Kon Paano Makabenepisyo Gikan sa mga Pamantalaan

“Buangbuang ang tawo nga wala gid nagabasa sing pamantalaan; apang mas buangbuang pa ang tawo nga nagapati sa iya ginabasa bangod lamang yari ini sa pamantalaan.”​—⁠August von Schlözer, Aleman nga istoryador kag dyurnalista sang ulihi nga bahin sang ika-18 nga siglo.

SA ISA ka surbe ginpamangkot ang pila ka libo ka tawo sa Britanya kag Pransia kon daw ano ka daku ang ila pagsalig sa kada isa sa 13 ka institusyon. Ang pamantalaan amo gid ang pinakamanubo, sunod pa sa politika kag dalagku nga mga negosyo. Sa Estados Unidos, ang kalabanan sang mga bumalasa nagasiling nga may pagsalig gihapon sila sa ila mga pamantalaan. Apang ang mga surbe sang Pew Research Center nagapakita nga nagnubo ang porsiento sang mga nagasalig sa mga pamantalaan.

Masami nga rasonable ang pagpangduhaduha, ilabi na kon ang ginasiling nagadalahig sa intereses sang pungsod diin ginabalhag ang pamantalaan. Ano nian ang matabo? Masami nga ginasakripisyo ang kamatuoran. Subong sang ginsiling anay sang isa ka Ingles nga estadista sang ika-20 nga siglo, nga si Arthur Ponsonby: “Kon ideklarar ang inaway, ang Kamatuoran amo ang una nga biktima.”

Bisan pa wala gindeklarar ang inaway, maalamon nga usisaon sing maayo ang mga balita. “Ang bisan sin-o nga di-eksperiensiado nagatuo sa tagsa ka pulong,” siling sang hulubaton sa Biblia, “apang ang isa nga maalam nagabinagbinag sang iya mga tikang.” (Hulubaton 14:15) Kon nagahalong gid ikaw, ang mga pamantalaan makapaayaw sang imo kalangkag sa mga balita nga luyag mo mahibaluan.

Ang Importansia sang mga Balita

Ang balita importante karon bangod nagabulig ini sa aton nga mahibaluan kon ano ang nagakatabo sa kalibutan. Kag dapat gid nga nahibaluan naton ini. Ngaa? Bangod ang kalabanan nga nagakatabo karon gintagna sang pinakabantog nga manalagna nga nabuhi, si Jesucristo. Sang ginpamangkot tuhoy sa katapusan sang sistema sang mga butang,  nagsiling sia nga ang tion sang katapusan pagatandaan sang mga inaway, pagbuad sang pagkamalinapason, kakulang sa kalan-on, mga peste, mga linog, kag iban pa may kaangtanan nga mga hitabo.​—⁠Mateo 24:3-14; Lucas 21:7-11.

Ang Biblia nagasiling man: “Sa katapusan nga mga adlaw magaabot ang makahalanguyos nga mga tion nga mabudlay pakigbagayan.” Ini nga tagna nagadugang nga sa tion sining “katapusan nga mga adlaw,” ang mga tawo mangin “mahigugmaon sa kaugalingon, mahigugmaon sa kuarta,” kag “di-matinumanon sa mga ginikanan.” Sila “wala sing kinaugali nga gugma” kag “wala sing pagpugong sa kaugalingon, mabangis, wala sing gugma sa pagkamaayo, maluib, matig-a sing ulo, nagahabok sa pagpadayaw, mahigugmaon sa kinasadya sa baylo nga mahigugmaon sa Dios.”​—⁠2 Timoteo 3:1-5.

Walay duhaduha nga nakita mo ang katumanan sining tagna sang Biblia sa inyo komunidad. Kag ang nagakatabo sa bug-os nga kalibutan​—⁠subong sang ginareport sa mga pamantalaan​—⁠nagapamatuod lamang sang pagkasibu sang mga tagna sang Biblia. Nagakahulugan bala ini nga patihan naton ang tanan nga mabasa naton sa pamantalaan? Indi, bisan ang mga dedikado sa negosyo sang pamantalaan nagapaandam.

Paghangop sa mga Hangkat

Tanan kita makasala, bisan ang labi ka bunayag kag lantip nga mga propesyonal. “Sa akon tatlo ka tuig subong checker,” sulat ni Ariel Hart sa Columbia Journalism Review, “Wala pa ako sing na-check nga isa ka istorya nga wala sing sala, lima ka pahina man ini kalawig ukon duha ka parapo lang.” Subong halimbawa, ginsambit niya ang “sayop nga mga petsa; daan na nga impormasyon; sayop nga tigbato; lapnag nga mga impormasyon nga ginsugidsugid lang, apang sayop gali.”

Dapat landason sang mga dyurnalista ang indi masaligan nga mga tiliman-an. Kon kaisa, mga kabutigan ang ginasuplay sa media. Sang 1999 ang isa ka saskiro nagpalapta sing isa ka di-matuod nga istorya tuhoy sa “isa ka amusement park nga gindesinyo kuno nga daw patyo,” nga ginpamatud-an sang isa ka makagalanyat nga Web site sang isa ka bogus nga kompanya nga amo kuno ang magahimo sini nga patyo, kag mga numero sang telepono para sa mga magainterbyu, nga ang saskiro amo man ang magapakunokuno nga humalambal sang kompanya. Wala mahibaluan sang Associated Press wire service ang kabutigan, gani madamo nga matag-adlaw nga mga pamantalaan sa Estados Unidos ang nagbalhag sini nga istorya. Ang sekreto agod magmadinalag-on  ang isa ka kabutigan amo ang “isa ka makapainteres nga istorya nga may mga laragway nga makapakibot apang daw mapatihan.”

Bisan ang may maayo sing tinutuyo nga mga dyurnalista indi pirme makatigayon sing husto nga istorya. “Ang mga dyurnalista masami nga nagadali,” paathag sang isa ka manunulat sa Poland. “Nagakompetensiahanay ang mga pamantalaan. Luyag sang kada isa nga mauna sa pagbalhag sang mga balita. Amo nga bisan pa luyag sang madamo sa amon nga magsulat sing isa ka napanalawsawan gid sing maayo nga artikulo, indi namon ini mahimo.”

Mga Pag-ipit nga Magpauyon

Ginbulubanta sang Freedom of the Press 2003​—⁠A Global Survey of Media Independence nga 115 sa 193 ka pungsod nga ginsurbe ang indi hilway ukon may diutay nga kahilwayan. Apang, ang pagmaniobra sa mga balita mahimo matabo bisan sa mga pungsod nga may yara kahilwayan ang media.

Kon kaisa, ang pila ka dyurnalista ginabalabagan nga makabaton sing importante nga mga impormasyon, samtang ang iban nga kadampig ginatugutan nga makahimo sing eksklusibo nga mga interbyu kag ginaagda nga mag-upod sa mga politiko sa ila mga paglakbay. Ang kita gikan sa mga manugpasayod makaimpluwensia man sa ginareport. “Mahimo mamahog ang isa ka kompanya nga may pasayod nga bawion nila ang ila daku sing bili nga pasayod kon magbalhag ang editor sing ano man nga negatibo batok sa ila kompanya,” siling sang isa ka Polaco nga dyurnalista. Kag ang isa ka copyreader sa isa ka pamantalaan sa Japan nagpaandam, “Tandai nga mabudlay matigayon ang isa ka matuod gid nga balita.”

‘Kon amo,’ mahimo mamangkot ka, ‘kon ang propesyonal nga mga dyurnalista nagaatubang sining mga problema agod makapatubas sing masaligan nga kopya, paano mahibaluan sang bumalasa kon ano ang patihan?’

Kinahanglanon Gid ang Balanse nga Pagtamod

Maathag nga kinahanglan ang paghantop. “Wala bala ang dulunggan nagatilaw sang mga pulong subong nga ang ngalagngag nagadimdim sang iya kalan-on?” pamangkot ni patriarka Job. (Job 12:11) Dapat usisaon gid sing maayo sang bumalasa kon ano ang nasulat agod pat-uron kon bala may  kamatuoran ini. Maalamon, kon sa aton pa, nga ginatilawan ukon ginapili niya kon ano ang husto. Ginhatagan sing komendasyon sang unang-siglo nga disipulo ni Jesucristo ang mga nagpamati kay apostol Pablo kag nag-usisa sang iya ginsiling agod mapat-od kon bala matuod ang iya gintudlo.​—⁠Binuhatan 17:11; 1 Tesalonica 5:21.

Sing kaanggid, mahimo ipamangkot sang bumalasa sang pamantalaan ini nga mga pamangkot: Ano ang reputasyon sang manunulat? Ano ang iya mga opinyon? Masaligan bala ang mga impormasyon sa istorya nga sarang ini mausisa sang iban? Sin-o ang may motibo nga patikuon ang kamatuoran? Maalamon nga usisaon sang bumalasa ang nanuhaytuhay nga ginhalinan agod makasiguro. Mahimo man niya ipakigsugilanon sa iban ang iya nabasa. “Sia nga nagalakat upod sa maalam nga mga tawo magaalam,” siling sang isa ka hulubaton sa Biblia.​—⁠Hulubaton 13:20.

Subong man, indi magpaabot sing pagkaperpekto. Subong sang nakita naton, may nanuhaytuhay nga rason nga nagapugong sa mga pamantalaan sa pagsugid kon ano gid ang matuod. Sa gihapon, makabulig ini sa imo nga mahibaluan kon ano ang nagakatabo sa kalibutan. Importante nga mahibaluan ang mga nagakatabo, kay si Jesus, sang nagpamulong tuhoy sa tion nga ginakabuhian naton, nagpalig-on: “Magpadayon kamo nga nagamata.” (Marcos 13:33) Ang imo pamantalaan makabulig sa imo nga mahimo ini, bisan pa ginatugutan mo ang limitasyon sini.

[Kahon/Retrato sa pahina 10]

KON MAY GINADAMPIGAN ANG PAMANTALAAN

Ang sayop nga balita masami nga resulta sang padali nga pagreport ukon sayop nga impormasyon. Apang, ining maayo sing tinutuyo nga mga sugilanon madasig nga makapalapta sing makahalalit nga mga kabutigan. Sa pihak nga bahin, kon kaisa ginahungod ang sayop nga balita, subong sang natabo sa Nazi Alemanya sang ginpalapnag ang kabutigan tuhoy sa mga tawo sang pila ka mga rasa kag mga relihion.

Binagbinaga ang epekto sang isa ka kampanya kasan-o lang agod pakalainon ang mga Saksi ni Jehova sa tion sang kaso tuhoy sa kinamatarong sang mga tawo sa Moscow, sa Rusya. “Sang ang tatlo ka pamatan-on nga babayi naghikog sa Moscow,” report sang The Globe and Mail nga pamantalaan sa Toronto, sa Canada, “ang media sa Rusya nagsiling gilayon nga panatiko sila nga mga sumulunod sang mga Saksi ni Jehova.”

Ini nga balita naggua sa Pebrero 9, 1999, ang petsa nga ang sibil nga korte nagpadayon liwat sang kaso nga gintuyo agod dumilian ang mga Saksi ni Jehova sa siudad sang Moscow. Si Geoffrey York sang The Globe and Mail Moscow Bureau nagreport: “Sang ulihi ginbaton sang mga pulis nga yadtong mga babayi indi katapo sang relihioso nga sekta. Apang sadto nga tion ginlansar na sang isa ka estasyon sang telebisyon sa Moscow ang bag-o nga pag-atake sa sekta, nga nagasugid sa mga tumalan-aw nga ang mga Saksi ni Jehova nagpakigkunsabo kay Adolf Hitler sa Nazi Alemanya​—⁠walay sapayan sang maragtason nga pamatuod nga linibo sang ila mga miembro ang mga biktima sa mga kampo konsentrasyon sang Nazi.”

Subong resulta, sa hunahuna sang madamo nga nakabaton sang sayop nga balita kag ayhan sang hinadlukan nga publiko, ang mga Saksi ni Jehova isa ka kulto nga nagahikog ukon mga kakunsabo sang Nazi!

[Retrato sa pahina 7]

Gintagna ni Jesucristo ang kalabanan nga makita naton nga ginareport sa pamantalaan

[Retrato sa pahina 8]

Ang mga report sa pamantalaan nagapamatuod sang mga tagna sa Biblia

[Credit Line]

FAO photo/B. Imevbore

[Retrato sa pahina 8, 9]

Ginhatagan sing komendasyon ang mga nag-usisa sang ginhalinan sang mga panudlo ni apostol Pablo, isa man ka maalamon nga buhat kon nagabasa sing di-kinaandan nga mga report sa balita