Pagpanakayon—Sa Tubig kag sa Duta!

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA POLAND

Ano ang hunahunaon mo kon agdahon ka sang isa ka kapitan sa barko nga magpanakayon​—⁠indi lamang sa ibabaw sang mga balod kundi pati na sa ibabaw sang nagahapayhapay nga mga hilamon?

ANG paghakot sang mga kargamento paagi sa barko madugay na nga ginahimo sa Iława lakeland sa naaminhan nga Poland. Sugod pa sang mga 1,000 ka tuig na ang nagligad, ang lokal nga mga patubas, mga tablon, kag mga produkto sang kahoy ginabiyahe paagi sa daan kag bantog nga ruta​—⁠pabagatnan sa Drwęca River pakadto sa Vistula River kag nian paaminhan pakadto sa Baltic Sea. (Tan-awa ang mapa.) Halin didto ang mga kargamento ginahakot pakadto sa Nakatundan nga Europa.

Sang ika-13 nga siglo, pagkatapos masakop sang mga Teutonic Knight ang kalabanan sang rehiyon, ining ruta nangin mas bantog.⁠ * Sang ulihi, kutob sang ika-16 nga siglo padayon, ang tablon sa sini nga duog nangin mabakal, bangod tigdamo ang ginabakal sang mga manugpatikang gikan sa Gdańsk subong man sang mga manughimo sing barko gikan sa Pransia kag Denmark.

Ngaa interesado gid sila sa sini nga tablon? Ang isa ka rason amo nga ang matanos, indi puskolon nga mga pino sa sining mga kagulangan, nga nagataas tubtob 50 metros, maayo gid himuon nga mga palo sang nagapanakayon nga mga barko. Apang ang paghakot sing tablon paagi sa malawig katama kag likolikuon nga Drwęca-Vistula nga ruta nagalawig sing anom tubtob walo ka bulan.

 Pagpangita sing Mas Malip-ot nga Ruta

Sa ila pagpangita sing solusyon sa sining problema, ang mga nagabiyahe sang mga produkto nagpalibog kon paano nila maagyan ang anom ka malaba nga linaw nga nahamtang sa ulot sang Ostróda kag Elbląg, malapit sa Vistula Lagoon. Kon maangot lang kuntani ini, ang ruta halin sa Drwęca River pakadto sa Baltic mangin lima ka pilo nga mas malapit! Busa ginbinagbinag ang paghimo sing kanal nga magaangot sa mga linaw. Sing makapasubo, natalupangdan nila nga indi pa masarangan sang teknolohiya sang ila panahon nga himuon ini. Halimbawa, paano masolbar sang mga manugtukod ang diperensia nga 104 metros nga nibel sang tubig sa dies kilometros lamang nga distansia?

Walay sapayan sining mga kabudlayan, ang lokal nga mga manugpatikang, mga tag-iya sang duta, kag mga taghimo sing produkto padayon nga nagpilit sa Prussian nga panguluhan nga iangot ang mga linaw agod mabaligya nila gilayon ang ila mga produkto kag makaganansia. Sa katapusan, sang 1825 ang mga awtoridad nagdesisyon nga maghimo sing kanal nga magalusot sa banwa sang Ostróda kag Elbląg kag sa dagat. Ginplanuhan na ang ruta nga agyan, kag ang desinyo ginsalig sa isa ka sekreto nga manuglaygay sa konstruksion. Apang sang natukiban sining manuglaygay nga indi niya masarangan ining hilikuton, gintago na lang niya ang iya komplikado katama nga plano sa isa ka hunoshunos.

Ginpadayon sang Isa ka Maalam Gid nga Enhinyero ang Ideya

Sa amo man nga tion, si Georg Jakob Steenke naggradwar sa isa ka akademya sa Berlin nga may master’s degree sa konstruksion, nga nag-espesyalisar sa hydroengineering. Wala magdugay gingamit sining sampaton nga pamatan-on ang iya natun-an, kag sang 1836 gintangdo sia sa mataas nga posisyon subong inspektor sang dike kag embankment sa Elbląg. Sa sining katungdanan nahunahunaan ni Steenke ang ideya sa paghimo sing Oberland Canal, subong amo anay ang pagtawag sa sini.⁠ *

Sang 1837 nakahimo si Steenke sing isa ka bag-ong ruta para sa kanal kag sing detalyado nga plano kon paano makalabay ang de-karga nga mga barko sa ubay sang suba. Sa sini nga tion ginsunod man niya sing maayo ang bag-o nga teknolohiya sa hydroengineering. Sang ulihi, sang 1844, ginsugdan niya ang paghimo sing kanal. Nagkutkot sila sing mga alagyan sang tubig sa ulot sang mga linaw sa ginsuguran sang ruta, sa amo ang nibel sang tubig sa pila ka suba nagnabaw sing mga lima ka metros. Plano ni Steenke nga lubaron  ang problema sa 100 metros nga diperensia sa nibel sang tubig paagi sa pagtukod sing 25 ka lock.

Apang, pagkatukod sang una nga lima ka lock, narealisar ni Steenke nga pagatunaan ini sang pagkaatrasar sang biyahe. Wala naluyahan sing buot, naglakbay sia sa Estados Unidos agod tun-an kon paano nalubad ang kaanggid nga problema sa paghimo sang Morris Canal, nga nagatabok sa estado sang New Jersey. Nasapwan ni Steenke nga ang mga lock sa Morris Canal magasto man, apang may nakita sia sa sini nga nagpakunyag sa iya​—⁠nagahilay nga mga rampa, dulhugon nga riles sa ibabaw sang duta, nga may de-ruweda nga plataporma nga gindesinyo agod itabok ang mga barko sa duta sa ulot sang mga kanal. Pagpauli nila, ginkuha kag ginpauswag pa ni Steenke kag sang duha ka malantipon nga enhinyero ining ideya. Gin-untatan niya ang pagtukod sing dugang pa nga lock kag sa baylo nagtukod sia sing isa ka pinasahi nga sistema sang apat ka rampa. Handurawa lamang ang kalipay ni Steenke sang 1860, sang nabuksan ang una nga seksion sang Oberland Canal pagkatapos sang madinalag-on nga mga pagtesting.

Isa ka Monumento sa Pagtukod sang Kanal

Sa pagkamatuod, ang nagapanghikot sing bug-os nga kanal wala lamang nagalakip sing mga alagyan sang tubig kag mga rampa kundi pati man sing mga dam, gawang, nagabutong sang kable nga makina, hulot sang mga makina, kag iban pa nga mga kagamitan​—⁠tanan nagadaan kag kinahanglan islan sa tion kag tion. Busa, pagligad sang 20 ka tuig pagkatapos mabuksan ang kanal, isa ka bag-o nga rampa ang gindugang agod magbulos sa lima ka daan nga lock nga kahoy. Ang panguna nga seksion sa ulot sang Elbląg kag Ostróda mga 82 kilometros kalaba. Ang kabug-usan nga kalabaon sang ruta lakip ang tanan sini nga seksion nagalaba sing 212 kilometros.

Ang Oberland Canal, nga ginatawag karon nga Elbląg-Ostróda Canal, ginadayaw subong isa ka pinasahi nga buhat sang teknolohiya sa kalibutan kag may talalupangdon nga balor sa maragtas. Sa karon, ang balor sang kanal subong ruta sang de-karga nga mga barko nag-ugdaw na, kag de-motor nga mga sakayan, de-layag nga mga sakayan, yate, kag barko sang mga turista na lamang ang nagaagi sa sini. Apang, bisan sang pagligad sang madamong tinuig, paathag ni Dariusz Barton sa iya libro nga Kanał Elbląsko-Ostródzki (Ang Elbląg-Ostróda Canal), “ang nagamit sing husto nga hydroengineering nga mga makina kag mga tinukod nagapanghikot gihapon sing maayo nga daw wala nagadaan pagligad sang malawig nga tion. Bangod gintukod ini nga may sibu nga paghisantuanay, upod ang pagkasibu nga nagpadayaw sa mga eksperto.”

Mag-upod sa Pinasahi nga Pagpanakayon

Luyag mo bala mag-upod sa amon sa pagpanakayon sa sining pinasahi nga ruta? Masugod kita sa aga sa Ostróda. Pagkatapos makalabay sa duha ka lock, nagapanakayon na kita karon sa kataason nga 100 metros sa ibabaw sang nibel sang dagat. Samtang nagapanakayon kita sing masulhay sa tubig, maapresyar naton ang madabong nga kagulangan nga may kahoy nga birch, elm, pino, kag fir, subong man ang mga katunggan nga may nagapamukadkad nga mga water lily. Ang pila ka bahin sining duog ginatipigan na karon sang gobierno, sa diin ordinaryo na lamang nga makakita ka sing abuabuhon nga mga tulabong, grebe sa katunggan, ukon mga dugwak nga mahalungon nga nagalakatlakat sa kahilamnan kag sa manabaw nga mga tubig.

Apang gulpi lang, sa ika-51 kilometros nga punto, ang kanal daw wala na sing lutsan! Apang makita naton didto ang duha ka haligi nga bato nga nagasuportar sa daku nga ariring nga nasamburan sing madamol nga kable. Ginpahibalo sang kapitan nga nakalab-ot na kita sa una nga rampa kag karon, upod ang mga pasahero sini, ang aton barko nagplastar na sa isa ka plataporma sa idalom-tubig.—Tan-awa ang barko kag ang plataporma sa pahina 26.

Sa gilayon ang tubig gikan sa isa ka pinasahi nga tangke nagbubo sa otso metros kalapad nga ariring sang tubig. Ining daku katama nga ginapaandar sang tubig nga makina nagsugod na sa pagpanghikot, ginabutong sini ang plataporma, upod ang barko, kag kita. Samtang ginabutong kita paabante, ang salsalon nga mga riles nga ginatungtungan karon sang plataporma nagadiretso patakas sa tubig, nagtabok  paggua sa kanal kag sa ibabaw sang taludtod sa ibabaw sang rampa, kag nian nagadulhog sing inanay sa distansia nga 550 metros. “Nagapanakayon” na kita sa mamala nga duta! Nian, ang mga riles nagapadulhog sa tubig, kag ang plataporma naglugdang kag nagpundo. Sa liwat naglutaw na naman sa tubig ang aton barko​—⁠mas manubo na karon sing 21 metros ang kataason sini sangsa nagligad nga nibel sang tubig​—⁠kag mapadayon kita sa pagpanakayon. Manaug kita sa lima ka kaangay sini nga mga rampa tubtob nga makalab-ot kita sa Lake Druzno, mga 30 sentimetros na lang sa ibabaw sang nibel sang dagat.

Ang Lake Druzno isa ka santuaryo sang madamo nga ilahas nga kabuhi, masapwan diri ang kapin sa katunga sang 400 ka espesyi sang pispis sa Poland. Nalakip sa sini ang mga batakan, cormorant, osprey, agila, kag madamong iban pa nga mga espesyi. Sa alagyan, mahimo ka makakita sing mga usa, beaver, baboy talunon, kuneho, lynx, badger, kag iban pa nga mga sapat. Sa ulihi, sang hapon na, sa uluunhan sang aminhan nga dulunan sang linaw, madungka kita sa pantalan sa Elbląg. Nagatindog sa pangpang ang guba nga kastilyo​—⁠isa ka mahipos nga handumanan sang mga Teutonic Knight nga nagsakop anay sa sining mga kadutaan kag nagtukod sing pantalan diri. Ginhinguyang naton ang bug-os nga adlaw sa pagsakay sa barko kag may matahom na kita karon nga handumanan tuhoy sa aton pinasahi nga pagpanakayon!

[Mga nota]

[Diagram sa pahina 26, 27]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Ang mga seksion sang Elbląg-Ostróda Canal

OSTRÓDA

↓ Lake Drwęckie

91 metros

↓

↓

Lock Zielona

96 metros

↓

↓

4.6 kilometros

↓

↓

Lock Miłomłyn

99 metros

82 kilometros ↓

↓

36.6 kilometros

↓

↓

Mga rampa

↓

↓

9.6 kilometros

↓

↓

↓ Lake Druzno

30 sentimetros

ELBLĄG

[Diagram sa pahina 28]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Hulot sang makina

Ariring sang tubig

Asero nga mga kable Naidalom nga makina nga nagabutong

Plataporma Mga riles

 

 

Naibabaw nga kanal Naibabaw nga makina nga nagabutong Naidalom nga kanal

[Mapa sa pahina 27]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Baltic Sea

Gdańsk

Vistula Lagoon

Nogat

Vistula

Drwęca

Iława

Malip-ot nga ruta paagi sa kanal

Elbląg

Mga rampa

Ostróda

[Retrato sa pahina 26,27]

Mga barko nga nagatungtong sa plataporma, ginabutong paibabaw ukon paidalom sa rampa

[Credit Line]

Zdjęcia: A. Stachurski

[Retrato sa pahina 29]

Ang kanal sa Ramp Kąty kon tan-awon sa ibabaw

[Mga retrato sa pahina 29]

Ang mga dalagku nga usa, “beaver,” kag daku sing parong nga “grebe,” nga nakit-an sa alagyan

[Picture Credit Line sa pahina 29]

Boat: Zdjęcia: M. Wieliczko; all other photos: Zdjęcia: A. Stachurski