Mga Desinyo nga Bulawan sa Asero

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA ESPANYA

NAGBURON na ang panan-aw sang 74 anyos nga si Víctor bangod sa malawig nga tion nga pirme nagahimutad sa magagmay nga mga butang. Apang, daw nagakilan ang iya mga mata kon ipalaragway sa iya ang 50 ka tuig niya nga eksperiensia sa pagtaklap sing bulawan sa asero. Si Víctor, nga nagsugod sa pagtuon sa sini nga obra sang 14 anyos pa lang sia, isa ka lantip nga manugtigib sang damascene nga taliambong.

“Para sa akon, kapin pa sa palangabuhian ang paghimo sing damascene,” paathag ni Víctor. “Kon kaisa nawili gid ako sa sini amo nga nagaobra ako sing diretso sa sulod sang 24 ka oras.” Samtang nagauyat sa daan na nga mga gamit sa sining dalayawon nga obra, nagayuhum nga ginapanumdom niya ang bug-os kabuhi niya nga paghimo sining pinasahi nga mga buhat sang taliambong.

Gikan sa Damasco pa Espanya

Ano ang damascene? Ini amo ang proseso sa pagpuni sa kadaygan sang metal paagi sa pagkudlit ukon pagtaklap sa sini sing bulawan ukon pilak nga mga desinyo. Nakakita ang mga arkeologo sa mga pantyon sa Egipto sing pila ka damascene nga ginhimo sang ika-16 nga siglo B.⁠C.⁠E.

Bisan pa nga ang una nga mga damascene mahimo ginhimo sa Tsina ukon Egipto, ang ngalan mismo naghalin sa dumaan nga siudad sang Damasco. Ang lantip nga mga manugtigib sa sining kabisera sang Siria naghimo sing tumalagsahon sa katahom nga mga desinyo amo, nga ining taliambong ginhingalanan sunod sa siudad. Nangin sentro sang negosyo ang Damasco kay nahamtang ini sa importante nga ginsang-an sang dalan sa ulot sang mga lugar sa nasidlangan nga Mediteraneo kag mga pungsod sa Mesopotamia kag sa Sidlangan. Nagresulta ini sa pag-eksport sa tradisyunal  nga mga produkto sang siudad, kaangay sang damascene, sa kadutaan nga malayo sa Siria.

Pagligad sang pila ka siglo, ang damascene ginahimo na sa Europa, kag sang ika-16 nga siglo, ang siudad sang Toledo sa Espanya nangin sentro sang taliambong. Nangin elegante kag pinasahi ang mga espada, hinganib, kag mga taming, subong man ang mas magagmay nga mga butang nga himo sa Toledo, kay ini ginpunihan sing damascene.

Ang Taliambong sang Pagpatuhay

Ginapalutaw sang damascene sa Toledo ang pagkatuhay sang nagainggat nga gintaklap nga bulawan ukon pilak sa tuman ka itom nga asero. Ginatingob sini ang naandan nga desinyo sa pagpuni kaangay sang Kufic nga letra (dumaan nga Arabe nga mga letra) kag may bulakbulak kag geometriko nga mga porma nga kinaandan sa mga kultura sang Arabe kag Mudejar. Handurawa nga makadto kita sing makadali sa Toledo agod makita naton kon paano ini padayon nga ginahimo sang sampaton nga mga manugtigib.

Samtang nagaagi ka sa makitid kag nagalikoliko nga mga kalye sang dumaan nga Toledo, mahanduraw mo gilayon nga daw yara ka sa edad-media. Kag mapamatud-an mo dayon nga ang taliambong nga damascene natipigan sa gihapon. Matalupangdan mo nga ginadispley sa mga estante sang tiendahan ang madamo nga damascene, sa mga sibit, pulseras, kapling, kimpit sa kurbata, suludlan sang alahas, didal, aritos, kag mga plato. Dugang pa, sa pila ka tiendahan makita mo pa gani ang tradisyunal nga mga manugtigib nga malantipon nga nagagamit sang isa ka kamot sa pagplastar sang daw hilo ka nipis nga bulawan samtang ang isa ka kamot nagapalpag sini sa kadaygan sang metal paagi sa  asero nga punch. Amo sini ang ila paagi sa pagtaklap sang daw hilo ka nipis nga bulawan sa asero, nga amo ang sadsaran sang taliambong nga damascene.

Isa ka Trabahuso nga Pamaagi

Pagpalapit mo, matalupangdan mo nga ang manugtigib may pila ka pidaso sing manipis kag matapan nga asero nga lainlain ang korte kag kadakuon. Ginpili niya ang bilog sing korte nga asero kag ginsugdan ang una nga proseso, nga amo ang pagkudlit. Nagalakip ini sing pagkuriskuris sa kadaygan sang metal sing nagasinangasanga nga mga linya paagi sa burin, isa ka gamit sang manugtigib nga himo sa matig-a gid nga asero. Dayon, paagi sa burin nagakudlit sia sing desinyo nga luyag niya himuon.

Sa tapos sini, ginabutang niya ang metal sa ibabaw sang mapasigosigo nga kahoy nga ginhanigan sing alkitran. Nagasuporta kag nagaamlig ini sa asero para sa masunod nga proseso.

Karon masugod na siya sa pagtaklap. Ginauyatan niya ang daw hilo ka nipis nga bulawan samtang mahinay nga ginapalpag ini sa kadaygan sang asero paagi sa punch tubtob matapos ang bug-os nga desinyo. Mahimo ang asero napunihan na karon sing matahom nga arabesko, mga geometriko nga korte, mga pispis, mga bulakbulak, ukon sang malapad pa gani nga danyag sang dumaan nga siudad sang Toledo. Ginatingob sang iban nga manugtigib ang pila sini sa isa lang ka desinyo.

Ang masunod nga proseso amo ang pagpadukot, nga nagakinahanglan sing mas daku nga punch. Paagi sa sibu kag mahinay nga pagpulpog, ginatapos sang manugtigib ang pagtaklap sang daw hilo ka nipis nga bulawan sa kinudlitan nga kadaygan sang asero.

Ang masibod nga mga desinyo ginapatahom pa gid sang masunod nga proseso, nga amo ang pagsugbo. Ang asero ginasugbo sa caustic soda kag potassium nitrate sa kainiton nga 800 degrees Celsius. Ginapaitom gid sini ang asero. Bangod maitom na kaangay sang itom nga gamosa nga tela ining kadaygan sang asero, athagon gid ang katahom sang bulawan nga mga desinyo sang damascene nga taliambong.

Subong katapusan nga proseso, ginasinselan kag ginapahining sang manugtigib ang mga desinyo nga nagapuni sa asero. Sa tapos sang pagsinsel, ang bulawan nga laragway nangin mas maathag pa. Ginakortehan ang magagmay nga mga bahin kaangay sang bulbol sang pispis ukon mga sinipad sang bulak. Nian ginapahining ini paagi sa agata nga nagapakilan sa bulawan amo nga matahom gid ang pagkatuhay sini sa tuman ka itom nga kadaygan sang asero. Sa katapusan, isa ka nagainggat nga desinyo ang nahimo!

Ang pinasahi nga kalidad sang mga produkto nga may damascene nagapadungog sa madamong hanas nga manugtigib nga nagpadayon sining dumaan nga kalantip sa sulod sing mga siglo. Bangod sa ila, malipay kita karon sa sining matahom nga bulawan kag pilak nga desinyo sa asero.

[Retrato sa pahina 14]

Pangdekorasyon nga inug-abri sang sobre nga korte espada

[Retrato sa pahina 15]

Toledo, Espanya

[Retrato sa pahina 15]

Mga aritos

[Retrato sa pahina 15]

Pendant

[Retrato sa pahina 15]

Antigo nga suludlan sang alahas

[Retrato sa pahina 16]

Pagkudlit

Pagtaklap

Pagpadukot

Pagsugbo

Pagsinsel

Pagpahining

[Picture Credit Line sa pahina 14]

All photos: Agustín Sancho

[Picture Credit Line sa pahina 15]

Corners of page, pendant, and jewelry box: Agustín Sancho