Kon Paano ang Iskrip Mangin Pelikula

SA SULOD sang nagligad nga mga pila ka dekada, nakahimo ang Holly­wood sing mga pelikula nga naluyagan gid sang publiko. Amo man sini ang nangin epekto sa bug-os nga kalibutan, kay madamo nga pelikula halin sa Amerika ang ginapasalida sa luwas pagligad lamang sang pila ka semana—ukon kon kaisa mga inadlaw lang gani—pagkatapos sang ­premiere ukon una nga salida sa Estados Unidos. Ang iban nga mga pelikula dungan pa gani nga ginpasalida sa bug-os nga kalibutan. “Madahog kag madasig ibaligya ang mga pelikula sa bug-os nga kalibutan,” siling ni Dan ­Fellman, presidente sang lokal nga distribusyon sang ­Warner ­Brothers ­Pictures, “gani kon nagahimo kami sing pelikula, ginatamod namon ini subong isa ka bug-os kalibutan nga oportunidad.” Ilabi na sa karon, ang nagakatabo sa Holly­wood nagaapektar man sa industriya sang kalingawan sa bug-os nga kalibutan. *

Apang kon pagdumdom mo mahapos makaganar sa paghimo sing pelikula, nagsala ka. Madamo nga pelikula ang dapat makaganar sing kapin sa $100 milyones agod lamang mabawi ang kagastuhanan sa paghimo kag pagbaligya sini. Kag yara sa indi mapaktan nga publiko ang kadalag-an sang mga pelikula. “Indi mo gid mapaktan kon ano ang kakunyagan ukon maluyagan sang publiko,” siling ni David ­Cook, propesor bahin sa pelikula sa ­Emory Uni­ver­sity. Gani, ano ang ginahimo sang mga manughimo sing pelikula agod magmadinalag-on sila? Agod masabat ini, dapat anay naton mahangpan ang pila ka sadsaran nga mga kamatuoran kon paano ginahimo ang mga pelikula. *

Antes sang Shooting—Paghanda Anay

Ang tion antes sang shooting masami nga amo ang pinakamadugay nga bahin sa paghimo sing pelikula kag isa sa labing importante. Kaangay sa bisan anong daku nga proyekto, importante gid ang paghanda. Ginalauman nga ang kuarta nga magasto antes sang ­shooting makabulig gid agod mabuhinan ang kagastuhanan sa tion sang ­shooting mismo.

Ang paghimo sing pelikula nagasugod sa ideya sang sugilanon, nga mahimo himuhimo lamang ukon pasad sa matuodtuod nga mga hitabo. Ginahimuan sang manunulat sing iskrip ang sugilanon. Mahimo nga liwatliwaton  ang iskrip ukon ­screenplay, tubtob mahuman ang isa ka iskrip nga gamiton sa ­shooting mismo. Nasulat sa sini ang mga sabtanay sa pelikula subong man ang malip-ot nga paglaragway sa aksion nga himuon. Nagahatag man ini sing panuytoy para sa teknikal nga mga detalye, subong sang direksion kon diin ipokus ang kamera kag ang mga pagkambio sang mga eksena.

Apang, samtang ginahanda pa lang ang iskrip, ginatanyag na ini sa isa ka prodyuser. * Ano nga sahi sang iskrip ang mahimo maluyagan sang isa ka prodyuser? Ang kinaandan nga pangtig-ilinit nga pelikula ginahanda para sa mga tin-edyer kag lamharon nga mga adulto—ang ginatawag sang isa ka kritiko sa pelikula nga “popcorn crowd.” Gani, mahimo nga mangin interesado gid ang isa ka prodyuser sa isa ka sugilanon nga makagalanyat sa mga pamatan-on.

Mas maayo ang isa ka iskrip nga puede sa bisan ano nga edad. Halimbawa, pat-od nga maluyagan sang mga kabataan ang isa ka pelikula tuhoy sa isa ka bida sa komiks kay pamilyar na sila sa sini nga karakter. Kag walay duhaduha nga updan man sila sang ila mga ginikanan. Apang paano ginaganyat sang mga manughimo sing pelikula ang mga tin-­edyer kag ang lamharon nga mga adulto? Importante gid ang “makapulukaw nga kaundan” sulat ni Liza ­Mundy sa The Washington Post Magazine. Ang paglakip sing binastos nga hambal, mga eksena nga may tuman gid nga kasingki kag sekso amo ang isa ka paagi agod “maganyat ang tanan, sa amo daku gid ang maganar.”

Kon sa pagpati sang isa ka prodyuser may potensial ang iskrip nga nabaton niya, mahimo niya ini baklon kag magpapirma dayon sing kontrata sa isa ka kilala nga direktor kag sikat nga aktor ukon aktres. Ang pagpili sa kilala nga direktor kag sikat nga bida makaganyat gid kon paguaon na ang pelikula. Apang, bisan sa sini pa lang nga tinion, ang sikat nga mga ngalan mahimo makaganyat na sa mga manugpuhunan nga amo ang magagasto para sa paghimo sing pelikula.

Ang isa pa ka butang nga dapat himuon antes sang ­shooting amo ang paghimo sing mga drowingdrowing ukon story­boarding. Mga drowing ini nga nagalaragway sang nanuhaytuhay nga mga eksena sang pelikula, ilabi na ang may aksion. Amo ini ang detalyado nga plano sang aksion para sa sinematograpo, gani wala sing mauyang nga tiempo sa tion sang ­shooting. Subong direktor kag manunulat sing iskrip, si ­Frank Dara­bont nagsiling nga, “wala na sing mas makaulugot gid kon pag-abot sang ­shooting, amo pa lang nga magpalibog ka kon diin iposisyon ang kamera.”

Madamo pa ang ihanda antes sugdan ang ­shooting. Halimbawa, diin himuon ang ­shooting? May lalakbayon bala? Paano areglahon kag idesinyo ang mga eksena sa sulod? May mga kostyum bala nga kinahanglan? Sin-o ang bahala sa ­lighting, sa pagmek-ap kag pagkopyur sang buhok? Sin-o ang bahala sa pinasahi nga mga ­sound kag ­visual ­effect, kag sin-o ang mga ­stuntman? Pila lamang ini sa madamo nga mga aspekto sang paghimo sing pelikula nga dapat binagbinagon antes sugdan ang ­shooting. Bantayi bala ang mga ngalan nga ginapakita pagkatapos sang daku sing badyet nga pelikula, kag makita mo nga ginatos ka tawo ang nadalahig sa paghimo sing pelikula! “Kinahanglan ang kooperasyon sang madamo nga mga tawo sa paghimo sing pelikula,” siling sang isa ka teknisyan nga nakaobra na sa madamo nga pelikula.

Ang Tion sang Shooting Mismo

Ang shooting sang isa ka pelikula malawig, makakalapoy, kag magasto gid. Sa pagkamatuod, ang isa lang ka minuto nga mauyang magabili sing daku nga kantidad. Kon kaisa ang mga aktor, mga tinawo nga nadalahig sa paghimo sing pelikula kag  ang mga kasangkapan dapat ibiyahe sa isa ka nabaw-ing nga bahin sang kalibutan. Apang, bisan diin man himuon ang ­shooting, daku nga kantidad sa badyet ang ginagasto para sa tagsa ka adlaw sang ­shooting.

Ang una nga nagaabot sa duog nga gina-­shootingan amo ang mga tinawo nga nagaatipan sang ­lighting, ang mga manugkupyor sang buhok, kag ang mga manugmek-ap. Sa tagsa ka adlaw sang ­shooting, mahimo nga inoras ang ginahinguyang sa pagmek-ap kag paghanda sa mga bida. Nian magasugod ang ­shooting nga nagalab-ot tubtob sa gab-i.

Masusi nga ginadumalahan sang direktor ang pag-­shooting sa tagsa ka eksena. Bisan pa gani ang simple lang nga eksena mahimo nga ­shootingon sa bug-os nga adlaw. Isa lamang ka kamera ang ginagamit sa pag-­shooting sa kalabanan nga eksena sang pelikula, amo kon ngaa ginasulitsulit ang eksena agod makuha sang kamera ang tagsa ka anggulo sini. Dugang pa, mahimo nga sulitsuliton ini nga pag-­shooting agod makuha ang pinakamaayo nga arte ukon agod tadlungon ang isa ka teknikal nga problema. Ang tagsa ka pagkuha sang kamera sa tion sang ­shooting ginatawag sa Ingles nga ­take. Para sa dalagku nga mga eksena, mahimo nga 50 ukon kapin pa ka ­take ang kinahanglanon! Nian—sa masami pagkatapos sang tagsa ka adlaw sang pag-­shooting—ginatan-aw sang direktor ang tanan nga ­take kag nagapamat-od kon diin ang pilion. Sa kabilugan, mahimo maglawig ang shooting sing mga sinemana ukon mga binulan pa gani.

Pagkatapos sang Shooting—Sugpunon ang mga Eksena

Pagkatapos sang ­shooting, ang tagsa ka eksena nga nakuha sang kamera gina-edit kag ginasugponsugpon agod himuon nga pelikula. Una anay, ang narekord nga tingog ginapasigosigo sa narekord sa video  nga mga eksena. Pagkatapos, ginasugponsugpon ini sang manug-edit agod mangin temporaryo nga bersion sang pelikula nga ginatawag ­rough cut.

Ang mga ­sound ­effect kag ­visual ­effect ginadugang man sa sini nga tion. Ining pinasahi nga sinematograpiya nga nagagamit sing mga ­special ­effect—isa sa labing masibod nga mga aspekto sa paghimo sing pelikula—ginahimo kon kaisa paagi sa bulig sang kompyuter. Dalayawon kag daw matuodtuod gid ang mga resulta sini.

Ang musika ginadugang man pagkatapos na sang ­shooting, kag sa karon isa na ini ka importante nga aspekto sang mga pelikula. “Ang ginapangita na karon sang industriya sang pelikula amo ang orihinal nga rekording—indi lamang beinte minutos ukon pila ka lang-atlang-at nga musika para sa dramatiko nga mga bahin, kundi masami nga kapin sa isa ka oras nga musika,” sulat ni Edwin ­Black sa Film Score Monthly.

Kon kaisa ang bag-o ma-edit nga pelikula ginapatan-aw sa pinili nga tumalambong, ayhan mga abyan ukon mga kaupod man sa trabaho sang direktor nga wala nadalahig sa paghimo sing pelikula. Depende sa ila reaksion, mahimo ­shootingan liwat sang direktor ang pila ka eksena ukon dulaon ini. May mga kaso gani nga gin-islan gid ang ­ending ukon katapusan sang isa ka pelikula bangod wala maluyagi sang pinili nga tumalan-aw ang bag-o ma-edit nga pelikula.

Pagkatapos sini, ang nahuman na nga pelikula ginapagua sa mga sinehan. Sa sini lamang mahibaluan kon bala daku ukon diutay ang ganaron sang pelikula—ukon pataspatas lang. Apang indi lamang ang kuarta nga maganar ang nakataya. Mahimo nga madulaan sing obra ang aktor kag maguba ang reputasyon sang isa ka direktor kon paagisod nga indi magklik ang ila pelikula. “Nakita ko nga naputo ang pila sang akon mga kadungan sang wala magklik ang pila ka pelikula nila,” siling ni direktor ­John Boor­man, sang ginahinumdom niya ang mga tinuig nga nagasugod pa lang sia sa paghimo sing pelikula. “Ang masakit nga kamatuoran sa negosyo may kaangtanan sa mga pelikula amo nga kon wala ka nagaganar sing kuarta para sa imo mga agalon, madulaan ka sing obra.”

Antes magsulod sa sinehan ang isa ka tawo, wala niya ginapamensar ang posible matabo sa obra sang mga manughimo sing pelikula. Mahimo gid nga ang iya una nga ipamangkot amo: ‘Maluyagan ko ayhan ini nga pelikula? Bawi bala ang ibayad ko sa sini? Indi ayhan makaulugot ukon malain ini nga pelikula? Bagay bala ini sa akon mga kabataan?’ Paano mo masabat ini nga mga pamangkot kon nagadesisyon ka kon ano nga pelikula ang tan-awon mo?

[Mga nota]

[Blurb sa pahina 6]

“Indi mo gid mapaktan kon ano ang kakunyagan ukon maluyagan sang publiko.”—David Cook, propesor bahin sa pelikula

[Kahon/Mga retrato sa pahina 6, 7]

KON PAANO ANG ISA KA PELIKULA MANGIN BLOCKBUSTER

Nahuman na ang pelikula. Handa na ini nga tan-awon sang minilyon. Madamo ayhan ang magatan-aw sini? Binagbinaga ang pila ka paagi nga ginahimo sang mga manughimo sing pelikula agod ipasayod ang ila produkto kag mangin block­buster.

▪ MGA HURINGHURING: Ang isa sa labing epektibo nga mga paagi agod kalangkagan ang isa ka pelikula amo ang pulong sang baba ukon huringhuring. Kon kaisa mga binulan pa gani antes paguaon ang isa ka pelikula, may mga huringhuring na nahanungod sini. Ayhan himuon ang pahibalo nga may kasugpon pa ang isa ka pelikula nga naluyagan gid sang publiko. Orihinal bala nga mga bida ang gamiton? Mangin matahom man bala ini (ukon wala data) subong sang pelikula nga ginsundan sini?

Kon kaisa, magautwas ang mga huringhuring kon mangin kontrobersial ang isa ka eksena sang isa ka pelikula—ayhan maulag nga mga eksena nga indi angay ipakita sa isa ka pelikula nga para sa tanan. Kalaw-ay gid bala sina nga eksena? Sobra gid bala ina nga eksena? Libre sa pasayod ang manughimo sing pelikula samtang ginabaisan ini sa publiko. Kon kaisa ang kontrobersia masami nga isa ka garantiya nga madamo ang matan-aw sa ­premiere sang kontrobersial nga pelikula.

▪ MEDIA: Ang mas kinaandan nga mga paagi sa pagpasayod amo ang paggamit sing mga ­billboard, mga pasayod sa pamantalaan, mga komersial sa TV, mga ­preview sang pelikula sa mga sinehan antes ini ipasalida, kag mga interbyu sa mga bida nga naga-plug sang ila pinakabag-o nga pelikula. Ang Internet isa na karon ka panguna nga kasangkapan sa pagpasayod sang isa ka pelikula. “Kon ginklik lang ni ­Dorothy [sang The Wizard of Oz] ang iya ­mouse, sa baylo sang iya mga takong,” sulat sang kritiko sa pelikula nga si ­Steve ­Persall, “nakita kuntani niya ang mga ­Web ­site sang mga pelikula nga may mga kutsokutso tuhoy sa sikat nga mga artista, mga ­trailer sang pinakabag-o nga mga ­pelikula, mga tiket kag mga eskedyul sang mga pelikula.”

▪ MGA PRODUKTO: Daku ang mabulig kon ang pelikula himuan sing mga produkto. Halimbawa, ang pelikula nga ginkuha sa komiks ginalaragway sa mga suludlan sang pagkaon, mga baso, mga alahas, mga panapton, mga ­key ­chain, mga relo, mga suga, ­board ­game, kag iban pa. “Masami nga 40 porsiento sang produkto nga may pasayod sang pelikula ang mabaligya antes mapagua ang pelikula,” sulat ni Joe Sisto sa isa ka balasahon tuhoy sa kalingawan sang Amer­ican ­Bar Asso­ciation.

▪ VIDEO: Ang isa ka pelikula nga wala makabawi sa takilya mahimo nga makabawi pa sa mga video. Si ­Bruce ­Nash, nga nagarekord sang ginaganar sang mga pelikula, nagsiling nga “40 tubtob 50 porsiento sang kita ang nagagikan sa mga video.”

▪ MGA RATING: Ginagamit na sang mga manughimo sing pelikula ang ­rating ukon klase sang pelikula para sa ila bentaha. Halimbawa, ang isa ka materyal mahimo nga hungod nga isal-ot sa isa ka pelikula agod mabag-o ang ­rating sang pelikula, sa amo mas maluyagan sang adulto nga mga tumalan-aw ang pelikula. Sa pihak nga bahin, mahimo nga utdon ang pila ka bahin sang pelikula agod mangin puede ini sa mga tin-edyer. Si Liza ­Mundy nagsulat sa The Washington Post Magazine nga ang pangtin-edyer nga ­rating “nangin isa na ka pasayod: Ginagamit ini sang mga istudyo agod ipahibalo sa mga tin-­edyer—kag mga kabataan nga nalangkag gid nga mangin tin-edyer na—nga ang pelikula nagalakip sing materyal nga maluyagan gid nila.” Ang ­rating nagatuga sing isa ka sahi sang “tension sa ulot sang ginikanan kag sang bata,” sulat ni Mundy, “nga nagapaandam sa ginikanan apang nagasulay sa bata.”

 [Mga retrato sa pahina 8, 9]

KON PAANO GINAHIMO ANG MGA PELIKULA

ISKRIP

DROWING SANG MGA EKSENA

KOSTYUM

PAGMEK-AP

SHOOTING SA LOKASYON

 KON PAANO GINAHIMO ANG MGA SPECIAL EFFECT

PAGREKORD SANG MUSIKA

KON PAANO GINATIMPLA ANG MGA TUNOG

SA BULIG SANG KOMPYUTER NGA AKSION

PAG-EDIT