang Portugal ang mga pasayod sa sigarilyo kag ang pagpanigarilyo sa publiko nga mga lugar.

Ang Libro nga May Pinakamadamo nga Badbad

Ang Biblia amo gihapon ang libro nga may pinakamadamo nga badbad sa bug-os nga kalibutan. Sa mga 6,500 ka lenguahe karon, mabasa ini sing bug-os ukon sing bahin sa 2,355 ka lenguahe. Mabasa na karon ang Biblia sa 665 ka lenguahe sa Aprika, 585 sa Asia, 414 sa Oceania, 404 sa Latin Amerika kag Caribeano, 209 sa Europa, kag 75 sa Aminhan nga Amerika. Ginasuportahan karon sang United Bible Societies ang mga proyekto sa pagbadbad sa Biblia sa mga 600 ka lenguahe.