Ang Numero Uno nga Nagahatag sing Trabaho sa Kalibutan

Kapin sa 600 milyones ang nagabiyahe padulong sa iban nga pungsod kada tuig. Minilyon pa ang nagabiyahe sa sulod sang ila pungsod, ayhan bangod sang trabaho kag agod maglipaylipay man. Bangod sini, ang turismo​—⁠lakip ang mga hotel, mga balakasyunan, mga eroplano, mga travel agency, kag iban pa nga mga negosyo nga nagaserbisyo sa mga nagabiyahe⁠—​ginalaragway nga amo ang numero uno nga nagahatag sing trabaho sa kalibutan.

SA BUG-OS nga kalibutan, ginabanta nga apat ka trilyon dolyares ang kita sang turismo kada tuig. Mahimo nga indi pagtamdon sang indibiduwal nga mga turista ang ila kaugalingon nga bahin sila sang isa ka bug-os kalibutan nga kahublagan para sa paghidait, apang amo sini ang paglaragway sang UN World Tourism Organization sa turismo. Sang 2004, si Francesco Frangialli, sekretaryo-heneral sang organisasyon, nagsiling sa isa ka komperensia nga gin-organisar sang primer ministro sang Israel para sa turismo sa Natung-an nga Sidlangan: “Ang turismo kag paghidait indi mahamulag. Daku gid ang impluwensia sang turismo kay mabag-o sini ang daw indi na mabag-o nga mga kahimtangan kag mapanumbalik sini ang indi na kuntani maremedyuhan nga relasyon.”

Ano ang ginhalinan sining maimpluwensia nga turismo? May benepisyo gid bala ang turismo? Kag makapaluntad gid bala ang daku nga impluwensia sang turismo sing paghidait?

Mahamungaya nga Dag-on sang Turismo

Nagsugod sa pagmoderno ang turismo sa Katundan ilabi na sang ika-19 nga siglo. Sa pagmoderno sang turismo, nagdawadawa ang pangabuhi sang mga tawo sa Europa kag Estados Unidos, gani madamodamo na ang may kuarta kag may tion sa pagbiyahe.

Dugang pa, nagmoderno man ang mga transportasyon. Ang mga salakyan sa ulot sang dalagku nga mga siudad amo ang mga tren kag sa ulot sang mga kontinente amo ang mga bapor. Agod  maserbisyuhan ang nagadamo nga mga nagabiyahe, dalagku nga mga hotel ang gintukod malapit sa mga terminal sang tren kag sa mga pantalan.

Sang 1841, nakita sang Ingles nga negosyante nga si Thomas Cook ang maayo nga posibilidad kon tingubon ining mga butang. Sia ang una nga nagtingob sang transportasyon, dalayunan, kag mga aktibidades sa luyag kadtuan nga mga lugar subong isa ka package tour. “Bangod sang sistema nga ginpatok ni Ginuong Cook,” siling sang Britaniko nga estadista nga si William Gladstone sang katuigan 1860, “ang grupo sang mga tawo mahapos nga nakakadto sa nahauna nga tion sa iban nga pungsod kag nakilala ang mga tawo diri nga nagresulta sa paghangpanay sa baylo sang pagtamay.”

Ang Madasig nga Pag-uswag sa Ika-20 nga Siglo

Makapasubo nga ang nagadugang nga pagkakilala sa mga tawo sa iban nga pungsod subong resulta sang turismo wala makapugong sa pagdabdab sang duha ka bug-os kalibutan nga inaway sa nahauna nga katunga sang ika-20 nga siglo. Apang, sa baylo nga maghuyang ang turismo, ang mga pagbag-o sa katilingban kag ang mga pag-uswag sang teknolohiya nga gintuga sadto nga mga inaway nagpadasig pa tapat sa pag-uswag sang turismo.

Nangin mas madasig kag mas barato ang plete sa eroplano, nagdamo ang mga haywey sa mga kontinente, kag nagdamo man ang mga salakyan. Sang tungatunga sang ika-20 nga siglo, nangin bahin na sang kultura sang Katundan ang pagbakasyon kag pagkadto sa iban nga pungsod subong mga turista kag masarangan na ini sang kalabanan nga mga tawo. Dugang pa, minilyon nga pamilya ang nakabakal sing telebisyon kag napukaw ang ila interes sa laragway sang matahom nga mga lugar, amo kon ngaa labi pa nga nagdaku ang ila handum sa paglakbay.

Sang temprano nga bahin sang katuigan 1960, nakalab-ot sa 70 milyones ang mga turista sa bug-os nga kalibutan kada tuig. Sang tungatunga sang katuigan 1990, ini nga numero naglumpat sa kapin sa 500 milyones! Nagtuluhaw sa bug-os nga kalibutan ang mga balakasyunan para sa mga turista agod maserbisyuhan ang mga nagabiyahe halin sa gua ukon sa sulod sang pungsod. Nakabenepisyo ang mga negosyo nga wala sing labot sa turismo, kay madamo nga pagkaon kag ilimnon ang ginakonsumo sang mga turista kag nagagasto man sila sa iban pa nga mga butang kag mga serbisyo.

Importante karon ang turismo para sa ekonomiya sang kapin sa 125 ka pungsod. Sa pagpatalupangod sang mga benepisyo nga mahatag sang turismo, ang balita gikan sa UN World Tourism Organization sang tuig 2004 nagpaathag nga mapahaganhagan sang turismo ang kaimulon paagi sa pagtuga sing magamay kag dakudaku nga mga negosyo nga may kaangtanan sa turismo. Bangod makatuga ini sing bag-o nga mga trabaho, mapauswag sini ang “ihibalo tuhoy sa palibot, sa kultura kag sa katilingban.”

Apang mahimo mamangkot ka: ‘Paano ini mahimo sang turismo? Kag paano ang palibot makabenepisyo sa sini?’

Pagbaligya sa Kinaugali Agod Maamligan Ini

Sang temprano nga bahin sang katuigan 1980, nagpakita sing dugang pa nga interes ang mga sientipiko kag mga prodyuser sang pelikula agod maamligan ang madabong nga mga kagulangan kag ang mga korales subong man ang mga tinuga nga nagadepende sa sini. Ang mga pelikula kag mga programa sa TV nga nagapakita sini nga mga lugar nagpukaw gid sa interes sang publiko nga kadtuan ining kinaugali nga mga kalatingalahan. Ang magagmay nga mga negosyo nga gintukod agod magserbisyo sa mga sientipiko kag mga prodyuser sang pelikula nagdaku pa agod maatipan ang pagdugok sang mga turista nga maluyagon sa kinaugali.

Madasig nga nagpopular ang pagpamasyar sa kinaugali nga mga duog nga gintawag ekoturismo, amo kon ngaa nangin pinakamadasig mag-uswag ini  nga sahi sang turismo. Sa pagkamatuod, nakabulig gid ang pagpukaw sang interes sa kinaugali nga mga kalatingalahan. Ang dyurnalista nga si Martha S. Honey nagpaathag: “Sa pila ka pungsod, mas daku nga kuarta ang naganar sang ekoturismo, sangsa pag-eksport sang Costa Rica sing saging, sing kape sang Tanzania kag Kenya, kag sing tela kag alahas sang India.”

Busa, ang turismo nangin isa ka mapuslanon nga makuhaan sing kuarta agod maamligan ang mga tanom kag mga sapat. “Sa Kenya,” siling ni Honey “mga $7,000 ang ginaganar kada tuig sang turismo sa isa ka leon, kag $610,000 kada tuig sa panong sang mga elepante.” Ginabanta nga mga $360 milyones ang ginaganar kada tuig sang Hawaii sa mga korales didto!

Kon Ano Gid ang Ekoturismo

Ang report sang United Nations Environment Programme nga Ecotourism: Principles, Practices and Policies for Sustainability nagsiling: “Nakita sang madamo nga negosyo sa pagbiyahe kag turismo nga isa ka bentaha kon gamiton nila ang termino nga ‘ekoturismo’ sa ila pasayod, kag gingamit sang mga gobierno ini nga termino agod buyukon ang mga tawo sa pagkadto sa ila pungsod, nga wala man lang ginagamit ang bisan diin sa kinahanglanon gid nga mga prinsipio [sang ekoturismo].” Paano mo mahibaluan kon bala isa gid ka ekoturismo ang imo ginaplanuhan?

Suno kay Megan Epler Wood, nga naghimo sang bag-o lang masambit nga report, ang matuod gid nga ekoturismo nagalakip sang masunod: Antes sang pagbiyahe, nagahatag ini sing impormasyon tuhoy sa kultura kag lugar nga kaladtuan kag sing mga panuytoy man kon ano ang nagakaigo nga pagpamayo kag paggawi; nagahatag ini sing detalyado nga impormasyon kon ano ang kahimtangan sang lugar, sang katilingban, kag sang politika sang pungsod nga kaladtuan kag kon paano makapakig-angot sa tumandok nga mga tawo luwas sa pagpamalaklon; nagapasalig ini nga nabayaran na ang tanan nga entrance fee sa mga parke nga kaladtuan; kag nagatanyag ini sing mga dalayunan nga wala nagahalit sa kinaugali.

Ang Nahimuan sang Ekoturismo

Ang ekoturismo masami nga indi lamang isa ka organisado nga pagpamasyar sa kinaugali nga duog. Ginalaragway ini nga amo ang “pagkadto sa kinaugali nga mga duog agod mahangpan ang kultura sang mga tumandok kag ang maragtas sang mga tanom kag mga sapat sa palibot, nga nagahalong nga indi mahalitan ang kinaugali, kag sa amo man nga tion nagahatag sing makuartahan nga mga oportunidad agod nga makabenepisyo ang tumandok nga mga tawo sa pag-amlig sa ila duna nga mga manggad.”

Nasunod bala sang ekoturismo ining mataas nga talaksan? Si Martin Wikelski, sang Princeton University, nagsiling: “Ang ekoturismo amo ang isa sa daku gid nga mga kabangdanan kon ngaa naamligan ang Galapagos [Islands].” Sa pungsod sang Rwanda sa Aprika, ginkilala didto nga ang madinalag-on nga pagsakdag sa ekoturismo nakabulig sa pag-amlig sa bukidnon nga mga gorilya, kay nagahatag ini sa tumandok nga mga tawo sing alternatibo nga palangitan-an sa baylo sang ilegal nga pagpangayam. Sa iban nga mga  pungsod sang Aprika, ang suporta sa pag-amlig sa protektado nga puluy-an sang talunon nga mga sapat nagahalin sa kuarta nga ginagasto sang mga turista samtang nagapamasyar sila sa sini nga duog.

Sa bug-os nga kalibutan, nakabulig ang ekoturismo sa pag-uswag sang kahimtangan sang palibot kag sang katilingban, kag indi mapanghiwala nga ang turismo nagdala sing madamo nga pinansial nga benepisyo. Apang pirme bala nga may benepisyo ini nga industriya? Ano ang posibilidad sa palaabuton nga mapasyaran ang lainlain nga mga bahin sang kalibutan?

[Kahon/Retrato sa pahina 6]

Mga Panugda Para sa mga Nagabiyahe sa Iban nga Pungsod *

Antes ka maglakat

1. Listaha ang importante nga mga impormasyon​—⁠impormasyon sa pasaporte, mga numero sang credit card, mga numero sang tiket sa eroplano, kag ang mga detalye tuhoy sa traveler’s check. Ibilin sa balay ang isa ka kopya sini nga listahan, kag dalha ang isa pa gid ka kopya sini.

2. Siguraduha nga indi pa paso ang imo pasaporte kag visa; magpabakuna kon kinahanglanon.

3. Siguraduha nga bastante ang imo medikal nga paseguro, kay mahal kaayo ang emerhensia nga pagpabulong ukon ang transportasyon gikan sa iban nga pungsod. Kon may balatian ka, magdala sing sulat gikan sa imo doktor nga nagapaathag sang imo kahimtangan kag sang mga bulong nga imo ginatomar. (Talupangda: Mahimo nga ilegal nga dalhon ang pila ka bulong sa pila ka pungsod. Para sa mga detalye, mamangkot sa pinakamalapit nga embahada ukon konsulado sang pungsod nga ginaplanuhan mo kadtuan.)

Samtang nagabiyahe

1. Indi pagdalha ang bisan ano nga butang nga indi dapat madula.

2. Sa baylo nga isulod sa bag ukon sa imo kitaon nga bulsa ang imo pasaporte kag bilidhon nga mga butang, indi ini pag-ibulag sa imo lawas. Indi dapat nga isa lang ka katapo sang pamilya ang nagadala sang tanan nga dokumento.

3. Kon ginasulod mo ang imo kahita sa bulsa, higti ini sing lastiko agod indi madali makuot sang kawtian.

4. Bantayi ang imo pagpamakal paagi sa credit card, kag indi maglampas sa imo badyet. Kon magsobra ka sa limite sang imo credit card, mahimo ka dakpon sa iban nga pungsod.

5. Maghalong sa pagretrato sang mga tinawo ukon mga istruktura sang militar ukon sang industriyal nga mga istruktura, subong sang pantalan, riles sang tren, ukon mga pasilidad sa erport. Mahimo ini tamdon sang iban nga pungsod nga peligro sa ila seguridad.

6. Indi pagbatuna ang mga pinutos para sa isa ka tawo nga indi mo sunado.

Kon nagabakal sing mga handumanan

1. Tandai gid nga ginadumilian sang madamo nga pungsod ang pag-importar sing mga tiposo, mga alukaba sang bao, mga tanom, bulbol, kag iban pa nga mga butang, bisan pa magagmay lamang ini nga mga handumanan.

2. Maghalong kon nagabakal sing mahining nga mga ceramic, kay ang tingga sang pila sini mahimo makahilo sa imo kon indi maayo ang pagkahimo sa sini.

[Nota]

[Retrato sa pahina 5]

Madasig nga nagpopular ang ekoturismo