Pagbantay sa Kalibutan

Mga Liniso sang Manubo sing Caffeine nga Kape

Nadiskobrehan sang mga sientipiko sa Brazil ang isa ka bag-o nga Coffea arabica​​—⁠ang labing lapnag nga bariedad sang kape​—⁠nga halos wala sing caffeine, report sang pamantalaan sa Espanya nga El País. Ining natural nga may manubo sing caffeine nga kape nagatubo sa Etiopia kag nangin daku nga tukib sa industriya sang kape. Mga 10 porsiento sang mga nagainom sang kape sa bug-os nga kalibutan ang maluyag nga wala ini sing caffeine, kag nagadamo pa sila. Ang isa ka ordinaryo nga liso sang kape may mga 12 miligramos sang caffeine kada gramo, apang ang bag-o natukiban nga bariedad may mga 0.76 miligramos sang caffeine kada gramo. Ang El País nagreport: “Ang proseso sa pagkuha sa caffeine mahal, kag suno sa mga sientipiko, ginakuha sini indi lamang ang caffeine kundi ang pila man ka panguna nga mga ingrediente agod mangin manamit ang sabor sang kape.” Busa ang bag-o nga tanom magalubad sang mga problema nga tuga sang pagkuha sing caffeine sa kape.

Pagpangkidnap sa Mexico

Ginatamod ang Mexico sang isa ka kompanya sa seguridad subong amo ang ikaduha sa labing mataas nga kadamuon sang pagpangkidnap sa Latin Amerika, sunod lamang sa Colombia, report sang internasyonal nga edisyon sang The Miami Herald. “Ang indi opisyal nga pagbanabana sang kadamuon sang ginapangkidnap [sang 2003] nagalab-ot sa kataason nga 3,000.” Apang madamo sang pagpangkidnap ang wala mareport, kay ginpakamaayo sang pamilya sang mga biktima nga sila na lang ang makignegosyar. Wala man malakip sa report amo ang ginatawag nga dasigay nga pagkidnap, diin ang mga biktima ginapilit nga magkobra sang kuarta sa ATM kag ginabuy-an dayon. Ginabulubanta nga indi magkubos sa 16 ang ginakidnap kada adlaw sa sini nga paagi sa Mexico City, apang puede pa gani ini makalab-ot sa 80, siling sang pamantalaan. Ang makahalangawa amo ang nagasingki pa gid nga mga pagkidnap, kag madamo nga biktima ang ginapatay​—⁠bisan yadtong gingawad na.

Labing Mataas nga Kadamuon sang AIDS

Lima ka milyon ka tawo ang nalatnan sang AIDS sang 2003, “ang pinakamadamo sa isa lamang ka tuig sugod nga nangin epidemia ini mga duha na ka dekada ang nagligad,” report sang The Wall Street Journal. “Walay sapayan sang bug-os kalibutan nga pagpanikasog nga pakigbatuan ang HIV sa nagapauswag pa lang nga mga pungsod, ang virus sang AIDS padayon nga nagalaton sa madamo nga tawo kag nagapatay sang minilyon kada tuig.” Suno sa rekord nga ginbalhag sang UNAIDS, isa ka programa tuhoy sa AIDS nga ginsakdag sang Nasyones Unidas kag iban pa nga grupo, mga tatlo ka milyon ka tawo ang napatay bangod sang AIDS sang 2003 kag kapin sa 20 milyones ang napatay na sugod sang natukiban ini nga balatian sang 1981. Sa karon, ginabulubanta sang ahensia sang NU nga mga 38 milyones ka tawo ang nalatnan sang HIV. Ang bahin sang Aprika sa bagatnan sang Sahara, nga may 25 milyones ka biktima, amo gid ang natam-an nga rehiyon, nga ginasundan sang Bagatnan kag Bagatnan-sidlangan sang Asia nga may 6.5 milyones ka biktima. “Sa bug-os nga kalibutan, halos katunga sang bag-o nga mga biktima sang HIV mga lamharon pa nga nagapangidaron sing 15 tubtob 24 anyos,” siling sang pamantalaan.

Ginatuyo nga mga Lamharon

“Ang pagtulog ginatamod na nga uyang sang tion,” report sang pamantalaan sa Espanya nga ABC. “Bisan ang diutay pa katama nga kabataan mas diutay sing tulog sangsa kinahanglanon nila agod mangin maayo ang ila pagtubo sa sikolohikal kag pisikal.” Suno sa Sleep Unit of Dexeus Hospital sa Barcelona, ang kakulang sang pagtulog sang kabataan nagresulta sa kahuol, pagkabingit, pagkamango, kag kasubo kag bisan gani sang pagkaarikutoy. Ginabasol sang mga eksperto ang paggamit sing mga kompyuter, mga cell phone, telebisyon, kag mga hampang sa video antes magtulog nga amo ang nagabuhin sang pagtulog sang mga lamharon. Ini nga mga kagamitan wala lamang nagakawat sang tion sa pagtulog sang mga tawo kundi nagapugong man sa pagrelaks agod makatulog. “Nahibaluan sang tanan nga kabataan nga malain ang pagpanigarilyo, apang wala sing nagasiling sa ila nga kinahanglan nila ang nagakaigo nga tulog,” siling sang sikologo nga si Victoria de la Fuente. “Kon indi kita maghulag, posible nga mangin may insomniya sila nga mga adulto.