Sang Ginpaagay ang Dugo sa Ngalan ni Cristo

I-PLAY

Sang Ginpaagay ang Dugo sa Ngalan ni Cristo

Suno sa manunulat sang Magmata! sa Mexico

“Sa mga Misa nagasinggit ang mga pari sa pulpito: ‘Mga anak sang balaan nga Iloy nga Iglesia, makig-away kamo! Luyag agawon sang gobierno ang mga simbahan!’ ”—Pedro Rosales Vargas, isa ka testigo.

NGAA mauyat sing armas ang relihioso nga mga tawo sa pagpangapin sang ila pagtuluuhan? Ano ang matabo kon ang mga tawo magsingki agod pangapinan ang ila relihion? Ang Rebelyon Cristero sa Mexico, nga gintawag man Cristeros—⁠ngalan nga ginbase sa mga nagpakigbahin sa sini⁠—⁠makabulig sa aton agod mahangpan ini nga mga pamangkot.

Nagpaathag ang Enciclopedia Hispánica: “Ang Cristeros amo ang ngalan nga gintawag sa Mexicano nga mga Katoliko nga nagrebelde kay Presidente Plutarco Elías Calles sang 1926 bangod sang iya ginhimo batok sa simbahan, subong sang pagpasira sa relihioso nga mga sentro kag mga bilding.” Ang gobierno amo ang una nga nagtawag sa mga rebelde nga Cristeros bangod sang ila singgit para sa inaway nga “Viva Cristo Rey!” Apang, nagsugod ang pagbangigay antes pa sini.

Ang Kabangdanan sang Pagbangigay

Ang kasuguan para sa Reporma, nga una nga ginpasar sang katuigan 1850, naratipikar sang ulihi sang 1917. Lakip sa katuyuan sang kasuguan amo ang “isaylo sa gobierno ang estado real sang simbahan.” (Historia de México) Ginhimo sang gobierno ini nga kasuguan agod kontrolon ang pagtipon sang Iglesia Katolika sing manggad kag kadutaan. Ang pagratipikar sa kasuguan ginsundan gilayon sang mabaskog nga pagprotesta sang mga klero. Nagsabat ang gobierno paagi sa pag-aresto sa pila ka pari.

Ang isa sa mga tulumuron sang Mexican Revolution (1910-20) amo ang pagpanghatag sing duta sa mga imol. Busa, nagpanugda ang bag-o nga kasuguan nga kompiskahon ang kadutaan gikan sa mga tag-iya sing malapad nga kadutaan kag ipanagtag ini sa mga imol nga gintawag sadto nga reporma agraria. Luyag sang klero sa kabilugan nga magpasilabot. Kay man, naapektuhan sang bag-o nga kasuguan ang maimpluwensia nga mga klerigo nga nagapanag-iya sing malapad nga kadutaan. Nagsiling ang simbahan nga wala ini nagapamatok sa pagpanagtag sa kadutaan, apang may plano ini nga tuhay sa ginapanugda sang gobierno.

Nagpati ang pila ka tawo nga luyag lamang amligan sang simbahan ang intereses sang mga tag-iya sing malapad nga kadutaan, lakip ang manggaranon nga mga katapo sang klero. Sa pihak nga bahin, ang pila ka pari, nga gintawag mga agraristas, pabor nga ipanagtag sa mga imol ang kadutaan. Ang pagbangigay sa sulod sang simbahan nagpadaku lamang sang kal-ang sang simbahan kag gobierno.

Sang temprano sang 1925, si Plutarco Elías Calles, nga bag-o lang magpungko subong presidente sang Republika sang Mexico, matigdas nga nagpadapat sang artikulo sang bag-o nga konstitusyon nga nagadalahig sa simbahan. Halimbawa, gintabog niya sa Mexico ang madamo nga dumuluong nga Katoliko nga mga pari. Dugang pa, gin-aresto ang arsobispo sang Mexico sang magsiling sia nga pamatukan nila ang mga artikulo sang konstitusyon batok sa klero. Ginkompiskar man ang pila ka bilding sang simbahan. Madamo ang nagpati nga ginhimo ini agod indi mag-apok sa Roma ang daku nga kuarta sang Mexico.

Sang Hulyo 1926 nagmando ang mga obispo sa Mexico nga untaton ang relihioso nga serbisyo sa mga simbahan. Ginkabig sang gobierno ini nga tikang subong isa ka politikal nga padihot agod pukawon ang mga tawo nga magrebelde sa gobierno. Kon ano man, ang pag-untat sang relihioso nga mga serbisyo nagpadabdab sang makahalanusbo nga Rebelyon Cristero.

Nagdabdab ang Inaway

Linibo ka Katoliko nga ginsulsulan sang mga pari ang nakig-away sa pagpangapin sa ila relihion. Subong hayahay nila, gindaladala nila ang imahen sang Birhen sang Guadalupe. Bisan pa nagdumdom ang pila ka Cristeros nga pangapinan sang mga pari ang simbahan, ang kalabanan nga mga obispo kag mga pari wala magpakigbahin sa inaway kay nahadlok sila nga basi bueltahan sila sang gobierno. Sa baylo, ang laban sa ila nagpaamulya sa puluy-an sang manggaranon nga mga pamilya, kag wala mag-entra sa gamo samtang ang ordinaryo nga mga tawo nagpakigbahin sa masingki nga relihioso nga pag-alsa.

Apang, ang iban nga mga pari aktibo nga nagsuportar sa isa ka bahin ukon sa pihak. Suno sa libro nga The Cristiada, (Volume 1, The War of the Cristeros), mga 100 ka Katoliko nga pari ang nagpamatok sa mga Cristeros, samtang 40 ang aktibo nga nagsuportar sa naarmasan nga pagpakig-away. Lima pa ka pari ang aktual nga nagbuylog sa pagpakig-away.

Malaglagon ang nangin resulta sang pagrebelde. Sa madamo nga duog, nagresulta ini sa daku nga kaimulon. Dugang pa, madamo ang mga report tuhoy sa mga pamatan-on nga lalaki nga ginpilit sang mga Cristeros sa pagpakig-away. May mga report man nga ang mga pamilya pirme ginaduaw sang mga Cristeros kag sang mga tropa sang gobierno kag ginapangayuan sing pagkaon. Kag may mga report tuhoy sa pagpanglugos sining duha ka grupo kag tuhoy sa pagkapatay sang mga hinigugma.

Ang mga Cristeros kag ang mga soldado sang gobierno lunsay nakahimo sing pagpamintas, lakip ang pagpamatay sa madamo nga tawo nga wala sing labot sa inaway. Ginapakita sang resulta kon ano gid ang natabo—⁠mga 70,000 ka tawo ang ginpatay sa sulod sang tatlo ka tuig nga pag-ilinaway.

Nag-untat ang Inaway

Pagkatapos sang pormal nga pagsugtanay sang Iglesia Katolika kag sang gobierno sang Hunyo 1929, temporaryo nga nag-untat ang pag-inaway, kag pag-abot sang Agosto nag-untat na gid ang pag-inaway. Apang ang Cristeros nga mga mangangaway wala ginlakip sa mga negosasyon, kag indi nila mahangpan kon ngaa nagpasakop ang simbahan sa ginkabig sang madamo nga kaaway sang simbahan nga may awtoridad halin sa Dios. Napaslawan apang masinulundon gihapon sa sugo sang klero, nag-ampo sang ulihi ang mga Cristeros kag masigpauli sa ila mga puluy-an. Nangako ang gobierno nga indi na sila mamilit sa luyag nila kag tugutan ang Misa nga magsugod liwat. Apang, wala gihapon ginliwat ang kasuguan nga nagakontrol sa mga relihion.

Ang Rebelyon Cristero ginlaragway kon kaisa nga isa ka pagtinguha sang pila sa sulod sang Iglesia Katolika agod bawion ang gahom nga ginauyatan anay sang simbahan sang dag-on antes sang kasuguan para sa Reporma. Walay sapayan sang inaway nga natabo, padayon nga ginpatuman ining kasuguan sa Mexico tubtob sang 1992, sang ginpasar ang sugo nga nagaapektar sa relihioso nga mga asosasyon. Wala pa gihapon ginasaligan sing bug-os ang relihioso nga mga asosasyon. Ginadumilian gihapon ang mga pari kag ang relihioso nga mga ministro nga mag-entra sa politika, kag bisan pa makapanag-iya na karon ang relihioso nga mga organisasyon sang ila kaugalingon nga propiedad, ang gobierno gihapon ang nagapanag-iya sang propiedad nga natigayon sang simbahan antes sang 1992. Apang, wala mapunggan sang kasuguan ang madamo nga pari sa Mexico nga magpasilabot sa mga hulusayon sang politika.

Ano ang Nahimuan?

May maayo bala nga nahimo para sa mga Cristeros ang ila pag-uyat sing armas sa pagpangapin sa ila pagtuluuhan? Si María Valadez, nga nakalampuwas sa kinagubot, nagsiling karon: “Sa banta ko wala pulos ang tanan nga pagpamatay nga natabo. Binuang yadto.” Si Pedro Rosales Vargas, nga ginbalikwat sa introduksion, nagsiling tuhoy sa masubo nga mga resulta sang inaway: “Ginpatay sang mga tawo ang ila mga isigkatawo, bisan gani ang ila mga karelihion. Amo sina kon ngaa nangin ilo ako—⁠ginpatay nila ang akon amay.”

Ang masakit nga mga leksion sang Rebelyon Cristero wala makapugong sa relihioso nga mga sentimiento nga maggatong sang dugang pa nga mga inaway, subong sang nagakatabo sa Naaminhan nga Ireland kag sa anay Yugoslavia. Ang mga nagabuhat lamang sang putli nga relihion ni Cristo ang makapugong sa sina nga trahedya. Ginsugo ni Jesus ang iya mga sumulunod nga maglikaw sa politika, nga “indi sila bahin sang kalibutan.” (Juan 17:16; 18:36) Ginsingganan niya si apostol Pedro, nga nagtinguha sa paggamit sing puersa agod punggan ang pagdakop kay Jesus: “Itagob ang imo espada, kay ang tanan nga nagagamit sing espada sa espada mapatay.”—⁠Mateo 26:52.

Ano ang Ginahimo sang mga Cristiano Kon Ginapigos Sila?

Nagakahulugan bala ini nga bisan pa yara sa katalagman ang kahilwayan sa pagsimba sang matuod nga mga Cristiano mapahimunong lamang sila? Indi. Sang ginhingabot ang mga Cristiano sang nahauna nga siglo, makapila nga nagpangapin sila nga ginagamit ang legal nga mga paagi. Nag-apelar sila sa korte. Bisan pa ginbilanggo sila kon kaisa, wala gid nila ginsikway ang ila pagtuo ukon ginkompromiso ang ila pagkawalay nadampigan sa politika.—⁠Binuhatan 5:27-42.

Bisan ano pa ang natabo, wala gid mag-uyat sing armas ang nahauna nga mga Cristiano agod pamatud-an ang ila relihioso nga mga kinamatarong paagi sa kasingki. Ang matuod nga mga Cristiano wala nagapatay sa mga tawo sang iban nga relihion, ilabi na sang ila karelihion. Sa baylo, ginasunod nila ang gintudlo sang ila Agalon: “Sa sini ang tanan makahibalo nga kamo mga disipulo ko, kon maghigugmaanay kamo.”—⁠Juan 13:35.

[Retrato sa pahina 12]

Isa ka pari nga ginapatung-an sang duha ka Cristero nga mangangaway

[Credit Line]

[Retrato sa pahina 13]

Si Presidente Plutarco E. Calles

[Credit Line]

[Retrato sa pahina 13]

Ang pila ka lider sang mga Cristeros

[Credit Line]

MAGMATA!