Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Makatalagam Gid Bala ang Pagpakigdeyt sa Internet?

“Sa Internet, indi mo gid makilala kon sin-o ang isa ka tawo.”​—⁠Dan, 17.⁠ *

“Mahimo magbinutig ang mga tawo sa Internet. Mahapos lang magpakunokuno.”​—⁠George, 26.

PADAYON nga nagadamo sa bug-os nga kalibutan ang nagadeyt sa Internet. Subong sang ginpaathag sa nagligad nga artikulo sini nga serye, madali maglambo ang romantiko nga relasyon sa Internet, apang masami ini nga nagakadula kon marealisar na ang kamatuoran.⁠ * Walay sapayan sini, may butang gihapon nga mas ginakabalak-an sangsa kapaslawan lamang. Ini nga sahi sang pagpakigdeyt mahimo nga magpadayag sa imo sa daku nga katalagman⁠—⁠sa pisikal, emosyonal, ukon espirituwal.

Paano ang isa ka butang nga daw indi makahalalit tulukon​—⁠isa ka kompyuter sa imo mismo puluy-an⁠—​mangin makatalagam sa imo? Ang pila ka katalagman naangot sa isa ka importante nga prinsipio sa Biblia. Si apostol Pablo nagsulat: “Luyag namon maggawi sing bunayag sa tanan nga butang.” (Hebreo 13:18) Wala ini nagapahangop nga indi ka bunayag kon gamiton mo ang Internet ukon nga ang paggamit sa Internet magahimo sa imo nga indi bunayag. Apang, dapat naton batunon nga ang iban nga mga tawo masami nga indi bunayag kag subong sang ginapakita sang mga binalikwat sa panugod sini nga artikulo, daw mas madali himuon kag mas mabudlay mamutikan ang pila ka sahi sang pagkadibunayag sa  Internet. Kag kon romantiko nga relasyon ang nadalahig, makatalagam gid ang pagkadibunayag.

Halimbawa, talupangda ang sahi sang pagkadibunayag nga ginalaragway sa sini nga bersikulo sang Biblia: “Wala ako maglingkod upod sa mga tawo nga butigon; kag wala ako nagasulod upod sa mga nagapakunokuno.” (Salmo 26:4) Ano ang buot silingon sang “mga nagapakunokuno”? Gingamit sang iban nga mga badbad sang Biblia ang tinaga nga “mga salimpapaw.” Subong sang ginsiling sang isa ka reperensia, ini nga ekspresyon sarang mapatuhoy sa “mga tawo nga nagatago sang ila mga katuyuan ukon mga tulumuron, ukon nagatago sang ila matuod nga pagkatawo kag mga intension.” Paano ini nga sahi sang pagkadibunayag ginabuhat sa Internet? Kag ano ang mga katalagman sini sa mga tawo nga nagapangita sing kahagugma?

Mga Lobo nga Nagapanapot sing Panapton sang Karnero

Si Michael nga isa ka amay, nabalaka gid sang mahibal-an niya sa isa ka seminar nga madamo nga kabataan ang nagalalis sa sugo sang mga ginikanan nga indi maglagulad sa makatalagam nga mga Web site. “Labi pa nga natublag ako,” siling niya, “sang mahibaluan ko nga ginagamit gali sang mga pedophile ang Internet agod ganyaton ang mga menor-de-edad sa malaw-ay nga seksuwal nga mga buhat.” Kon gamiton sang mga pamatan-on ang Internet sa pagpangita sing bag-o nga mga kakilala, makatalagam gid ini sangsa ginahunahuna nila.

Sa pagkamatuod, may mga balita na tuhoy sa maulag nga mga adulto nga nagapakunokuno nga mga pamatan-on samtang nagapangita sila sa Internet sing mga bata nga ila mabiktima. Suno sa isa ka pagtuon, “isa sa kada lima ka bata nga nagagamit sing Internet ang ginahagad nga magpakigbahin sa seksuwal nga mga buhat.” Nagsiling man ang isa ka pamantalaan nga 1 sa kada 33 ka kabataan nga nagaedad 10 tubtob 17 anyos ang “ginaukot” sa mga paghambalanay paagi sa kompyuter.

Nakibot ang pila ka pamatan-on sang matukiban nila nga ang “pamatan-on” nga ginakahulugan sang ila buot sa Internet isa gali ka adulto nga bilanggo. Ang iban nga mga pamatan-on walay hinalung-ong nga nabiktima sang maulag nga mga tawo. Una anay, “ginakondisyon” sining makangilil-ad nga mga tawo ang ila biliktimahon, ginakuha ang iya pagsalig paagi sa pagbayluhanay sing mainabyanon nga mga mensahe. Pagkatapos, nagatinguha sila nga magkitaay sing personal agod himuon ang ila tiko nga mga kailigbon. Makapasubo nga ang mga pamatan-on ginasakit, ginalugos, kag ginapatay pa gani subong resulta sini.

Matuod gid nga “nagapakunokuno” ang malaut nga mga tawo agod makakita sing mga biktima sa Internet. Mahimo nga ginapahanumdom ka sini sang ilustrasyon ni Jesus tuhoy sa di-matuod nga mga manalagna nga “nagapalapit sa inyo nga nagapanapot sing panapton sang karnero” apang sa kamatuoran kaangay sila sang ‘manunukob nga mga lobo.’ (Mateo 7:15) Daw imposible gid nga mamutikan ang paglimbong sang isa ka indi kilala nga tawo nga imo ginapakig-angutan sa Internet. “Kon personal ka nga nagapakighambal sa isa ka tawo,” siling ni George, nga ginbalikwat kaina, “may masat-uman ka sa iya pangguyahon kag tono sang tingog. Apang indi ini mahimo sa Internet. Madali ka matontohan.”

Maalamon gid ang laygay sang Biblia: “Maalamon ang isa nga nakakita sang kapahamakan kag nagapanago, apang ang indi eksperiensiado nagapadayon kag nagaantos sang silot.” (Hulubaton 22:3) Matuod, indi tanan nga makilala mo sa Internet makatalagam. Apang, “nagapakunokuno” ang mga tawo sa iban pa nga mga paagi.

Ang Katalagman sang Paglimbong kag Paglikom

Indi makapakibot nga ang kinaandan nga ginabuhat sang mga nagapangita sing kahagugma sa Internet amo ang pagpahabok ukon pag-imbento sang maayo nga mga kinaiya kag pagpakadiutay ukon paghinago sang serioso nga mga kasaypanan. Dugang pa, ginbalikwat sang The Washington Post ang isa ka awtor nga nagsiling: “Malain ang pagpakigdeyt sa Internet bangod ginalimbungan ang mga tawo.” Nagdugang pa ini: “Masami nga nagapakunokuno ang mga tawo nga sila lalaki ukon babayi . . . . Ang kinitaan, . . . rasa, krimen nga nahimo, paglain sang ulo anay kag kon bala may tiayon ukon wala masami nagapabilin nga isa ka likom bisan pa nagadugay na ang relasyon.” Subong paandam sa iban, madamo nga tawo ang nagreport sang ila masakit nga inagihan bangod napatalang sila sang pagpakigdeyt sa Internet.

Mabutig bala ang mga tawo tuhoy sa butang nga subong ka importante sa ila espirituwalidad? Makapasubo nga huo ang sabat​—⁠ang iban nagpakunokuno nga matuod nga mga Cristiano. Ngaa ginahimo nila ini nga paglimbong? Sa liwat, ang isa  ka kabangdanan amo nga mahapos ini himuon sa Internet. Ang taga-Ireland nga pamatan-on nga si Sean nagbaton: “Mahapos lang magpakunokuno kon naga-type ka sa iskrin sang kompyuter.”

Madamo nga tawo ang nagapakadiutay sini nga paglimbong, kay siling nila natural lang nga magbinutig diutay kon nagapangaluyag ka. Apang, dumduma nga ginadumtan sang Dios ang pagbinutig. (Hulubaton 6:16-19) Kag dapat lang. Ang pagbinutig nagresulta sa daku nga kasakit kag pag-antos sa kalibutan karon. (Juan 8:44) Ang pagkadibunayag amo ang pinakamahuyang nga sadsaran sang bisan ano nga relasyon, ilabi na ang isa nga ginatuyo nga magdul-ong sa tubtob-buhi nga pag-asawahay. Malain pa, ang pagkadibunayag makatalagam sa espirituwal; ginaguba sini ang relasyon sang butigon nga tawo kay Jehova nga Dios.

Makapasubo nga ang pila ka pamatan-on nabiktima sang isa ka sahi sang pagkadibunayag. Ginpadayon nila ang mga relasyon nga ginagamit ang Internet kag gintago ini sa ila mga ginikanan. Halimbawa, ang mga ginikanan sang isa ka tin-edyer nga anak nga lalaki nakibot gid sang hinali lang nga mag-ugpot sa ila balay ang isa ka lin-ay nga wala nagapati sa ila pagtuluuhan bilang mga Cristiano pagkatapos magbiyahe sing kapin sa 1,500 kilometros. Anom ka bulan na nga nagapakigdeyt ang ila anak sa sini nga lin-ay, apang wala gid sila sing hinalung-ong!

“Paano ini natabo?” pamangkot sang mga ginikanan. Nagdumdom sila, ‘Imposible nga maluyag ang amon anak sa isa ka babayi nga wala man lang niya makita sing personal.’ Ang matuod, ginlimbungan sila sang ila anak​—⁠nagpakunokuno sia kon ano gid sia. Indi ka bala magaugyon nga ini nga mga paglimbong mahuyang nga pundasyon sang pagnobyahanay?

Pagpili sa Personal nga Pagkitaay Sangsa Internet Lamang

May iban pa nga mga katalagman ang pagpakigdeyt sa Internet. Sa pila ka kaso, ang abyan nga makilala sa Internet mahimo nga mangin daw matuodtuod gid sangsa mga tawo nga makita mo sa adlaw-adlaw. Ikaduha na lamang ang pamilya, mga abyan, kag ang mga responsibilidad. Ang taga-Austria nga lin-ay nga si Monika, nagsiling: “Napatumbayaan ko ang importante nga mga relasyon bangod sang daku nga tiempo nga ginahinguyang ko sa kompyuter upod sa mga tawo nga nakilala ko sa Internet.” Sang marealisar niya ini, namat-od sia nga untatan ini nga paggamit sa Internet.

Sa pagkamatuod, madamo ang balanse nga nagagamit sang Internet. Ang komunikasyon paagi sa E-mail makabulig gid agod makakomunikar sa mga abyan kag mga hinigugma. Apang, pat-od nga magaugyon ka nga wala sing katulad ang personal nga paghambalanay. Kon “lampas [ka] na sa kapagsik sang pagkapamatan-on”​—⁠ang tion nga pinakamabaskog gid ang seksuwal nga handum​—⁠kag luyag na magminyo, ginaatubang mo ang isa sa labing importante nga mga desisyon nga himuon mo sa imo kabuhi. (1 Corinto 7:36) Gani, maghalong gid.

Ang Biblia nagalaygay: “Ang bisan sin-o nga di-eksperiensiado nagatuo sa tagsa ka pulong, apang ang isa nga maalam nagabinagbinag sang iya mga tikang.” (Hulubaton 14:15) Sa baylo nga patihan ang tanan nga ginasulat sa imo sang isa ka tawo nga wala mo pa makita sing personal, binagbinaga sing maayo ang imo mga tikang. Mas maalamon nga magpangita sing abyan paagi sa personal nga pagkitaay. Hibalua kon bala magasahuay kamo, ilabi na sa inyo espirituwal nga mga tulumuron kag mga prinsipio. Ini nga pagnobyahanay mahimo magdul-ong sa malipayon gid nga pag-asawahay.

[Mga nota]

[Mga retrato sa pahina 12]

Kilala mo gid bala kon sin-o ang naga-type sing mga mensahe sa Internet?

[Retrato sa pahina 14]

Kon tuhoy sa pagnobyahanay, wala sing tal-us ang personal nga pagkitaay