Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Paano Ko Makontrol ang Akon Emosyon?

“Naakig ako sa akon mga ginikanan kag nakahambal sing indi ko dapat ihambal. Palayuan ko sila tubtob maumpawan ako.”​​—⁠Kate, 13 anyos.

“Akon gid ginapakigbatuan ang pagkawalay pagsalig sa kaugalingon. Pamatyag ko kon kaisa daw nagakaupos ako sa sulod.”​​—⁠Ivan, 19 anyos.

MABASKOG ang mga emosyon. Apektado nila ang imo panghunahuna kag pagpanghikot. Mapahulag ka nila sa maayo ukon malain nga paagi. Kon kaisa, daw madaug ka pa gani nila. “Daw wala ko pa gid nabatyagan nga sangkol ako,” siling sang 20 anyos nga si Jacob. “Sa masami, napaslawan ako sa akon mga ginapaabot. Kon kaisa, nagahibi na lang ako, ukon ginapaupok sa iban ang akon kaakig. Kabudlay kontrolon ang akon nabatyagan.”

Apang ang pagkontrol sang emosyon bahin agod mangin hamtong kag responsable nga adulto. Nagahunahuna karon ang pila ka eksperto nga mas importante ang ikasarang sa pagkontrol sa emosyon kag pagpakigbagay sangsa kaalam. Ano man ang kahimtangan, ginapabaloran sang Biblia ang pagkontrol sang isa sa iya balatyagon. Halimbawa, ang Hulubaton 25:28 nagsiling: “Kon indi ka makapugong sang imo kaakig, kaangay ikaw sang isa ka siudad nga wala sing pader kag indi matabangan kon atakehon.” (Maayong Balita nga Biblia) Ngaa mabudlay gid kontrolon ang balatyagon?

Isa ka Hangkat sa mga Pamatan-on

Ang tanan nga tawo ano man ang edad kag ginhalinan nabudlayan sa pagkontrol sang ila emosyon. Apang mabudlay ini ilabi na sa tion sang paghinupang padulong sa pagkahamtong. Ang libro nga Changing Bodies, Changing Lives ni Ruth Bell nagsiling: “Ang kalabanan nga tin-edyer nagabatyag sing kalatingalahan, makalilipay, kag makahaladlok nga pagsalamo sing mga emosyon. Kinaandan nga ang mga tawo nagabatyag sang wala nagahilisanto nga balatyagon sa isa lamang ka butang. . . . Sa isa lang ka pisok nagabulubaliskad ang imo ginabatyag sa mga butang.”

Subong isa ka pamatan-on, indi ka man eksperiensiado. (Hulubaton 1:4) Gani, kon makaatubang ka sing bag-o nga mga kahimtangan kag mga hangkat sa una nga tion, natural lamang nga makabatyag ka sing pagkawalay pagsalig kag ayhan nabudlayan. Maayo na lang kay nahangpan gid sang imo Manunuga ang imo balatyagon. Nahibaluan niya bisan ang imo “makatulublag nga mga panghunahuna.” (Salmo 139:23) Nag-aman sia  sa iya Pulong sang pila ka prinsipio nga makabulig.

Isa ka Importante nga Paagi sa Pagkontrol sa Emosyon

Ang isa ka importante nga paagi sa pagkontrol sang imo emosyon amo ang pagtuon sa pagkontrol sang imo panghunahuna. Ang negatibo nga panghunahuna makadula sang kusog nga imo kinahanglan sa pagpanghikot. (Hulubaton 24:10) Apang paano ka makatuon nga maghunahuna sing positibo kag gani makontrol ang imo emosyon?

Ang isa ka paagi amo ang indi paghunahuna sing negatibo agod indi ka magabatyag sing kapung-aw ukon pagkawalay pagsalig. Paagi sa pagsunod sa laygay sang Biblia nga hunahunaon ang mga butang nga “serioso” kag “matarong,” maislan mo sing positibo ang negatibo nga panghunahuna. (Filipos 4:8) Ayhan mabudlay ini, apang kon panikasugan, mahimo mo ini.

Binagbinaga ang dalaga nga si Jasmine. “Nabudlayan gid ako sang tanan nga dapat ko atubangon,” panganduhoy niya isa ka bes. “Bag-o nga obra, bag-o nga mga salabton. Kapoy na ako. Indi na ako makapahuway.” Indi katingalahan nga kon kaisa amo sini ang batyagon sang isa ka pamatan-on, kag makapabatyag ini sa iya sing pagkawalay kasiguruhan. Ginasugiran kita sang Biblia tuhoy sa pamatan-on nga si Timoteo, nga kalipikado gid sa mga salabton nga ginhatag sa iya. Apang, nagpakigbato man sia sa balatyagon nga pagkadi-sangkol.​​—⁠1 Timoteo 4:​11-​16; 2 Timoteo 1:​6, 7.

Mahimo magbatyag ka sing pagkawalay pagsalig kon may bag-o ukon di-sunado ka nga hilikuton. Mahimo magpensar ka nga, ‘Indi ko gid masarangan ini.’ Apang makontrol mo ang pagbatyag sing pagkawalay pagsalig sa kaugalingon paagi sa indi paghunahuna sing negatibo. Magkonsentrar sa pagtuon agod mangin sangkol sa hilikuton. Mamangkot, kag sunda ang mga instruksion.​​—⁠Hulubaton 1:​5, 7.

Kon mas sangkol ka sa isa ka hilikuton, mas may kompiansa ka sa imo kaugalingon. Indi pagtuguti nga pauntaton kag punggan ka sang imo mga kaluyahon sa pagpanikasog nga mag-uswag. Isa ka bes, sang ginmulay si apostol Pablo, nagsabat sia: “Bisan indi ako matanlas maghambal, apang indi ako kulang sa ihibalo.” (2 Corinto 10:10; 11:6) Sing kaanggid, magabaskog ang imo kompiansa paagi sa pagkilala sang imo maayong mga kinaiya kag pagpabulig sa Dios sa paglandas sang imo mga kaluyahon. Makabulig gid sa imo ang Dios, kaangay sa pagbulig niya sa mga tawo sang una.​​—⁠Exodo 4:⁠10.

Isa pa ka paagi agod makontrol mo ang imo emosyon amo ang pagpahamtang sing maugdang, realistiko nga mga tulumuron kag pagbaton sang imo mga limitasyon. Likawi man ang indi makatarunganon nga pagpaanggid sang imo kaugalingon sa iban. Sa Galacia 6:​4, nagalaygay ang Biblia: “Apang pamatud-an sang kada isa kon ano ang iya kaugalingon nga binuhatan, kag nian ang rason niya sa pagpabugal mangin sa iya kaugalingon lamang kag indi sa pagpaanggid sa iban.”

Pagpaugdaw sa Kaakig

Mabudlay man nga hangkat ang pagpugong sa kaakig. Kaangay ni Kate nga ginsambit kaina, ang kaakig mahimo magtiklod sa mga pamatan-on nga maghambal kag maghimo sing masakit ukon makahalalit nga mga butang.

Matuod, normal lang nga mangakig kon kaisa. Apang dumduma ang una nga manugpatay nga si Cain. Sang sia ‘nagsingkal sing tama,’ ginpaandaman sia sang Dios nga ini nga kaakig makapahimo sa iya sing mabug-at nga sala. Ginpamangkot Niya si Cain: “Kag imo bala, sa bahin mo, daugon [ang sala]?” (Genesis 4:​5-7) Wala matuman ni Cain ining laygay sang Dios, apang paagi sa bulig sang Dios makontrol mo ang imo kaakig kag malikawan ang pagpakasala!

Sa liwat nagakahulugan ini sing pagkontrol sang imo panghunahuna. Sa Hulubaton 19:​11, ang Biblia nagsiling: “Ang paghantop sang tawo nagapahinay gid sang iya kaakig, kag katahom sa bahin niya nga paligaron ang kalapasan.” Kon may nakasaklaw sa imo, tinguhai nga hangpon kon ngaa amo sadto ang ginhimo niya. Hungod gid bala niya nga saklawon ka? Mahimo ayhan nga nahinalian lang sia ukon wala makahibalo sang iya ginahimo? Ang pagpasensia sa mga sayop sang iban nagapabanaag sang kaluoy sang Dios, kag makabulig ini sa pagpaugdaw sang imo kaakig.

 Apang, ano kon may rason ka nga mangakig? Ang Kasulatan nagasiling: “Magpangakig, apang indi magpakasala.” (Efeso 4:26) Kon kinahanglanon, ipakighambal ini sa natungdan. (Mateo 5:​23, 24) Ukon ayhan labing maayo nga kalimtan na lang ini​​—⁠untatan ang pagpangakig kag magpadayon sa imo pangabuhi.

Talalupangdon nga may impluwensia ang imo mga abyan sa kon paano mo ginaatubang ang kaakig. Gani ang Biblia nagsugo: “Indi magpakig-upod sa bisan kay sin-o nga madali maakig; kag sa tawo nga nagasingkal indi magsulod, agod indi ka makatuon sang iya mga dalanon kag magkuha sing siod para sa imo kalag.”​​—⁠Hulubaton 22:​24, 25.

Ang pagpakig-upod sa mga tawo nga nagatinguha sa pagkontrol sang ila kaakig makabulig sa imo nga palambuon ang pagpugong sa kaugalingon. Ang Cristianong mga kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova may madamo sing hamtong nga mga indibiduwal, madamo sa ila ang mas may edad kag eksperiensiado sangsa imo. Pangilalaha ang pila sa ila. Panilagi kon paano nila ginalandas ang mga problema. Makahatag man sila sa imo sing “mapuslanon nga panuytoy” kon yara ka sa mabudlay nga mga kahimtangan. (Hulubaton 24:6) Si Jacob, nga ginkutlo kaina, nagsiling: “Hamili gid ang hamtong nga abyan nga makapahanumdom sa akon sang Pulong sang Dios. Kon madumduman ko nga ginahigugma ako ni Jehova bisan pa wala ako sing pagsalig sa kaugalingon, makontrol ko ang akon emosyon kag makapabilin nga kalmado.”

Iban pa nga Praktikal nga mga Tikang

Ang kilala nga libro para sa ehersisyo nagsiling: “Ginpamatud-an sang madamo nga pagtuon nga ang imo paghulag nagaimpluwensia sa imo panimuot bangod sa pagpanghikot sang mga kemikal sa imo lawas. Nagabag-o ang kadamuon sang hormone kag oksiheno suno sa sahi sang imo mga paghulaghulag.” Walay duhaduha nga mapuslanon ang pisikal nga ehersisyo. Ang Biblia nagasugid sa aton: “Ang paghanas sang lawas may kapuslanan.” (1 Timoteo 4:​8, MB) Ngaa indi magpahamtang sing kasarangan nga rutina sang regular nga ehersisyo? May maayo ini nga epekto sa imo balatyagon. Makabenepisyo ka man sa tayuyon nga pagkaon sing makapapagros nga kalan-on.

Binagbinaga man ang ginapili mo nga musika kag kalingawan. Ang pagtuon nga ginbalhag sa The Harvard Mental Health Letter nagsiling: “Ang pagtan-aw sing kasingki . . . masami nga nagapukaw sing kaakig kag pagkaagresibo. . . . Ang mga tawo nga nagatan-aw sing masingki nga mga pelikula mas agresibo kag mas mataas ang presyon sang ila dugo.” Gani magdesisyon sing maalamon kon tuhoy sa imo ginapamatian kag ginatan-aw.​​—⁠Salmo 1:​1-3; 1 Corinto 15:33.

Sa katapusan, ang pinakamaayo nga paagi nga matun-an mo nga kontrolon ang imo emosyon amo ang pagpalambo sing suod nga pagpakig-abyan sa imo Manunuga. Ginaagda niya ang tagsatagsa sa aton nga makighambal sa iya sa pangamuyo, nga isugid sa iya ang aton mga balatyagon kag emosyon. “Indi magkabalaka sa bisan ano nga butang,” palig-on ni apostol Pablo. “Ipakilala sa Dios ang inyo mga pangabay; kag ang paghidait sang Dios nga nagalabaw sa tanan nga panghunahuna magabantay sa inyo tagipusuon kag sa inyo ikasarang sa paghunahuna.” Huo, mapalambo mo ang nasulod nga kusog sa pag-atubang sa bisan ano nga kahimtangan sa kabuhi. Si apostol Pablo nagsiling pa: “Sa tanan nga butang may kusog ako bangod sa iya nga nagahatag sing gahom sa akon.”​​—⁠Filipos 4:​6, 7, 13.

Ang pamatan-on nga si Malika nagsiling: “Nakatuon ako nga mangamuyo sing tayuyon. Bangod nahibaluan ko nga nagaulikid si Jehova, ini nagapakalma sa akon kag mas labi ko nga makontrol ang akon emosyon.” Paagi sa bulig sang Dios, matun-an mo man nga kontrolon ang imo mga emosyon.

[Blurb sa pahina 19]

Ang isa ka importante nga paagi sa pagkontrol sang imo emosyon amo ang pagtuon sa pagkontrol sang imo panghunahuna

[Retrato sa pahina 20]

Ang pagpakig-upod sa mga may-edad makatudlo sa imo sa pagkontrol sang imo balatyagon