Ang Di-nagakaigo nga Pag-inom sing Alkohol kag ang Panglawas

“Santé!” “Salute!” “Za vashe zdorovye!” “Chuc suc khoe!” Sa Pransia, Italya, Rusya, ukon sa Vietnam man, ang kaanggid nga ekspresyon mabatian antes mag-inom ang mga mag-abyan: “Maayong panglawas!” Apang, minilyon ka tawo sa bug-os nga kalibutan ang nagakapatay bangod sa inom.

ANG di-nagakaigo nga pag-inom sing alkohol isa ka problema nga nagalakip sang makatalagam nga pag-inom, makahalalit nga pag-inom, kag pagkagiyan. Ang makatalagam nga pag-inom, suno sa paathag sang World Health Organization, amo ang “pirme nga pag-inom sing alkohol nga may makahalalit nga mga epekto,” sa pisikal, sa mental, ukon sa katilingban. Nagalakip ini sang pag-inom nga sobra sa limitasyon nga ginarekomendar sang mga awtoridad sa panglawas ukon ginapatuman sang kasuguan. Ang makahalalit nga pag-inom, nga ginatawag man nga pag-abuso sa  alkohol, amo ang pag-inom nga ginatunaan sing pisikal ukon mental nga halit apang wala pa nagresulta sa pagkagiyan. Ang pagkagiyan ginalaragway subong “ang pagkadula sing kontrol nga maglihi sa pag-inom.” Ang isa ka tawo nga nagiyan sa alkohol nagapangita gid pirme sing alkohol, padayon gihapon nga nagainom walay sapayan sang mga problema nga tuga sang alkohol, kag nagaantos sing mga sintomas kon indi makainom.

Babayi ka man ukon lalaki, bisan ano man ang imo edad ukon nasyonalidad, indi ka hilway sa mga epekto sang makatalagam nga pag-inom. Ano gid bala ang epekto sang alkohol sa lawas? Ano ang mga katalagman sang sobra nga pag-inom sa panglawas? Kag daw ano kadamo nga alkohol ang masami ginakabig nga indi delikado?

Makatalagam Para sa Hunahuna

Ang ethanol, ang kemikal nga yara sa kalabanan nga alkoholiko nga ilimnon, isa ka neurotoxin​—⁠buot silingon, isa ka kemikal nga makahalit ukon makaguba sa nervous system. Sa katunayan, ang tawo nga hubog nagaeksperiensia sing isa ka porma sang pagkanahiluan. Ang pag-inom sing madamo nga ethanol mahimo tunaan nga ma-coma ukon mapatay ang isa. Halimbawa, ang kinabatasan sang mga estudyante nga pagturos sing alkohol, ukon ikkinomi, ginatunaan sang kamatayon sa Japan kada tuig. Ginaproseso sang aton lawas ang ethanol nga mangin indi makahalalit, apang mahinay ini nga proseso. Kon ang pag-inom sing alkohol mas madasig sangsa masarangan sang lawas, ang ethanol nagasupot sa aton lawas kag may malain nga epekto sa pagpanghikot sang utok. Sa anong paagi?

Ang panghambal, panulok, koordinasyon, panghunahuna, kag paggawi konektado tanan sa tuman kasibod nga serye sang kemikal nga mga reaksion sa mga neuron, ukon sadsaran nga mga selula, sang utok. Maapektuhan sang ethanol ini nga mga reaksion, nagapugong ukon nagapauswag sang papel sang pila ka neurotransmitters​—⁠mga kemikal nga nagapaalinton sang mga senyales halin sa isa ka neuron pakadto sa isa ka neuron. Busa, ang pagpadala sing impormasyon sa utok nabag-o, amo nga indi na makapanghikot sing normal ang utok. Amo kon ngaa kon ang isa ka tawo madamo  sing mainom, nagapukol ang iya panghambal, nagaburon ang iya panulok, nagahinay ang iya paghulag, kag daw wala na sia sing kontrol sa iya kaugalingon​—⁠ini tanan kinaandan nga mga sintomas sang pagkanahiluan.

Bangod sang pirme nga pag-inom, ang kemika sang utok maanad sa makahililo nga epekto sang ethanol kag sa gihapon normal nga makapanghikot ang iya nervous system. Nagadul-ong ini sa pagkaresistensiado (tolerance), buot silingon, ang pareho kadamo nga alkohol mas diutay na lang ang epekto kon ipaanggid sang una. Ang pagkagiyan nagakatabo kon ang utok maanad na gid sa alkohol amo nga indi na ini makapanghikot sing husto kon wala ini. Ang lawas nagapangita gid sang alkohol agod mahuptan ang kemikal nga pagkabalanse sini. Kon ang tawo indi makainom sing alkohol, ang kemika sang iya utok wala nagapanghikot kag makaeksperiensia sia sing mga withdrawal symptom, subong sang pagkabalaka, pagpalangurog, ukon seizure pa gani.

Wala labot nga ginabag-o sini ang kemika sang utok, ang pag-abuso sa alkohol mahimo magdul-ong sa pagluya kag pagkaguba sang mga selula sang utok mismo. Walay sapayan nga posible nga mag-ayuayo kon maglihi sa pag-inom sing alkohol, ang pila sa sining halit daw permanente na gid, nga labi pa nga nagaapektar sa memorya kag sa iban pa nga pagpanghikot sang utok. Ang halit sa utok indi lamang resulta sang madugay nga pag-inom sing alkohol. Daw ginapakita sang pagpanalawsaw nga bisan ang malip-ot nga pag-abuso sa alkohol makahalalit.

Balatian sa Atay kag Kanser

Ang atay may importante nga papel sa pagproseso sang pagkaon, pagbato sa impeksion, pagkontrol sa sirkulasyon sang dugo, kag pagdula sang makahililo nga mga elemento sa lawas, lakip ang alkohol. Ang madugay nga pagkanadayag sa alkohol nagahalit sa atay sa tatlo ka hugna. Sa una nga hugna, ang pagproseso sa ethanol nagapahinay sang pagtunaw sang tambok, amo kon ngaa nagasupot ini sa atay. Ginatawag ini nga steatohepatitis, ukon naputos sang tambok nga atay. Sa ulihi, nagaresulta ini sa pirme nga pagbanog sang atay, ukon hepatitis. Bisan pa ang alkohol mahimo direkta nga ginatunaan sang hepatitis, ginapaluya man sini ang resistensia sang lawas sa mga virus nga hepatitis B kag  hepatitis C. * Kon indi ini makontrol, ang mga selula mahimo mabusdik kag mapatay bangod sang pagbanog. Dugang pa sa sini nga halit, ang alkohol daw amo ang ginabangdan sang kinaugali nga sistema sang naprograma nga pagkapatay sang selula nga ginatawag apoptosis.

Ang pinakaulihi nga hugna amo ang cirrhosis. Ang nagalala nga siklo sang padayon nga pagbanog kag pagkapatay sang selula nagaresulta sa permanente nga halit. Sa ulihi, ang atay nagatig-a, sa baylo nga mahumok ukon daw espongha. Sa katapusan, ang mga scar tissue ukon nahalitan nga basad nagapugong sa normal nga pag-ilig sang dugo, nga nagaresulta sa pag-untat sang pagpanghikot sang atay kag sa kamatayon.

Ang alkohol may isa pa ka makatalagam nga epekto sa atay​—⁠ginabuhinan sini ang ikasarang sang atay sa pagbato sa kanser. Wala labot nga ginapadasig sang alkohol ang pagtubo sang kanser sa atay, ginapadaku man sini ang posibilidad nga magmasakit sing kanser sa baba, sa tilaukan, sa larynx, kag sa tutunlan. Isa pa, bangod sang alkohol, ang mucous membrane sa baba mas madali masudlan sang mga elemento nga makatuga sing kanser nga yara sa tabako, sa amo mas daku ang risgo sang mga nagapanigarilyo. Ang mga babayi nga nagainom adlaw-adlaw mas daku ang risgo nga makanser sa suso. Suno sa isa ka pagtuon, ang risgo sang mga nagainom sing tatlo ukon kapin nga alkohol mas mataas sing 69 porsiento sangsa mga wala nagainom.

Nahiluan nga mga Lapsag

Ang makapasubo gid nga resulta sang pag-abuso sa alkohol amo ang epekto sini sa wala pa mabun-ag nga mga lapsag. “Ang alkohol mas makahalalit para sa kiring sangsa bisan ano nga ginaabuso nga droga,” report sang International Herald Tribune. Kon ang isa ka nagabusong nga babayi nagainom, ang lapsag sa iya tiyan nagainom man, kag ang makahililo nga epekto sang alkohol labi nga makahalalit sa sining hugna sang pagtubo sang kiring. Ang alkohol nagatuga sing permanente nga halit sa central nervous system sini. Ang mga neuron wala nagaporma sing husto. Ang mga selula nagakapatay. Ang iban nga mga selula nagatubo sa lain nga mga duog.

Subong resulta, ang fetal alcohol syndrome (FAS), amo ang panguna nga ginatunaan sang pagkakulangkulang sang mga bag-ong bun-ag. Ang mga kabudlayan nga ginaatubang sang mga FAS nga kabataan amo ang pagkadupol sang hunahuna, pagkapukol, pagkunol, problema sa paggawi, naulihi nga pagtubo, pagkahulagan, pag-arikutoy, kag diperensia sa palamatin-an kag panan-aw. Madamong FAS nga lapsag ang natawo nga may diperensia sa hitsura.

 Dugang pa, ang mga kabataan sang mga iloy nga nag-inom bisan sing haganhagan sa tion sang pagbusong mahimo mag-antos sing pila ka kasablagan, subong sang mga problema sa paggawi kag kapigaw sang hunahuna. “Indi kinahanglan nga mangin alkoholiko ka para mahalitan ang imo lapsag,” siling ni Propesor Ann Streissguth sang fetal alcohol and drug unit sa University of Washington, “bisan ang diutay nga pag-inom sang nagabusong nga iloy makahalit na sa lapsag.” Ang report sang French National Institute of Health and Medical Research nga Alcool​​—⁠Effets sur la santé, nagasiling: “Ang pag-inom sing alkohol, bisan sing diutay lang, samtang nagabusong, makahalalit, kag wala sing napasad nga talaksan nga pinakadiutay nga puede imnon nga wala sing risgo.” Busa, ang pinakamaayo nga himuon sang nagabusong nga babayi ukon nagaplano nga magbusong amo nga indi na lang gid mag-inom sing bisan ano nga alkohol. *

Indi Delikado nga Pag-inom

Indi pa kompleto ang listahan sang mga katalagman sa panglawas nga ginsambit sa ibabaw. Sang 2004 isa ka artikulo sa Nature nga magasin ang nagsiling nga “bisan ang tigdiutay nga alkohol nagadugang sing risgo nga mahalitan kag nagapadaku sing tsansa nga magtigayon sing 60 ka mga balatian.” Bangod sini, ano gid ang indi delikado nga pag-inom? Sa karon minilyon ka tawo sa bug-os nga kalibutan ang panalagsa nga nagainom. Ang importante gid sa maayong panglawas amo ang pagkahaganhagan. Apang ano bala ang pagkahaganhagan? Mahimo kabigon sang kalabanan nga tawo nga haganhagan ang ila pag-inom, ayhan nagapangatarungan nga mientras indi sila mahubog ukon indi magiyan sa alkohol, wala sing problema. Walay sapayan, sa Europa 1 sa 4 ka tawo ang nagainom sing kadamuon nga ginakabig nga makatalagam.

Nanuhaytuhay nga reperensia ang nagasiling nga ang haganhagan nga pag-inom amo ang 20 ka gramo sang puro nga alkohol kada adlaw, ukon duha ka kinaandan nga tagay para sa mga lalaki kag 10 ka gramo, ukon isa ka tagay, para sa mga babayi. Ang mga awtoridad sa kapagros sa Pransia kag Britanya nagapanugda sing “makatarunganon nga limitasyon” nga tatlo ka tagay kada adlaw para sa mga lalaki kag duha para sa mga babayi. Ang U.⁠S. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism nagarekomendar nga “ang mga tawo nga 65 anyos paibabaw dapat lamang mag-inom sing isa ka tagay kada adlaw.” * Apang, lainlain ang epekto sang alkohol sa kada tawo. Sa pila ka kaso, bisan ining mas manubo nga mga limitasyon mahimo nga tuman na. Halimbawa, “ang haganhagan nga kadamuon sang alkohol mahimo nga makahalalit para sa mga tawo nga may problema sa emosyon,” siling sang 10th Special Report to the U.⁠S. Congress on Alcohol and Health. Ang edad, inagihan sa pagpabulong, kag ang kadakuon sang lawas sang isa mga butang nga dapat binagbinagon.​—⁠Tan-awa ang kahon nga “Pagbuhin sa Risgo.”

Ano nga bulig ang matigayon sang mga nagaabuso sa alkohol? Ining pamangkot pagasabton sa masunod nga artikulo.

[Mga Nota]

 [Kahon/Mga Retrato sa pahina 5]

TAGAY ANAY ANTES MAGLAKAT?

Ang kasuguan nga nagadumili sang pagmaneho nga nakainom ginapatuman halos kadungan sa pagluntad sang mga salakyan. Ang una nga pungsod nga nagpatuman sini nga kasuguan amo ang Denmark sang 1903.

Kon mag-inom ka nga wala unod ang tiyan, ang alkohol sa imo dugo magasaka sa pinakataas nga nibel sini sa sulod sang mga tunga sa oras pagkatapos ini mainom. Kabaliskaran sa ginahunahuna sang madamo nga tawo, ang pag-inom sing kape, paghaklo sing preska nga hangin, kag ang pisikal nga pag-ehersisyo indi makabuhin sang imo pagkahubog. Ang makabuhin lamang sang epekto sang alkohol sa lawas amo ang pagligad sang tion. Indi man pagkalimti nga ang pag-inom sing isa ka kinaandan nga tagay, alak man ini, serbesa, whiskey ukon gin, ang kadamuon sang alkohol palareho lamang. *

Bisan ang diutay nga alkohol makasablag sa imo ikasarang sa pagmaneho. Apektado sini ang imo panan-aw. Ang mga karatula sa dalan daw nagagamay. Nabuhinan ang imo ikasarang sa pagtan-aw sa mga butang sa imo kilid samtang nagatulok sa unahan subong man ang imo pagbulubanta sa mga distansia kag ang pagpokus sa mga butang sa malayo. Ang pagpamensar, pagkaabtik, kag koordinasyon nagahinay.

Kon maaksidente ka nga nakainom, ang imo kasamaran mahimo nga mas malubha sangsa kon wala ka nakainom. Dugang pa, ang imo tsansa nga makalampuwas sa emerhensia nga operasyon mabuhinan bangod sang epekto sang alkohol sa tagipusuon kag sa sirkulasyon. “Busa, kabaliskaran sa ginapatihan sang madamo, ang kalabanan sang mga napatay may kaangtanan sa alkohol amo mismo ang mga hubog nga drayber,” siling sang isa ka report sang French National Institute of Health and Medical Research. Bangod sining mga katalagman, ang report naghatag sing masunod nga rekomendasyon:

▪ Indi magmaneho kon nakainom.

▪ Indi magsakay sa salakyan kon ang drayber nakainom.

▪ Indi pagtuguti ang mga abyan ukon mga ginikanan nga magmaneho kon nakainom.

[Nota]

[Mga Retrato]

Ining mga ilimnon nagaunod sing halos pareho nga kadamuon sang alkohol

Isa ka botelya sang serbesa (330 ml nga 5% ang alkohol)

Isa ka shot sang whiskey, gin, ukon vodka (40 ml nga 40% ang alkohol)

Isa ka baso sang alak (140 ml nga 12% ang alkohol)

Isa ka gamay nga baso sang liqueur (70 ml nga 25% ang alkohol)

[Kahon sa pahina 6]

PAGKAGIYAN SA ALKOHOL​—⁠BANGOD BALA SA GENE?

Sa pagpanikasog nga mabulong ang alkoholismo, gintinguhaan sang mga sientipiko nga hangpon ang papel sang mga gene sa pag-umpisa kag paglambo sini. Natukiban sang mga sientipiko nga ang pila ka gene daw nagaimpluwensia sang reaksion sang isa sa alkohol. Apang, indi lamang ang mga gene ang ginatunaan sang alkoholismo. Bisan pa ang pila ka tawo may amo sini nga partikular nga gene, ang pagkagiyan indi isa ka di-malikawan nga butang. Ang mga kahimtangan sa palibot sang mga tawo nagaapektar sa paagi sang ila pagkabuhi. Ang indi maayo nga pagpadaku sang mga ginikanan, pag-abuso sa alkohol sa puluy-an ukon sang mga katubotubo, di-paghangpanay sa iban, emosyonal nga mga kabudlayan, kapung-aw, pagkaagresibo, pagkamahuyugon sa kakunyag, mataas nga resistensia sa mga epekto sang alkohol, ukon pagkagiyan sa iban pa nga mga droga ginsambit nga mga butang nga ginatunaan sang paglambo sang alkoholismo. Ini kag ang iban pa nga mga butang nagaresulta sa pagkagiyan.

[Kahon/Retrato sa pahina 6]

PRANSIA:

Ginabulubanta sang mga pagtuon nga ang kadamuon sang tawo nga nagaabuso sa alkohol mga lima ka milyon, diin duha tubtob tatlo ka milyon sa sini ang giyan sa alkohol

NIGERIA:

Suno sa pamantalaan sa Lagos nga Daily Champion, “kapin sa 15 ka milyon ka taga-Nigeria ang alkoholiko”​—⁠buot silingon mga 12 porsiento sang populasyon

PORTUGAL:

Ining pungsod amo ang isa sa may pinakadamo sing ginakonsumo nga puro nga alkohol kada tawo sa bug-os nga kalibutan. Dies porsiento sang populasyon ang “baldado ukon may malubha nga balatian nga tuga sang alkohol,” report sang pamantalaan sa Lisbon nga Público

ESTADOS UNIDOS:

Suno sa 10th Special Report to the U.⁠S. Congress on Alcohol and Health, “mga 14 milyones ka Amerikano​—⁠7.4 porsiento sang populasyon⁠—​ang nasayasat nga nagaabuso sa alkohol ukon nagiyan sa sini”

[Kahon sa pahina 8]

PAGBUHIN SA RISGO

Ang masunod nga mga paathag sa manubo-sing-risgo nga mga limitasyon ginbalhag sang Department of Mental Health and Substance Dependence sang World Health Organization. Ang manubo-sing-risgo wala nagakahulugan nga wala sing risgo. Nanuhaytuhay ang reaksion sang kada tawo sa alkohol.

▪ Indi mag-inom sing kapin sa duha ka kinaandan nga tagay kada adlaw *

▪ Indi mag-inom sing mga duha ka adlaw sa isa ka semana

Sa masunod nga mga kahimtangan, makatalagam ang pag-inom sing bisan isa ukon duha ka tagay

▪ Kon nagamaneho ukon nagapadalagan sing makina

▪ Kon nagabusong ukon nagapasuso

▪ Kon may ginatomar nga bulong

▪ Kon may balatian

▪ Kon indi mo makontrol ang imo pag-inom

[Nota]

[Credit Line]

Reperensia: Brief Intervention for Hazardous and Harmful Drinking

[Kahon/Retrato sa pahina 9]

ALKOHOL​​—⁠⁠MAAYO PARA SA TAGIPUSUON?

Nagapati ang mga sientipiko nga ang mga kemikal sa pula nga alak (polyphenols) nagapugong sa isa ka kemikal nga ginatunaan sang pagkupos sang mga magagmay nga mga ugat nga alagyan sang dugo.

Dugang pa, kinaandan na nga ang alkohol naangot sa pagtaas sang ginatawag nga maayo nga kolesterol. Ginabuhinan man sini ang mga elemento nga ginatunaan sang pagkorta sang dugo.

Ang mga benepisyo gikan sa alkohol daw matigayon lamang paagi sa pag-inom sing tigdiutay kag malaka sa bug-os nga semana, sa baylo nga tingob sa sulod lamang sang isa ka gab-i. Ang pag-inom sing sobra sa duha ka tagay kada adlaw naangot sa pagsaka sang presyon sang dugo, kag ang sobra nga pag-inom mas daku ang risgo nga ma-stroke kag mahimo tunaan sang pagbanog sang tagipusuon subong man sing di-regular nga pagpitik sang tagipusuon. Ang sobra nga pag-inom makatuga sining ginsambit nga mga risgo kag iban pa nga mga risgo sa panglawas nga makadula sang positibo nga mga epekto sang alkohol sa cardiovascular system. Bisan pa mapuslanon ang alkohol sa panglawas, ang pag-inom sing sobra makahalalit.

[Diagram/Retrato sa pahina 7]

KON PAANO ANG ALKOHOL MAKAHALIT SA IMO

Utok

pagkaguba sang mga selula, pagkamalipaton, kapung-aw, agresibo nga paggawi

Panan-aw, panghambal, pagpigaw sang koordinasyon

Kanser sa tutunlan, baba, suso, atay

Tagipusuon

pagluya sang maskulo, posibilidad nga atakehon sa tagipusuon

Atay

maputos sang tambok, dason nagadaku, dayon nagatig-a (cirrhosis)

Iban pa nga mga risgo

mapigaw nga sistema sang imyunidad, ulser, pagbanog sang ayi

Nagabusong nga mga babayi

risgo nga mangin abnormal ukon kulangkulang ang mga lapsag

[Retrato sa pahina 8]

“Ang alkohol mas makahalalit para sa kiring sangsa bisan ano nga ginaabuso nga droga”