Pagbantay sa Kalibutan

Pinakadaan nga Unibersidad sa Kalibutan?

Nakutkutan sang isa ka grupo sang Polako kag Egiptohanon nga mga arkeologo ang nahamtangan sang dumaan nga unibersidad sa Alexandria, sa Egipto. Suno sa Los Angeles Times, nasalapuan sang grupo ang 13 ka hulot-klasehan​—⁠ang tanan pareho sang kadakuon​—⁠nga mahimo makaakomodar tanan sing tubtob sa 5,000 ka estudyante. Ini nga mga hulot, siling sang pamantalaan, “may halintang nga mga bangko sa dingding nayon sa tatlo ka kilid sang mga hulot, kon kaisa nagatabuay sa punta agod magkorte sing ‘U.’ ” Sa tunga may mataastaas nga pulungkuan, nga mahimo iya sang manunudlo. “Karon pa lang nga may nakutkutan nga mga hulot-klasehan sa Griego-Romano nga mga duog sa bug-os nga Mediteraneo,” siling sang arkeologo nga si Zahi Hawass, presidente sang Supreme Council of Antiquities sa Egipto. Gintawag ini ni Hawass nga “ayhan amo ang pinakadaan nga unibersidad sa kalibutan.”

 Sorbete nga Ahos?

Madugay na ginadayaw ang ahos tungod sa paggamit sini subong bulong. Sa karon, ang Mariano Marcos State University sa naaminhan nga Pilipinas naghimo sing sorbete nga ahos bangod “maayo ini sa lawas,” report sang Philippine Star nga pamantalaan. Ginalauman nga ang bag-o nga produkto makahatag sing benepisyo sa mga may balatian nga mapahaganhagan kuno sang ahos. Lakip sa sini ang sip-on, hilanat, alta presyon, balatian sa respiratoryo, rayuma, kagat sang man-ug, nagabusog nga ngipon, anos, barukoy, pilas, kag pagkakalbo pa gani. Kon amo, gusto mo sang sorbete nga ahos?

Ang Arktika​—⁠Subtropiko Sadto

Ang isa ka internasyonal nga grupo sang mga sientipiko nga nagakutkot sa letso sang Dagat Arktika sa ulot sang Siberia kag Greenland nagsiling nga ang duog may subtropiko nga klima sadto. Ang Arctic Coring Expedition naggamit sang tatlo ka barko nga may mga gamit sa pagbuka sa mga yelo agod makaagi sila sa pagkutkot kag pagkuha sing lugdang nga mga sampol gikan sa halos 400 metros sa idalom sang letso sang dagat. Ang magagmay nga mga fossil nga nasapwan sa amo nga mga sampol nagapakita nga ang temperatura anay sa dagat mga 20 degrees Celsius, sa baylo nga ⁠–​1.5 degrees Celsius karon. Suno kay Propesor Jan Backman sang Stockholm University, nga ginkutlo sang BBC News, “ang dumaan nga maragtas sang Arctic Basin pagausisaon liwat pasad sa sientipiko nga mga resulta nga nakuha sa sini nga ekspedisyon.”

Ang Elektroniko nga Pisara sa Eskwelahan

Sa kapin sa 21,000 ka hulot-klasehan sa primarya nga eskwelahan sa Mexico, ang kinaandan nga berde nga pisara, yeso, kag inugpanas ginabuslan sang elektroniko nga pisara nga ginaangot sa kompyuter, report sang El Universal nga pamantalaan sa Siudad sang Mexico. Ang pisara nga nagalapad sing halos duha ka metro kag nagataas sing isa ka metro ginagamit na karon sa ikalima kag ikan-om nga grado. Pito ka elektroniko nga mga libro ang magamit sa pagtudlo sing history, siensia, matematika, geograpiya, kag iban pa nga mga asignatura. Mapasalida man ang mga video sa elektroniko nga pisara. Bangod sini, ang mga estudyante sa isa ka klase sang maestra “nakakita sang mga piramide sang Tikal kag Palenque, nakakita sang mga tradisyon sang Maya, kag nakapamati sa [ila] mga musika.” Ang bentaha sini? “Ang mga kabataan labi pa nga nagakonsentrar, nagatuon, kag nagapakigbahin,” siling sang maestra.

Isa ka Milyon ang Nagahikog Kada Tuig

Halos katunga sang tanan nga makasiligni nga kamatayon sa bug-os nga kalibutan amo ang paghikog. Tubtob sa isa ka milyon ka tawo ang nagahikog kada tuig, ang kadamuon nga naglabaw sa kabug-usan nga nagkalamatay bangod sang pagpatay kag inaway. Sa kada paghikog, may yara 10 tubtob 20 ka wala matapat. Ang kadamuon ginbalhag sang World Health Organization (WHO), nga nagabase sa Geneva, Switzerland. Ginpatalupangod sang WHO nga sa kada kamatayon “madamo nga pamilya kag mga abyan ang nahalitan sa emosyon, sa ila kaangtanan sa iban, kag sa ila palangabuhian.” Ang report nagsiling nga ang mga butang nga nagaamlig batok sa paghikog nagalakip sang “daku nga pagtahod sa kaugalingon,” suportar gikan sa mga abyan kag pamilya, malig-on nga mga kaangtanan, kag relihioso ukon espirituwal nga pagtuluuhan.

Mga Paandam sa Pagbagyo sing Yab-ok

Ang paggamit sing four-wheel-drive nga mga salakyan sa desyerto “nangin isa sa mga kabangdanan sang napulo ka pilo nga pagdamo sang pagbagyo sing yab-ok sa bug-os nga kalibutan kag nagahalit sa palibot kag kapagros sang tawo,” siling sang The Times sa London. Ginadugmok sang mga salakyan ang matapok nga kadaygan sang desyerto, sa amo nagatap-ok ang mga yab-ok. “Madamo sini nga salakyan ang nagaagi sa mga desyerto karon,” siling ni Propesor Andrew Goudie, sang Oxford Unibersity. Sa Natung-an nga Sidlangan, ang mga laaglaag nga nagasakay sa mga kamelyo anay nagaatipan na karon sang ila panong sakay sa four-wheel-drive nga mga salakyan.” Dugang pa sa paglabugay sing mga yab-ok sa desyerto, paandam ni Goudie, “ginapatap-ok sang pagbagyo sing yab-ok ang mga herbisidio kag mga pestisidio gikan sa talamnan kag ginapamala sini ang mga linaw kag ginabuga ang yab-ok sa kahanginan.” Ang yab-ok sa hangin may samo man nga mga allergen kag spore, nga mahimo tunaan sang malubha nga mga balatian. Ang mga eksperto sa palibot nahangawa nga mahimo matabo sa mga bahin sang Aprika ang natabo anay nga pagbagyo sing yab-ok sang katuigan 1930, bangod sang sobra nga pag-arado kag pamangag kag naghalit sa kapatagan sa Estados Unidos.

Ang Kabayaran sang Pagpasapayan sang mga Nagataklad sa Bukid

Kada tuig ginatos ka tawo ang nagakapatay samtang nagataklad sa mga bukid. Ang pila nangin biktima sang nagakahulog nga mga bato ukon wala ginapaabot nga balatian, subong sang atake sa tagipusuon. Apang, suno sa pamantalaan sa Alemanya nga Leipziger Volkszeitung, ang isa sa panguna nga mga kabangdanan sang kamatayon sa bukid amo ang pagpasapayan. Indi lamang ini problema sang mga lamharon kag bag-uhan. Suno kay Miggi Biner, presidente sang Mountain Guides’ Association sa Zermatt, Switzerland, “eksperiensiado man ukon indi​—⁠masami nga bangod ini sang sobra nga kompiansa sa ikasarang sang isa ukon sang pagbalewala sa tiempo kag mga kahimtangan.” Ang iban nga may dala nga cell phone nagasalig gid nga may yara pirme helikopter nga magasalbar sa ila sa tion sang emerhensia.

Di-mapaktan nga Higante nga mga Balod

Ginasiling nga sa promedyo duha ka dalagku nga barko ang nagakalugdang diin man nga bahin sang globo kada semana. Bisan ang mga supertanker kag dalagku nga de-kargo nga mga barko nga kapin sa 200 metros ang kalabaon nalugdang. Madamo sini nga pagkalugdang ang ginapatihan nga tuga sang higante nga mga balod. Ang mga report tuhoy sa higante nga mga balod sa dagat nga makalugdang sang dalagku nga mga barko madugay na ginapatihan nga tinikal nga istorya lamang sang mga marinero. Apang, ang isa ka proyekto sa pagpanalawsaw sang European Union nagapamatuod sa sini nga mga istorya. Nakita sa satellite radar nga mga laragway sang mga dagat ang higante nga mga balod. Suno sa Süddeutsche Zeitung, ang pangulo sa proyekto nga si Wolfgang Rosenthal nagsiling: “Napamatud-an namon nga ang higante nga mga balod kinaandan gid sangsa ginahunahuna sang iban.” Sa sulod sang tatlo ka semana, nakita sang iya grupo ang di-magkubos sa napulo. Ini nga mga balod tindugon, mahimo tubtob sa 40 ka metro ang kataason, kag mahimo maghampas sa barko, nga magguba ukon magpalugdang pa gani sini. Pila lamang ka barko ang makabato sa sini. “Dapat namon analisahon karon kon bala ang mga balod mapaktan sing abanse,” siling ni Rosenthal.