Mga Iloy nga Naglandas sang mga Kabudlayan

ANG daku nga kabudlayan karon sang madamo nga iloy amo ang pagtrabaho agod makapiyanpiyan sa pinansial nga mga kinahanglanon sang ila pamilya. Subong man, bangod sang nagkalainlain nga mga rason, dapat padakuon sing isahanon sang iban ang ila mga anak.

Si Margarita isa ka iloy sa Mexico nga nagpadaku sing isahanon sang iya duha ka anak. “Mabudlay gid ang paghanas sa ila sa moral kag sa espirituwal,” siling niya. “Ang akon anak nga solterito nagpauli anay halin sa party nga nakainom. Ginpaandaman ko sia nga kon maliwat pa ini, indi ko sia pagpasudlon sa balay. Gani sang naliwat ini, bisan pa masakit sa akon, ginkandaduhan ko ang ganhaan agod indi sia makasulod. Nagapasalamat ako nga wala na sia magliwat.”

Wala madugay pagkatapos sini, si Margarita nagtuon sing Biblia, kag nakabulig ini sa iya agod mapatudok sa iya mga anak ang maayo nga mga talaksan. Ang duha bug-os tion nga mga ministro na karon sang mga Saksi ni Jehova.

Kon ang mga Bana Magtrabaho sa Iban nga Pungsod

Madamo nga mga bana sa indi tanto ka mauswagon nga mga pungsod ang nagatrabaho sa mas matin-ad nga mga pungsod kag ginatulin nila sa ila mga asawa ang pagpadaku sa ila mga anak. Si Laxmi, isa ka iloy sa Nepal, nagsiling: “Pito ka tuig na ang akon bana sa iban nga pungsod. Ang akon mga anak mas masinulundon sa ila amay sangsa akon. Mas mahapos kuntani kon pirme sia nga yari diri sa pagpanguna.”

Walay sapayan sang mga kabudlayan, nalandas ini ni Laxmi. Bangod manubo lamang ang iya tinun-an, ginpatudluan niya ang iya magulang nga mga anak sang ila mga leksion ukon mga asaynment sa eskwelahan. Apang, ginhatagan gid niya sing igtalupangod ang ila espirituwal nga edukasyon paagi sa pagdumala sing pagtuon sa Biblia sa ila kada semana. Adlaw-adlaw nga ginahinun-anunan nila ang isa  ka teksto sa Biblia kag regular niya sila nga ginapaupod sa Cristianong mga miting.

Mga Iloy nga Manubo Lamang ang Tinun-an

Ang isa pa ka kabudlayan sa iban nga mga pungsod amo nga ang madamo nga babayi indi makahibalo magbasa kag magsulat. Sa pag-ilustrar sang disbentaha sang isa ka wala sing tinun-an nga iloy, ang taga-Mexico nga si Aurelia kag iloy sang anom ka kabataan nagpaathag: “Pirme anay ginasiling sang akon iloy nga ang mga babayi indi dapat mag-eskwela. Gani wala gid ako makatuon sa pagbasa kag indi ko mabuligan ang akon mga anak sa ila homework. Masakit ini. Apang bangod indi ko luyag nga maagihan nila ang akon naagihan, naghimakas ako agod mapaeskwela sila.”

Daku ang mahimo sang isa ka iloy bisan pa manubo lamang ang iya tinun-an. Matuod ang hambalanon: “Tudlui ang mga babayi kag ginatudluan mo ang mga manunudlo sang mga lalaki.” Si Bishnu, nga taga-Nepal kag iloy sang tatlo ka anak nga lalaki, indi anay makahibalo magbasa kag magsulat, apang bangod handum niya nga matun-an ang mga kamatuoran sang Biblia kag matudlo ini sa iya mga anak, nagpanikasog gid sia nga makatuon sa pagbasa kag sa pagsulat. Ginpat-od niya nga ginahimo sang iya mga anak ang ila homework, kag pirme sia nagakadto sa ila eskwelahan agod hambalan ang ila leksion ukon asaynment upod sa ila mga manunudlo.

Tuhoy sa ila espirituwal kag moral nga edukasyon, ang anak ni Bishnu nga si Silash nagsiling: “Ang naluyagan ko gid sa iya mga panikasog nga tudluan kami amo nga kon magsayop kami, ginahatagan niya kami sing mga halimbawa sa Biblia agod tadlungon kami. Ini nga pamaagi sang pagtudlo epektibo kag nakabulig sa akon nga batunon ang laygay.” Madinalag-on nga natudluan ni Bishnu ang iya mga anak, kay sila tanan nga tatlo nangin mahinadlukon sa Dios nga mga pamatan-on.

Si Antonia, nga taga-Mexico kag isa ka iloy nga nagapadaku sang duha ka anak, nagsiling: “Elementarya lamang ang akon natapusan. Nagapuyo kami anay sa isa ka naligwin nga minuro, kag ang pinakamalapit nga hayskul tuman kalayo sa amon. Apang luyag ko nga ang akon mga anak may mas mataas nga tinun-an sangsa akon, gani naghinguyang ako sing madamo nga tion sa ila. Gintudluan ko sila sing abakada kag matematika. Ang akon anak nga babayi makahibalo na magtigbato sang iya ngalan kag magsulat sang tanan nga letra sa alpabeto antes sia mag-eskwela. Ang akon anak nga lalaki maayo na magbasa antes sia mag-kindergarten.”

Sang ginpamangkot kon ano ang ginhimo niya agod tudluan sila sa espirituwal kag sa moral, si Antonia nagsiling: “Gintudluan ko sila sang mga sugilanon sa Biblia. Antes pa makahibalo maghambal ang akon anak nga babayi, masugid na niya ang mga sugilanon sa Biblia paagi sa mga kumpas. Ginhatag sang akon anak nga lalaki ang iya nahauna nga asaynment sa pagbasa sing dayag sang Biblia sa amon Cristianong mga miting sa edad nga apat ka tuig.” Madinalag-on nga nahimo sang madamo nga iloy nga may manubo sing tinun-an ang ila katungdanan subong mga manunudlo.

Pagsupak sa Makahalalit nga mga Kustombre

Kustombre sang mga Tzotzil sang Mexico nga ibaligya ang ila mga anak nga babayi sa palamanhon sa edad nga 12 ukon 13 anyos. Ang mga dalagita masami nga ginabaligya sa tigulang nga mga lalaki nga maluyag sing ikaduha ukon ikatlo nga asawa. Kon indi mauyunan sang lalaki ang dalagita, mahimo niya sia iuli kag bawion ang iya ginbayad. Nadayag si Petrona sa sini nga kustombre sang bata pa sia. Ang iya iloy ginbaligya anay subong asawa, ginpamataan, kag ginbulagan​​—⁠ini tanan natabo sang  13 anyos sia! Napatay yadtong subang nga bata, kag ang iloy ni Petrona ginbaligya sing duha pa ka beses. Walo tanan ang iya bata.

Luyag likawan ni Petrona ini nga sahi sang kabuhi kag ginpaathag niya kon paano niya ini ginhimo: “Sang makatapos ako sing elementarya, ginsingganan ko si Nanay nga indi ko luyag mamana kag luyag ko padayunon ang akon pag-eskwela. Ginsingganan ako ni Nanay nga wala sia sing mahimo sa sini kag dapat ko hambalon ang akon amay.”

“Pangitaan ko ikaw sing palamanhon,” siling ni Tatay sa akon. “Makahibalo ka mag-Espanyol. Makahibalo ka magbasa. Ano pa ang gusto mo? Kon gusto mo mag-eskwela, ikaw ang bahala sa imo galastuhon.”

“Gani amo sini ang ginhimo ko,” siling ni Petrona. “Nagborda ako sing tela agod may galastuhon ako.” Amo ini kon paano niya nalikawan nga ibaligya. Sang magdaku na si Petrona, ang iya iloy nagtuon sing Biblia, kag naghatag ini sa iya sing kaisog nga ipatudok sa mga manghod nga babayi ni Petrona ang mga prinsipio pasad sa Biblia. Gikan sa naeksperiensiahan mismo sang iloy, gintudlo niya sa ila ang masubo nga mga resulta sang kustombre nga pagbaligya sa mga bata nga babayi sa palamanhon.

Ang isa pa ka kustombre sang madamo nga tawo amo nga mga amay lamang ang dapat magdisiplina sa mga anak nga lalaki sa pamilya. Si Petrona nagpaathag: “Ang mga babayi nga Tzotzil ginatudluan nga mas kubos sila sangsa mga lalaki. Ang mga lalaki tuman ka dominante. Ginailog sang mga bata nga lalaki ang ila mga amay, kag ginasilingan nila ang ila mga iloy: ‘Indi mo ako mahambalan sang dapat ko himuon. Mapati lang ako kon ang akon amay ang maghambal sa akon.’ Gani indi matudluan sang mga iloy ang ila mga anak nga lalaki. Apang karon nga nagtuon na sing Biblia ang akon iloy, madinalag-on niya nga natudluan ang akon mga utod nga lalaki. Ginasunod nila ang Efeso 6:​1, 2: ‘Mga anak, mangin  matinumanon kamo sa inyo mga ginikanan. . . . Padunggi ang imo amay kag ang imo iloy.’ ”

Si Mary, isa ka iloy sa Nigeria, nagkomento man: “Sa lugar nga gindak-an ko, wala ginatugot sang kultura nga tudluan ukon disiplinahon sang iloy ang mga bata nga lalaki. Apang paagi sa pagsunod sa halimbawa ni Loida kag ni Eunice sa Biblia​​—⁠lola kag iloy ni Timoteo​​—⁠determinado ako nga supakon ang lokal nga mga kustombre nga nagadumili sa akon nga tudluan ang akon mga anak nga lalaki.”​​—⁠2 Timoteo 1:5.

Ang isa pa ka kustombre nga kinaandan nga ginahimo sa pila ka pungsod amo ang ginatawag sang iban nga “pagsirkunsidar sa mga babayi,” nga ginatawag karon nga female genital mutilation (FGM). Ginakuha ang bahin ukon ang daku nga bahin sang kinatawo sang isa ka bata nga babayi paagi sa operasyon. Nadayag ini nga kustombre bangod kay Waris Dirie, isa ka kilala nga modelo kag pinasahi nga embahador sang United Nations Population Fund. Bilang pagsunod sa lokal nga kustombre sang Somalia, ginpasirkunsidar sia sang iya iloy sang bata pa sia. Suno sa isa ka report, mga walo tubtob napulo ka milyon ka adulto kag bata nga mga babayi sa Natung-an nga Sidlangan kag Aprika ang posible nga sirkunsidahon. Bisan sa Estados Unidos, mga 10,000 ka bata nga babayi ang posible nga sirkunsidahon.

Ngaa ginahimo ini? Nagahunahuna ang iban nga ang nagua nga mga bahin sang kinatawo sang babayi makasasala kag nagahimo ini sa isa ka bata nga babayi nga mahigko kag gani indi sia mahimo mapangasawa. Dugang pa, ang pagsirkunsidar ginakabig nga isa ka pasalig nga ang babayi magapabilin nga ulay antes sang kasal kag magapabilin nga matutom sa iya bana sa tapos sang kasal. Mahimo maakig ang iya bana kag ang lokal nga komunidad kon indi pagsundon sang isa ka iloy ini nga kustombre.

Apang, narealisar sang madamo nga iloy nga wala sing makatarunganon nga rason​​—⁠sa relihion, sa medisina, ukon sa katinlo man​​—⁠nga suportahan ining masakit nga kinabatasan. Ginapakita sang dokumentaryo nga Repudiating Repugnant Customs sa Nigeria nga madamo nga iloy ang maisugon nga nangindi nga sirkunsidahon ang ila mga anak nga babayi.

Sa pagkamatuod, walay sapayan sang madamo nga kabudlayan, madinalag-on nga ginaamligan kag ginatudluan sang mga iloy sa bug-os nga kalibutan ang ila mga anak. Ginaapresyar gid bala ang ila mga panikasog?

[Kahon/Retrato sa pahina 5]

“Ginpakita sang madamo nga pagtuon nga ang mga babayi may yara pirme importante nga papel sa estratehiya sa pagpauswag sang mga kahimtangan sa ekonomiya kag sa katilingban. Kon makigbahin ang mga babayi, ang mga benepisyo makita sa gilayon: mga pamilya nga mas mapagros kag napakaon sing maayo; ang ila kita, sinuptan kag pagpuhunan liwat nagatin-ad. Kag makita ini indi lamang sa mga pamilya kundi sa mga komunidad man kag, sa ulihi, sa bug-os nga pungsod.”​​—⁠Sekretaryo-Heneral Kofi Annan sang Nasyones Unidas, Marso 8, 2003.

[Credit Line]

UN/DPI photo by Milton Grant

[Kahon/Mga retrato sa pahina 8]

Nagsakripisyo Sia Para sa Amon

Si Juliano, nga isa ka pamatan-on sa Brazil, nagsiling: “Sang lima ka tuig ako, may masanag sing palaabuton nga karera ang akon iloy. Apang, sang mabun-ag ang akon manghod nga babayi, namat-od sia nga mag-untat sa pagtrabaho agod atipanon kami. Gin-engganyo sia sang iya mga kaupdanan nga indi mag-untat sa pagtrabaho. Nagsiling sila nga kon magminyo na ang iya mga kabataan kag magbiya sa balay, ang tanan nga ginhimo niya para sa ila madula, kag nagpuhunan sia sa butang nga wala sing ganansia. Apang masiling ko nga nagsayop sila; indi ko gid malipatan ang ginpakita niya nga gugma.”

[Mga retrato]

Ang iloy ni Juliano upod sa iya mga anak; sa wala: Si Juliano sang lima ka tuig sia

[Mga retrato sa pahina 6]

Si Bishnu nagtuon sa pagbasa kag sa pagsulat kag dayon ginbuligan niya ang iya mga anak nga lalaki nga makatigayon sing maayo nga edukasyon

[Mga retrato sa pahina 7]

Ang kinagot nga anak nga lalaki ni Antonia nagabasa sing Biblia sa Cristianong mga miting

[Mga retrato sa pahina 7]

Si Petrona isa ka boluntaryo sa sanga sang mga Saksi ni Jehova sa Mexico. Gintudluan sang iya iloy, nga nangin Saksi sang ulihi, ang mga manghod ni Petrona

[Retrato sa pahina 8]

Si Waris Dirie isa ka kilala nga humalambal batok sa pagsirkunsidar sa mga babayi

[Credit Line]

Photo by Sean Gallup/ Getty Images