Kimchi—Isa ka Makahang nga Pagkaon sang Korea

Suno sa manunulat sang Magmata! sa Korea

Naluyagan sang mga Koreano ang makahang nga mga pagkaon, kag mahimo nga kimchi ang paborito nila. Para sa madamo sa ila, ang pagkaon nga wala sing kimchi indi kompleto ukon daw imposible pa gani. Apang ano gid bala ang kimchi?

Ang kimchi bahin sang internasyonal nga grupo sang ginburo nga mga utanon. Kaanggid ini sa sauerkraut sang Alemanya, sa paocai sang China, sa tsukemono sang Japan, sa achar sang India, kag sa mga binuro sang iban pa nga lugar. Ang tanan nga klase sang kimchi nagaaman sa mga Koreano sing kinahanglanon nga mga bitamina subong man sing pinasahi nga sabor amo nga may mabaskog gid nga reaksion ang mga una nga makatilaw sini. Ang indi makauyon sang kimchi nagareklamo nga ang ila ilong kag panabor natam-an sa ahos kag makahang nga pula nga katumbal. Apang naluyagan sang mga makauyon sang kimchi ang makahang nga damil sini kag nanamitan sila magkaon sini pirme.

Samtang nagadamo ang luyag magdugang sing kahang sa ila pagkaon, nangin kilala sa bug-os nga kalibutan ang kimchi. Natilawan ini sang mga soldado gikan sa Katundan, pangayaw nga mga trabahador, kag sang linibo nga nagkadto sa Seoul Olympics sang 1988. Subong resulta, amat-amat na nga ginabaton ang kimchi subong kinaandan nga pagkaon sa restawran, kaangay sa mga pagkaon nga ginakaon sa nanuhaytuhay nga bahin sang kalibutan subong sang mga hamburger, taco, chow mein, sushi, kag mga hot dog. Ang pila ka indi taga-Korea nga depasahero nga mga eroplano nagalakip sini sa ila ginaserbe nga mga pagkaon. Sa mga supermarket sa Japan, mga napulo ka milyon nga himo sa Korea nga kimchi sa magagmay nga suludlan ang nabaligya sa sulod sang kapin sa tatlo ka tuig. Apang paano ginahimo ang kimchi?

Isa ka Pagkaon nga Ginburo

Kon ginapreserbar sa asin ang mga utanon, nagahagpok ini. Ginapunggan sang asin ang pagdamo sang kalabanan nga makahalalit nga magagmay nga mga organismo kag nagabulig ini sa produksion sang mapuslanon nga mga bakterya. Sa amo nagapatubas ini sing mga amino acid kag lactic acid, gani ang damil sang kimchi tuhay na gid sa orihinal nga damil sang mga utanon.

Nian ang mga ingrediente ginasamo sa mga panakot. Indi lang ahos kag pula nga katumbal ang ginalakot sa kimchi. Ginalakot man ang madamo pa nga ingrediente, halin sa kinaandan tubtob sa tumalagsahon​​—⁠sibuyas bombay, karot, leek, luy-a, lunga, peras, talaba, hipon, mga chestnut, lampirong, liso sang pino, kag gulaman.

Talupangda nga ang kimchi isa ka sud-an. Bisan nauyunan gid ini sang isa, talagsa lang ini ginapamasawan. Ginakaon ini upod sa iban nga pagkaon, subong sang kan-on. Para sa mga Koreano, ang kimchi kag kan-on ginakaon sing dungan subong nga ang tinapay kag mantikilya ukon bacon kag itlog ginakaon man sing dungan sa iban nga kultura. Ang neutral nga damil sang kan-on kag ang makahang kag maalat nga sabor sang kimchi nagabagay.

Bugana sang Bitamina kag Mineral

Nagdugang ang paglapnag sang kimchi dungan sa paglapnag sang pagkinahanglan sa mas makapapagros nga mga pagkaon. Sang nagligad, ang sustansia sang kimchi napasapayanan bangod sang damil sini. Apang, subong resulta sang pagpadaku  karon sa pagkaon sing mas madamo nga utan, ginadayaw na karon ang kimchi tungod masustansia ini. Halimbawa, ang Chinese cabbage, rabanos, kag pula nga katumbal bugana sa bitamina A. Ang ginbukbok nga pula nga katumbal bugana sing bitamina C. Ang berde nga bahin sang leek may bitamina A kag C. Luwas sini, ang uganot sa Chinese cabbage nagabulig sa panunaw.

Ang nanuhaytuhay nga ginburo nga pakinhason nga ginalakot sa kimchi bugana sa protina kag mga amino acid, nga masami wala sa mga utanon. Ang talaba​​—⁠ang pakinhason nga masami gid ginalakot sa kimchi​​—⁠bugana sing calcium, iron, glycogen, mga bitamina, kag kinahanglanon nga mga amino acid.

Ginapatihan nga may kapin sa 100 ka sahi sang kimchi. Ang kinatuhayan mahimo nagalakip sa panguna nga mga ingrediente ukon sa ginagmay nga mga panakot, sa duog nga ginhimuan sing kimchi, sa kalawigon sang pagburo, kag ang temperatura kag kahun-og sa ginhimuan sing kimchi. Ang sekreto sa paghimo sing manamit nga kimchi ginapapanubli sang iloy sa anak nga babayi kag nangin bugal ini sang madamo nga pamilya. Sa katunayan, ang kalantip sa paghimo sing kimchi masami ginahimo nga talaksan para sa isa ka maayo nga kusinero.

Kimchi Para sa Bag-o nga Estilo sang Pagkabuhi

Karon, indi na kinahanglan nga maghimo sing kimchi sa puluy-an. Ang ginpainit nga mga greenhouse nagapatubas sing utanon sa bug-os nga tuig. Makabakal ka sing kimchi nga himo sa pabrika sa  halos bisan diin nga groserya sa inyo duog. Sa moderno nga mga apartment sa siudad, indi posible ukon praktikal ang tigdamo nga paghimo sing kimchi; apang, ang tigdiutay nga kimchi mahapos lang ipreserbar sa repredyeritor sa baylo nga sa mga banga.

Ang kimchi nagluntad na sa sulod sang malawig nga tion. Wala lamang ini nakalampuwas sa malawig nga mga tigtulugnaw kundi mahimo nga makalampuwas man ini sa nagabag-obag-o nga mga estilo sang pagkabuhi, bangod nakapabilin ini sa sulod sang mga siglo. Luyag mo bala tilawan ini? Indi mangalag-ag bangod sa maisog nga baho sini. Mahimo gid nga may mauyunan ka sa kapin sa 100 ka sahi sang kimchi. Kon matilawan mo na, “Mat-itkae duseyo!”​​—⁠amo ina sa Koreano ang “Magkalipay sa imo pagkaon!”

[Kahon/Mga Retrato sa pahina 24]

Paghanda Sing Kimchi Para sa Tigtulugnaw

Sang una sang wala pa sing mga repridyeretor, bangod sa malawig nga tigtulugnaw sa Korea, nga may temperatura malapit sa freezing point​​—⁠kinahanglan nga maghanda sing pagkaon nga indi maubos sa madugay nga tion. Ang kimchi amo ang solusyon. Ang tigdamo nga paghimo sing kimchi ginatawag nga kimjang. Ang panag-on sini amo ang mga hingapusan sang Nobiembre tubtob sa tungatunga sang Disiembre.

Kon daku nga pamilya ang magkaupod, ang kimjang mahimo maglakip sing 100 ka bilog nga Chinese cabbage! Mahimo man ini maglakip sing madamo gid nga ingrediente, ilabi na kay madamo sing sahi ang kimchi. Kon kaisa ang mga pamilya, mga abyan, kag mga kaingod nagatipon agod magdagyaw sa paghimo sang kimjang sa isa ka panimalay kag nian tanan sila masaylo sa balay sang madason nga pamilya kag magdagyaw didto. Madamo gihapon nga kompanya ang nagahatag sa ila mga empleyado sing ‘bonus para sa kimchi’ sa sina nga tion sang tuig agod ibakal sang tanan nga ingrediente sang kimchi para sa tigtulugnaw.

Paano ginatago ang tuman kadamo nga kimchi? Sa mga banga. Isa ka bulan antes sang kimjang, ang mga banga ginalubong sa duta. Pagkatapos mabutang sing maayo ang mga Chinese cabbage nga hilimuon nga kimchi sa mga banga, ginadasok ang Chinese cabbage paagi sa isa ka matapan nga bato kag ginatakpan. Bangod makasungaw ang banga nga himo sa daga, indi mapan-os ang kimchi bisan sa malawig nga tion.

[Retrato]

Paghaw-as sing kimchi halin sa banga

[Kahon/Retrato sa pahina 25]

Makahang nga Kimchi Sang Korea

PANGUNA NGA MGA INGREDIENTE

1⁄2 sa kilo nga Chinese cabbage

2 ka kutsara nga asin

1 ka litro nga mabugnaw nga tubig

1⁄2 sa litro nga mainit gid nga tubig

MGA PANAKOT

1 ka kutsara nga ahos nga tinuktok sing mapino

1 ka kutsara nga preska nga luy-a nga tinuktok sing mapino

1 ka kutsara nga bombay nga tinuktok sing mapino

2 ka kutsarita nga binulad nga katumbal nga tinuktok sing mapino

2 ka kutsarita nga kalamay

1 ka kutsara nga asin

PAGHIMO: Sipadsipara ang Chinese cabbage kag asini. Bubu-i sing mabugnaw nga tubig, kag hulumi sa mabugnaw nga duog sa sulod sang walo ka oras ukon sa bug-os nga gab-i. Bunlawi sing maayo ang Chinese cabbage kag pugai. Bubu-i sing mainit gid nga tubig ang mga panakot kag isamo sing maayo. Ibutang ang Chinese cabbage. Ihuwad ini sa daku nga kristal nga yahong. Mahimo kihadon mo ang Chinese cabbage agod mag-igo. Tabuni sing plastik, kag ibutang sa mabugnaw nga duog sing mga duha ka adlaw. Iula ang tubig kag kihada ang Chinese cabbage para mahapos usangon. Isulod sa kristal nga banga tubtob puede na iserbe. Halos tunga ini sa kilo.

[Retrato sa pahina 25]

Ang kinihad nga rabanos, bilog nga rabanos, pipino, kag ang Chinese cabbage amo sa masami ang panguna nga mga ingrediente sang kimchi