Ang Impluwensia sang mga Pamantalaan

Sang napukan sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I ang monarkiya sa Alemanya, ang sosyal-demokratiko nga panguluhan nagbulos sa Berlin. Pagkatapos sini, nagtinguha ang mga Komunista nga pukanon ining bag-o nga panguluhan. Nagpati ang gobierno kag ang mga Komunista nga makontrol nila indi lamang ang opinyon sang publiko kundi ang mga tawo man kon makontrol nila ang pamantalaan. Amo nga gin-awayan gid kon sin-o ang magakontrol sa pamantalaan.

SINIGLO na nga gin-impluwensiahan sang mga pamantalaan ang kultura, politika, negosyo kag ang adlaw-adlaw nga pagkabuhi sang minilyon. Ano ang papel sang pamantalaan sa imo kabuhi?

Mahimo nga sa Alemanya ginbalhag ang una nga pamantalaan sa Europa, sang 1605. Sa pila ka duog karon, mga tatlo sa apat ka tawo nga nagaedad sing sobra sa 14 anyos ang nagabasa sing pamantalaan kada adlaw. Samtang sa pila ka nagapauswag pa lang nga mga pungsod, may yara lamang mga 20 ka kopya sang matag-adlaw nga pamantalaan para sa kada 1,000 ka pumuluyo sini, sa Norway sobra ini sa 600 ka kopya. Sa kabug-usan, mga 38,000 ka pamantalaan ang ginabalhag sa bug-os nga kalibutan.

Bisan diin, ginapahibalo sang mga pamantalaan ang importante nga mga hitabo sa publiko. Apang indi lamang ini ang mahimo sang mga pamantalaan. Nagahatag ini sing impormasyon nga nagaimpluwensia sa opinyon sang madamo nga mga bumalasa. “Ang aton pagbasa sang pamantalaan adlaw-adlaw,” siling ni Dieter Offenhäusser sang German Commission for UNESCO nagaapektar sa “aton panimuot, paggawi kag bisan sang aton mga prinsipio.”

Ang mga istoryador nagsiling nga ang mga pamantalaan nagasugyot, nagasakdag kag nagapakamatarong sang mga inaway. Ginpatuhuyan nila ang Inaway sang Franco-Prussian sang 1870-71, ang Inaway sang Katsila-Amerikano sang 1898, kag ang Inaway sa Vietnam sang 1955-75. Nagguba ang kabuhi sang madamo nga negosyante, sientista, artista, kag politiko bangod sang isa ka iskandalo nga ginbalhag sang mga pamantalaan. Sa bantog nga Watergate scandal sang tunga-tunga sang 1970, ginbuyagyag sang mga dyurnalista ang kagarukan amo nga napilitan si Presidente Richard M. Nixon sang Estados Unidos nga maghalin sa pagkapresidente. Huo, may mabaskog gid nga impluwensia ang mga pamantalaan maayo man ini ukon indi.

Apang paano nagsugod ini nga impluwensia? Daw ano ka masaligan ang mabasa naton sa aton mga pamantalaan? Ano nga paghalong ang mahimo naton agod makabenepisyo kita sa sini?

[[Retrato sa pahina 3]

Inaway para makontrol ang pamantalaan sa Berlin pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I