Tsokolate—Halin sa Liso Pakadto sa Imo

I-PLAY

Tsokolate—Halin sa Liso Pakadto sa Imo

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA CÔTE D’IVOIRE

Ang mga tawo sa bug-os nga kalibutan nanamitan gid sa tumalagsahon nga sabor sang tsokolate. Sa diin naghalin ang tsokolate, kag paano ini ginahimo? Updi kami samtang hibaluon naton ang maragtas sang tsokolate.

SUNO sa mga botaniko ang ilahas nga kahoy sang kakaw mahimo nagpamuhi sa Amazon kag Orinoco nga mga nalupyakan sang Bagatnan nga Amerika linibo ka tuig ang nagligad. Mahimo nga ang mga Maya amo ang una nga nagtanom sang kakaw (gintawag man nga cocoa), nga gindala nila sang magsaylo sila sa Yucatán. Paborito gid imnon sang mga harianon sa Aztec ang mapait nga tsokolate nga ginatimpla paagi sa pagsamo sang ginaling nga mga liso sang kakaw sa ginpaaslom nga mais ukon alak nga ginaserbe dayon sa bulawan nga mga tasa nga ginahaboy pagkatapos gamiton. Nagainom kuno sing sobra sa 50 ka tasa sang tsokolate kada adlaw ang Aztec nga Emperador nga si Montezuma.

Mas interesado ang Espanyol nga mananakop nga si Hernán Cortés (1485-1547) sa bulawan nga mga tasa sangsa ilimnon nga tsokolate, bisan pa natalupangdan niya nga ginagamit sang mga Aztec ang mga liso sang kakaw subong kuarta. Ginsugdan niya gilayon ang pagpananom sang madamo nga kakaw. Nangin madinalag-on ining mga plantasyon sang “kaki nga bulawan,” kag nakontrol sang Espanya sa kabilugan ang pagbaligya kag pagbakal sang liso sang kakaw tubtob sang ika-18 nga siglo.

Gindala sang mga Espanyol ang mga liso sa Haiti, sa Trinidad, kag sa isla sang Bioko sa Katundan nga Aprika. Halin sa sini nga isla gindala sa mainland sang Aprika ang isa ka balayan sang mga liso, kag karon nagatin-ad na ini nga negosyo sa apat ka pungsod sa Katundan nga Aprika.

Tsokolate sa Europa

Sang ika-16 nga siglo, gindala ni Cortés ang ilimnon nga tsokolate sang mga Aztec sa palasyo sang Espanya. Patago nga ginainom sang harianon nga mga kababayin-an sa Espanya ang ila ilimnon nga tsokolate nga may panimpla kag kon kaisa ginabutangan sang pepper, nga ginatigana sa ila kaugalingon. Sang ulihi, ang ilimnon gindala sa sosiedad sang mga kadalagkuan sa Europa.

Nanamitan man ang mga taga-Europa sa tuhay nga sabor kag subong man sa ikasarang kuno sang tsokolate sa pagbulong. Sang 1763 ang mga manughimo sing serbesa kag ale sang Britanya natublag gid bangod sa pagkapopular sang tsokolate amo nga nagpasar sila sing kasuguan agod limitehan ang pagprodukto sini. Bangod mabaskog ang kompetensiahanay sa pagbaligya kag pagbakal sing tsokolate ginsimpunan ini sang iban sang tayubong agod magdamo ini. Agod panamion pa gid ang duag sang tsokolate, ginsimpunan pa gani ini sing diutay nga yab-ok sang tisa sang Ingles nga mga tawo! Padayon nga nagadamo ang pagkinahanglan sing mas maayo kag mas manamit nga tsokolate.

Ang madasig nga pagbag-o sa ekonomiya nagresulta sa paggamit sing mga makinaryas sa pagproseso sang tsokolate. Sang nagsugod na ang paggamit sang de-alisngaw nga makina sa paggaling sang tsokolate, nauntat na ang paggaling sini sing manomano. Daku pa ang pag-uswag sa pagproseso sa tsokolate sang 1828 sang ang Olandes nga kemiko nga si Coenraad van Houten nagtuon kon paano painon gikan sa ginaling nga mga liso ang pulbos kag mantikilya sang kakaw. Subong resulta, ang mga manug-imbento nakahimo sang ulihi sang husto nga kombinasyon sang likido nga tsokolate (malapuyot kag masili ang duag), mantikilya sang kakaw, kag kalamay agod mangin solido “makaon nga tsokolate.”

Sang ulihi nga bahin sang 1800, natukiban sang mga Swiso ang isa ka proseso nga nagpapino pa gid sa tsokolate. Sa sini nga proseso, nga ginatawag nga conching, ang malapuyot nga bahin sang ginaling nga mga liso ginaligis sa mga porselana nga suludlan sa sulod sang madamong inoras, nga nagapatubas sing tsokolate nga nagakatunaw na lang sa dila. Nagapati ang mga eksperto nga ang pinakamaayo nga tsokolate ginaligis sing dimagkubos sa 72 oras.

Madamong maalam nga mga negosyante, kaangay nanday Hershey, Kohler, Lindt, Nestlé, Peter, Suchard, kag Tobler—⁠mga tatak nga makita mo sa mga suludlan sang tsokolate karon—⁠ang nakaamot sing labi sa industriya sang tsokolate, paagi sa pag-imbento sing mas maayo nga makinaryas ukon paagi sa pagpauswag sa mga resipe sang tsokolate.

Ang Ginhalinan sang Tsokolate

Maayo ang pagtubo sang tropikal nga kahoy sang kakaw sa sulod sang 20 degrees aminhan ukon bagatnan sang ekuador. Madasig ini magtubo sa mahandong kag mahun-og nga klima. Nagapamulak kag nagapamunga ini sa bug-os nga tuig. Ang bunga sang kakaw, daw melon (1), nagapungpong ini sa lawas kag sa mga sanga.

Ano ang nagakatabo kon tigpamupo sa mga plantasyon sang kakaw? Ang luto nga mga bunga ginakuha gikan sa kahoy nga ginagamitan sing espading ukon sing singit nga may matalom nga sanggot. Ang mga bunga ginabuka (2) agod makita ang mga 20 tubtob 50 ka liso nga yara sa maputi nga kulamog nga mauluaslom apang matulutam-is. Ginakuha ang liso gikan sa panit paagi sa kamot. Sa tion sang pagpamupo, masami nagaumpisa ang mga nagapamupo halin sa kaagahon tubtob sa kahapunanon nga ginabuka ang mga bunga kag ginakuha ang mga liso. Ginatabunan dayon ang mga liso kag ginapabay-an sing mga pila ka adlaw. Sa amo sini nga tion nga ang kulamog nagaaslom kag ang mga reaksion sa kemikal nagapakaki sa mga liso sang kakaw. Masunod, ang mga liso ginabulad (3), paagi sa pagkay-ag sini sa mga banig ukon nagagamit sing hot-air nga mga blower. Ang pagbulad nagapreserbar sini para sa pagpadala kag pagtago.

May duha ka klase sang mga liso sang kakaw, ang Forastero kag ang Criollo. Ang Forastero amo ang kinaandan, ukon kilala, nga liso, nga amo ang labi nga ginapatubas sa kalibutan. Ang panguna nga ginatamnan sini amo ang Katundan nga Aprika, Brazil, kag Bagatnan-sidlangan nga Asia. Ang Criollo amo ang manamit nga liso. Ginatanom ini apang indi tanto ka damo sa Ecuador, Sentral Amerika, kag Venezuela. Nagapananam ukon nagapanamit pa gid ini sa tsokolate.

Pagkatapos ibulad, ang mga liso sang kakaw handa na nga isulod sa mga sako (4) kag dal-on sa manugprodukto sang tsokolate sa bug-os nga kalibutan, ilabi na sa Europa kag Aminhan nga Amerika. Mga duha ka hakop sining mga liso sang kakaw nga binulad (5) makahimo na sing isa ka libra sang dulse nga tsokolate. Mabudlay hunahunaon nga ang mapait nga mga liso sang bunga sang kakaw mahimo nga mangin matam-is nga kalan-on nga masapwan naton sa suludlan sang mga tsokolate, apang ang proseso wala magbag-o sa sulod sang mga siglo.

Ang Paghimo sang Tsokolate

Sa pag-abot sa pabrika, ginatinluan kag ginapainpain ang mga liso. Subong nga ang mga liso sang kape ginasanlag agod magnamit ini, ang mga liso sang kakaw ginasanlag man agod mabug-os ang humot sang tsokolate. Ginabuka (6) dayon ang mga liso. Ang duag kaki nga mga partikulo sa sulod, ang mga nib ukon ginpanitan kag gindugmok nga mga liso sang kakaw, amo ang ginhalinan sang tanan nga cocoa kag tsokolate.

Ginagaling ang mga nib agod mangin malapuyot kag masili nga kaki nga pasta, nga ginatawag likido sang tsokolate (7). Kon magtig-a, ginabaligya ini subong tabliya. Nian ang malapuyot nga bahin ginapaagi sa high pressure—⁠ang proseso nga gin-imbento ni Van Houten⁠—kag ang mantikilya sang kakaw ginakuha, nga nagabilin sang salin sang pulbos sang kakaw. Kon ang sobra nga mantikilya sang kakaw kutawon sa likido sang tsokolate, magaresulta ining manamit nga pagsakot sa makaon nga tsokolate nga pamilyar sa aton. Ang conching (8) kag iban pa nga proseso sang pagpapino nagabuligay agod mapatubas ang sahi sang tsokolate nga paborito gid sang mga bumalakal karon (9).

Gani kada matilawan mo ang manamit kag matanlas nga sabor sang tsokolate, hunahunaa sing makadali ang malawig nga paglakbay sini halin sa mapait nga liso nga nagatubo sa Tropikal nga mga duog pakadto sa manamit nga tsokolate sa atubangan mo.

[Picture Credit Line sa pahina 14]

[Picture Credit Line sa pahina 15]

MAGMATA!