Pabrika sang Kamatayon

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA ALEMANYA

ANG MITTELWERK ginakabig sang iban subong ang pinakadaku nga pabrika sa idalom sang duta sa bug-os nga kalibutan. Nahamtang sa Harz Mountains sa Alemanya, mga 260 kilometros sa bagatnan-katundan sang Berlin, ginsakop sini nga pabrika ang mga 20 kilometros ka dalagku nga mga tanel sa kunsaran sang isa ka pukatod. Halin sang 1943 tubtob 1945, linibo ka priso sang kampo konsentrasyon ang nagtrabaho sa sini nga mga tanel subong mga ulipon. Ginpilit sila nga maghimo sing mga armas para sa Nazi nga Estado sa makakilibang nga kahimtangan.

Indi ordinaryo nga mga armas ang ginhimo sini nga mga trabahador. Pabrika ini sang mga misil nga kilala subong V-1 kag V-2 nga mga raket. Halin sa Mittelwerk, ginadala ini sa mga paluparan, ilabi na sa Pransia kag Netherlands. Ginapalupad ini nga wala sing piloto padulong sa mga puntariya sa Belgium, Britanya, kag Pransia, diin nagatupa ini kag nagalupok. Luyag pa gani sang mga Nazi nga maghimo sing raket nga makadala sing bomba tabok sa Dagat Atlantiko pakadto sa New York. Sang natapos ang ikaduha nga bug-os kalibutan nga inaway, ginatos ka V-1 kag V-2 nga mga misil ang nagtupa sa mga siudad sa Europa. Apang diutay lang ini kon ipaanggid sa mga misil nga ginhimo kag buot palukpon sang mga Nazi sa ila mga kaaway. Wala sing misil nga nakalab-ot sa New York.

Makahalanusbo nga Kinaiya

Sang natapos ang inaway, madamong Aleman nga mga sientipiko kag mga teknisyan nga nagdesinyo sang V-1 kag V-2 nga mga misil ang nagbiya sa Alemanya. Gingamit nila ang ila nahibaluan sa paghimo sing raket sa mga pungsod nga ila karon ginapuy-an. Isa sa mga sientipiko amo si Wernher von Braun. Nagsaylo sia sa Estados Unidos, diin nagbulig sia sa paghimo sing raket nga Saturn nga ginsakyan sang mga astronot pakadto sa bulan.

Sa karon, sa tupad lang sang pabrika anay sa Mittelwerk, ginpatindog ang isa ka monumento sang kampo konsentrasyon sa handumanan sang 60,000 ka tawo nga ginpriso didto. Madamo sa ila ang wala lamang nagtrabaho sa matugnaw kag mahun-og nga mga tanel kundi diri man sila nag-istar. Amo kon ngaa halos 20,000 ka priso ang napatay suno sa pila ka pagbanabana. Ang mga nagaduaw sa sini nga museo makapaupod sa mga giya sa paglibot sa mga tanel, diin nagalinapta gihapon sa mga salog ang mga bahin sang mga raket nga ginbiyaan didto sang nagligad nga mga 60 ka tuig. Ang magasin nga After the Battle naghatag sa mga misil sa Mittelwerk sing makahalanusbo nga kinaiya: “Ang V1 kag V2 amo lamang ang mga armas diin mas madamo ang napatay sa paghimo sini sangsa paglupok sini.”

[Retrato sa pahina 25]

Retrato sang V-1 nga mga raket sang 1945

[Credit Line]

Quelle: Dokumentationsstelle Mittelbau-Dora

[Retrato sa pahina 25]

Nagalibot ang mga bisita sa mga tanel, diin nagalinapta gihapon sa mga salog ang mga bahin sang mga raket