Kon Diin Nagatabuay ang Anom ka Kontinente

I-PLAY

Kon Diin Nagatabuay ang Anom ka Kontinente

Suno sa Manunulat Sang Magmata! sa Ukraine

NANAMIAN ka bala magtan-aw sa mga sapat sa ila kinaugali nga puluy-an? Kon amo, malipay ka nga magduaw sa Aminhan nga Amerika, Aprika, Asia, Australia, Bagatnan nga Amerika, kag Europa sa isa lang ka duog. Paano ini posible? Paagi sa pagkadto sa Askaniya-Nova Biosphere Reserve sa nabagatnan sang Ukraine. Nagadayandayan kag nagapuyo diri sing malinong ang mga panong sang ilahas nga kasapatan gikan sa anom ka kontinente.

Ini nga reserve nagsugod pa sang 1883. Sa sina nga tuig ginhimo nga reserve sang Aleman nga manlulugayaw nga si Friedrich Pfalz-Pfein ang isa ka puna sang malapad kag wala pa matandog nga kapatagan nga wala sing kahoy. May pribado na sia nga zoo nga may kapin sa 50 ka espesyi sang pispis kag mamalya didto. Sang ulihi, sang 1887, gindugang ang isa ka botanikal nga hardin. Sa karon ang Askaniya-Nova Biosphere Reserve may isa ka botanikal nga parke, isa ka reserve nga may kapin sa 11,000 ka ektarya sang wala pa matandog, hilamunon nga latagon, kag isa ka zoo.

Samtang nagapalapit sa reserve, una nga makita ang botanikal nga parke. Sa sulod sang tinuig madamo nga bariedad sang kahoy gikan sa madamo nga bahin sang kalibutan ang gindala diri sang mga sientipiko. May mga kahoy na sa mga 200 ektaryas sang parke. Bangod ang reserve nahamtang sa kigas nga bahin sang pungsod, nagtasok sing mga bomba kag nagkutkot sing mga kanal agod bunyagan ang mga kahoy kag mga puongpuong. Ang orihinal nga pagdesinyo sa reserve kag ang sistema sang irigasyon ginpremyuhan sing bulawan nga medalya sa Paris World’s Fair sang 1889.

Mga Kasapatan Gikan sa Anom ka Kontinente

Gikan sa mahandong nga parke, nagkadto kami sa mainit nga latagon, sa diin nahamtang ang mga 50 ka espesyi sang ilahas nga kasapatan sa halos 2,500 ka ektarya sang nakudalan nga kapatagan. Una, obserbahan naton ang pila ka sapat halin sa Aprika.

Ang Cape buffalo amo ang isa sa labing kilala kag makatalagam sa dalagku nga mga sapat nga ginaayam. Makahalawhaw ini indi lamang bangod sa kadakuon sini—⁠nga mga 1.7 ka metro sa abaga—⁠kundi bangod man sa daku nga mga sungay sini nga isa ka metro ka laba. Sanglit ang mga toro di-mapaktan kag kilala nga nagapanungay kon kaisa, wala ginarekomendar ang pagpalapit sa ila.

Ang isa pa ka sapat nga nagkuha sang amon igtalupangod amo ang eland, isa ka antilope halin sa bagatnan-sidlangan sang Aprika. Bangod ginadilian ang pagpangayam sa reserve, malinong ang pagpuyo diri sang eland kutob sang gindala ini diri sang 1892. Nagahalab sila kag wala nahadlok samtang nagatan-aw ang mga bisita. Ang iban nga eland ginaanta pa gani kag ginagatasan kaangay sang kinaandan nga baka. Madamo sing tambok ang masustansia nila nga gatas kag ginabulong ini sa balatian kaangay sang ulser sa tiyan.

Ang emu nga isa ka daku kag indi makalupad nga pispis, nga naghalin sa Australia. Amo ini ang ikaduha nga labing daku sa tanan nga pispis nga sunod lamang sa avestruz. Ang pila ka emu nagataas sing 1.8 ka metro kag nagabug-at sing 59 ka kilo. Bisan pa ginapain sila gikan sa iban nga sapat paagi sa daw pukot nga kudal, malapad gihapon ang ila salayuhan amo nga makaduludalagan sila.

Ang isa ka makawiwili nga kinaiya sang emu amo nga ang wala pa maboto nga mga piso nagahulag bangod sa huni sang sulog nga emu. Halimbawa, kon patokaron kuno ang ginrekord nga huni sang sulog nga emu, ang manugboto nga mga itlog nagalinggilinggi bangod sa hulag sang mga piso. Apang wala nagahulag ang mga piso sa sulod sang itlog kon munga ang maghuni. Ngaa?

Bisan pa munga ang nagapangitlog, ang sulog nga emu amo ang nagalumlom. Ginalumluman niya sila sa mga 50 ka adlaw tubtob maboto sila, kag nian ginaatipan niya ang mga piso. Gani bisan sa itlog pa sila, ang wala pa maboto nga mga piso nakahibalo na kon sin-o ang nagaatipan sa ila. Labay pa akon, indi ini kinaandan nga mga itlog—⁠masili nga berde ini kag dalagku—⁠nga nagabug-at sing halos 700 gramos ang kada isa!

May mga panong sang Przewalski nga kabayo sa reserve. Gindala sila diri halin sa mga kapatagan sang Mongolia sang 1899. Ginapatihan nga bangod ginaayam kag naubos ang halalban sini, napapas ang ilahas nga Przewalski nga mga kabayo sang katuigan 1960.

Sa karon, mga 1,100 ka Przewalski nga kabayo ang ginahuptan sa nanuhaytuhay nga mga zoo kag parke, lakip ang mga isa ka gatos diri sa Askaniya-Nova Reserve. Ginatinguhaan sang mga sientipiko nga buy-an liwat ining mga sapat sa layaw. Gani, 21 ka Przewalski nga kabayo ang ginbalik sa Mongolia sang 1992/93.

Ang pinakamadamo sa mga espesyi sa reserve amo ang may pintokpintok nga usa halin sa China kag Japan. Bangod may pintokpintok ang likod sini, ining magayon nga tinuga ginatawag man nga bulak-bulak nga usa. Isa ini ka matahom nga sapat, kay maniwang ini kag may daku nga sungay sa gamay sini nga ulo.

Ang mga Gayal, dalagku kag medyo anta nga toro nga mga baka halin sa India malinong nga nagahalab sa latagon. Sa India, ini nga mga sapat nagalibotlibot sa kagulangan kon adlaw, kag nagabalik sila sa minuro kon gab-i. Bisan wala sing kagulangan ukon minuro sa Askaniya-Nova, daw nakasaho man ang mga toro sa kahilamnan upod sa iban pa nga mga panong sang sapat.

Makahalawhaw ang American bison ukon buffalo bangod sa kusog kag kadakuon sini. Mga 150 ka tuig sang una, minilyon sining dalagku nga sapat ang nagalibotlibot sa mga latagon sang Aminhan nga Amerika apang gin-ayam sila tubtob halos mapapas na. Sa Europa, diri lang may panong sang American bison. Nakasaho sila sa kahilamnan diri sa tingadlaw kag tigtulugnaw.

Ang Bagatnan nga Amerika ginarepresentar sang rhea (ukon nandu), isa ka daku apang indi makalupad nga pispis. Kaanggid sa Australian emu, nagataas ini sing isa ka metro kag tunga kag nagabug-at sing 50 kilos. Kaangay sang emu, ang sulog nga rhea ang nagalumlom sa mga itlog. Ang kinatuhayan lamang amo nga ang sulog nga emu isa lang ang pares, samtang ang rhea madamo. Gani, mahimo isa lang ang pugaran sang tatlo tubtob lima ka munga nga rhea.

Ang pula nga usa kag ang roe nga usa naghalin sa Europa. Mabakod ini nga mga sapat nga nakasaho sa kahilamnan kag makaagwanta sang tugnaw ukon init. Ining mga usa ginadala sa mga reserve sa nanuhaytuhay nga bahin sang Europa kag subong man sa mga duog nga puede mapangayaman. Ang mga Shetland pony gindala diri sa Askaniya-Nova Reserve gikan sa Aminhan nga Europa sang 1960. Kutob sadto nagdamo gid sila.

Yara man sa reserve ang mga panong sang mga zebra, asul nga mga wildebeest (daku nga antilope sang Aprika), ilahas nga mga asno sang Asia, kag ang mga saiga (antilope sa Eurasia), subong man madamo nga sahi sang pispis. Ang pila ka kasapatan yara sa latagon sa bug-os nga tuig, samtang ang iban ginabukot sa mga tinukod sa uma kon tigtulugnaw.

Pagtipig Sining Kinaugali nga Reserve

Sa karon ang Askaniya-Nova isa ka sentro sa pagtuon sang grupo sang nagapanalawsaw nga mga sientipiko sang Ukraine. Nagapangabudlay gid ang mga tinawo sining grupo agod matipigan ang kinaugali nga kahimtangan sang kapatagan kag sa pagbulig agod makapasibu ang mga sapat sa ila bag-o nga palibot. Ginapanikasugan man sang mga sientipiko nga mapauswag ang kalidad sang koleksion sang pinasahi kag tumalagsahon nga kasapatan.

Ang kinaugali nga mga reserve makita sa nagkalainlain nga bahin sang duta. Makita mo sila sa patag nga kahilamnan sa Aminhan kag Bagatnan nga Amerika, sa mga savanna sa Aprika, sa mga kahilamnan sa Australia, kag sa wala sing kahoy nga mga kapatagan sa Asia kag Europa. Ang tagsa sini may pinasahi nga mga kinaiya kag nanuhaytuhay nga mga tanom kag sapat. Ang internasyonal nga aspekto sang Askaniya-Nova Reserve nagapakita kon paano ang mga sapat halin sa lainlain nga bahin sang duta makapasibu sa bag-o nga palibot kag mag-ululupod sing malinong.

Madamo ang malangkagon nga nagapaabot sa tion nga gintagna sa Biblia kon ang Ginharian sang Dios magpaluntad sing paghidait indi lamang sa mga tawo kundi sa nanuhaytuhay man nga kasapatan sa duta.—⁠Isaias 11:6-9; Oseas 2:18; Binuhatan 10:34-35.

[Mapa sa pahina 14]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Askaniya-Nova Biosphere Reserve

[Retrato sa pahina 15]

Eland

[Retrato sa pahina 15]

Cape buffalo

[Retrato sa pahina 15]

Emu

[Retrato sa pahina 16]

May pintokpintok nga usa

[Retrato sa pahina 16]

Przewalski nga kabayo

[Retrato sa pahina 16]

American bison

[Retrato sa pahina 16]

May nanarisari man nga pispis sa “reserve”

[Retrato sa pahina 17]

Rhea

[Retrato sa pahina 17]

“Roe” nga usa

[Retrato sa pahina 17]

Pula nga usa

[Retrato sa pahina 17]

Botanikal nga parke

[Picture Credit Lines sa pahina 15]

[Picture Credit Lines sa pahina 16]

[Picture Credit Lines sa pahina 17]

MAGMATA!