Pagbantay sa Kalibutan

Nasalapuan ang Bukay nga mga Buaya

“Ang mga opisyales sa kagulangan sa Bhitarkanika National Park sa Orissa nakasalapo sang 15 ka talagsahon nga bukay nga buaya . . . sa tion sang tuigan nga pag-isip sa mga buaya,” siling sang pamantalaan sa India nga The Hindu. Ang bukay nga mga buaya talagsahon gid kag “indi makit-an sa iban nga bahin sang kalibutan.” Bangod sang walay untat nga ilegal nga pagpangayam, halos napapas na diri ang mga buaya sa maparat nga tubig sang katuigan 1970, apang sa bulig sang mga programa sang United Nations, ang gobierno sang estado nag-organisar sing isa ka proyekto agod magdamo ang buaya sa parke. Nagmadinalag-on ang programa bangod sang bugana nga katunggan, matinlo nga tubig, bugana nga kalan-on, kag hilway sa pagsamong sang tawo. Suno sa The Hindu, may mga 1,500 ka normal sing duag kag talagsahon nga bukay nga buaya na karon sa parke.

Ang mga Karnero Makadumdom sang mga Nawong

“Nasapwan namon nga makilal-an sang karnero ang nawong sang di-magkubos 50 pa ka karnero kag 10 ka tawo,” sulat sang neurobiologist nga si Keith Kendrick sa New Scientist. Nasapwan ni Kendrick kag sang iya mga kaupod nga sa tapos makita ang 60 ka nawong sa sulod sang pila ka semana, matandaan sila tanan sang karnero “sa pagligad sang duha ka tuig.” Indi lamang mga nawong ang makilala sang karnero kundi, kaangay sa tawo, “mahangpan man [nila] ang emosyon pasad sa pangguyahon.” Ginareport sang balasahon nga ang karnero “makahangop sang nanuhaytuhay nga ekspresyon sang mga tawo, kag masat-uman nila ang mga pagbag-o sa mga nawong sang nagakabalaka nga karnero. Mas naluyagan man nila ang nagayuhum nga nawong sang tawo sangsa akig.” Nasapwan sang mga manugpanalawsaw nga “ang mga nawong sang mga manugbantay ginakabig sang karnero subong isa ka suod gid nga katapo sang panong.” Si Kendrick nagsiling: “Ang mainabyanon nga mga tawo daw nangin halangdon nga karnero. Nagapahangop ini nga nagasuod ang karnero sa ila mga manugbantay.”

Ang “Greenhouse Pollution” sa Australia

“Sa tanan nga industriyal nga mga pungsod, ang mga Australiano amo ang nagapagua sang pinakamadamo nga greenhouse gas kada tawo,” siling sang The Australia Institute. Ang Australia nagpatubas sing promedyo nga 27.2 tonelada nga carbon dioxide kag iban pa nga mga greenhouse gas kada tawo sang 2001. Ang isa ka report halin sa nagapanalawsaw nga organisasyon nagsiling nga ang kabangdanan sining mataas nga numero amo ang pagsandig sang Australia sa elektrisidad nga ginapatubas sang karbon kag sa de-makina nga transportasyon subong man sa pagpatubas sini sing aluminyum. Ang masunod nga may pinakamadamo nga ginapagua nga greenhouse gas kada tawo amo ang Canada (22 tonelada) kag Estados Unidos (21.4 tonelada). Ang pinakamanubo nga numero nga ginreport sang 2001 amo ang Latvia, nga nagpatubas sing 0.95 tonelada nga greenhouse gas kada tawo. Walay sapayan nga diutay lamang ang populasyon sang Australia, ang kabug-usan nga greenhouse gas nga ginapagua sini “nagalabaw sa ginapagua sang dalagku nga mga pungsod sa Europa kaangay sang Pransia kag Italya (ang kada isa may mga tatlo ka pilo nga populasyon sangsa Australia),” siling sang report.

Huni sang “Nightingale” Kontra sa Gahod sang Salakyan

“Kon nagadugang ang gahod, ang mga nightingale nagahuni sing mas matunog,” siling sang pamantalaan sa Alemanya nga Berliner Zeitung. Natukiban sang isa ka pagtuon nga ginhimo ni Henrik Brumm sang Institute of Biology sa Free University of Berlin nga ang kabaskugon sang mga huni, nga gintuyo sa pagpatok sing teritoryo sang pispis kag sa pagganyat sa mga munga, nagalainlain sing 14 decibel, depende sa gahod sa palibot. “Daw gamay lang ini nga pagdugang sa katunugon,” siling ni Brumm, “apang katumbas ini sa lima ka beses nga pagtaas sang kabaskugon sang tunog, nga buot silingon nga ang presyon sa baga sang pispis nagataas sing lima ka pilo.” Sa malinong nga mga duog, ang huni sang pispis nagarehistro sing 75 decibel. Apang sa mga duog nga mas magahod ang mga salakyan, ang huni sang pispis 89 decibel. “Ang nagpakibot sa mga manugpanalawsaw,” siling sang pamantalaan, “amo ang katunayan nga ang mga pispis daw makapasibu gilayon sa lainlain nga gahod adlaw-adlaw. Sa talipuspusan sang semana, nga halos wala sing gahod sang salakyan, tayuyon nga nagahuni ang mga pispis sing mas mahinay sangsa iban nga adlaw sang semana.”