Ang Ginsuguran sang Moderno nga Industriya sang Brilyante

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA BAGATNAN NGA APRIKA

NATABO ini sang Enero 1871. Si Adrian van Wyk, nga isa ka mangunguma nga mahuyugon sa Biblia, nagapuyo anay upod sang iya pamilya sa medyo desyerto nga rehiyon sang Bagatnan nga Aprika nga kilala subong Griqualand West. Apang ang iya malinong nga pagpangabuhi natublag sang asud-asod nga nag-abot ang mga dumuluong sa iya uma kag nagkampo didto. Samtang nagapungko sia sa iya beranda kag ginatan-aw sila, daw indi makapati si Van Wyk sa nagakatabo!

Sa sulod lamang sang pila ka adlaw, nag-ilinabot sa iya uma ang linibo ka tawo​—⁠tubtob sa malab-utan sang iya panulok! Ti, ang iban yara na gani mismo sa atubang sang iya balay kag ginasaklam ang iya ugsaran nga wala gani makalisensia kag daw wala lang nakakita sa iya! Ano ang natabo? Ngaa amo na lang sini ang ila pagyapayapa? Nagdagsa sila sang nabalitaan nila nga may madamo nga brilyante sa uma ni Van Wyk.

Ano ang Kabangdanan sang Pagdagsa sang mga Tawo?

Mga 12 ka tuig antes sini, may nakita nga lima ka kilatis nga brilyante malapit sa Vaal River, mga 70 kilometros aminhan sang uma ni Van Wyk. Ginbaligya ini sing lima ka libra sang tawo nga nakakita sini sa pari nga nagadumala sang Berlin Mission Society. Wala na sing iban pa nga rekord nga nahibaluan tuhoy sa sadtong una nga brilyante nga nakita.  Apang sang naglapta ang balita, ang mga tawo nagsugod sa pagpangusisa.

Pagligad sang siam ka tuig, amo sini ang natabo sa uma ni Schalk van Niekerk sa luyo sang Orange River, mga pila ka kilometros bagatnan sang pagtabo sini sa Vaal River. Ang pamilya Jacobs nagapuyo sa uma ni Van Niekerk. Ang mga kabataan sining pamilya nanamian maghampang sing ginatawag nga five stones. Lakip sa ila koleksion amo ang isa ka nagainggat nga bato nga nakit-an sang ila magulang nga lalaki nga si Erasmus.

Isa ka adlaw sang temprano nga bahin sang 1867, ginduaw ni Van Niekerk ang pamilya Jacobs. Nahibaluan ni Gng. Jacobs nga interesado sia sa malahalon nga mga bato, gani ginsugiran niya sia nahanungod sa nagainggat nga bato nga ginahampangan sang iya mga kabataan. “Kon pasanagan mo ini sang kandila kon gab-i, matahom ang inggat sini,” siling niya. Pagkatapos ini mausisa, may nadumduman si Van Niekerk. “Sa banta ko, isa ini ka brilyante!” tuaw niya. Nadumduman niya nga may nabasahan sia nga isa ka paagi sa pagtesting kon bala ang isa ka bato brilyante. Gani ginkurit niya ang bato sa kristal sang bintana sa likod-balay. Nakibot sia sang nagkurit ini sing madalom sa kristal amo nga nangayo sia sing pasaylo.⁠ * Malipayon nga ginhatag ni Gng. Jacobs ang bato kay Van Niekerk kag wala niya ini ginpabayaran.

Sang masunod nga pagbiyahe ni Van Niekerk sa kaiping nga Hopetown, ginpakita niya ang bato sa iya mga amigo, apang wala sing isa sa ila ang makasiguro kon brilyante gid man yadto. Ang bato ginpasa sa lainlain nga masaligan nga tawo tubtob nakalab-ot ini kay Dr. Atherstone, sang Grahamstown paagi sa koreo. Nagpabulig sia sa isa ka maestro. Gintestingan ini sa laboratoryo sang eskwelahan agod hibaluon ang specific gravity sang bato, kag natukiban niya nga katumbas ini sa iya sang brilyante. Dason, gindala ang bato sa isa ka platero sa ila duog, nga nagtinguha nga pakrisan ini sang iya bal-ay apang wala ini madutlan. Namangkot pa gid sia sa iban, kag ang tanan nga ginpamangkutan nag-ugyon sa ginsiling ni Van Niekerk nga brilyante ini. Nian, ginkompirmar ni Dr. Atherstone paagi sa sulat nga ang bato isa ka brilyante nga nagabug-at sing 21.25 kilatis. Ginbayaran si Van Niekerk sing 350 ka pound para sa hiyas, kag ginpartihan niya gilayon si Gng. Jacobs. Ang bato nagakaigo nga gintawag nga Eureka, ang ekspresyon nga nagakahulugan sing “kalipay sa pagkatukib.”

Isa ka Manugbantay kag Isa ka Bunayag nga Mangunguma

Pagligad pa gid sang duha ka tuig, amo sini ang natabo sa ginatabuan sang Orange kag Vaal nga mga suba. Samtang ginapahalab didto ni Booi, nga isa ka Aprikano nga manugbantay ang iya mga karnero, may nakita sia nga isa ka butang nga nagainggat sa duta. Ginpulot niya ang nagainggat nga korte-wallnut nga  bato kag nian ginsulod ini sa iya bulsa. Nabalitaan niya nga may mga tawo nga interesado sa pila ka sahi sang bato sa sina nga duog, gani samtang nagapangita sia sing trabaho, una niya nga gintanyag ang bato sa isa ka mangunguma kag dayon sa isa ka negosyante. Gintudlo naman nila sia sa uma ni Van Niekerk.

Sang ulihi, nagkadto si Booi sa uma ni Van Niekerk kag ginpakita niya ang bato sa iya. Nahunahuna dayon ni Van Niekerk nga isa ini ka brilyante nga mas daku kag mas mahal sangsa ginhatag sa iya ni Gng. Jacobs. Ginpamangkot niya ang kubos nga manugbantay kon ano ang luyag niya kabaylo sini. “Agalon,” matinahuron nga nagsabat si Booi, “ikaw na lang ang bahala.” Gilayon nga ginhatag ni Van Niekerk ang halos tanan nga iya ginapanag-iyahan​—⁠500 ka tambok-ikog nga karnero, 10 ka baka, ang karo nga iya ginakargahan sang mga utanon pabanwa, kag bisan pa ang kabayo nga iya mismo ginasakyan! Pat-od gid nga ginkabig ni Booi ang iya kaugalingon nga manggaranon​—⁠ang tanan tungod sa isa ka nagainggat nga korte-wallnut nga bato!

Nagkadto gilayon si Van Niekerk sa Hopetown agod ibaligya ang iya brilyante. Ang nagapanghalawhaw nga mga negosyante didto nagsugot nga bayaran sia sing 11,300 ka pound para sa 83.5-kilatis nga bato. Sang ulihi, gintawag ini nga Star of South Africa.⁠ * Ang gintabas kag ginpahining nga bato nangin daku nga bahin sang matahom nga kulintas nga makita sa sini nga pahina. Sang nakalab-ot sa iban nga pungsod ang balita tuhoy sa sini nga brilyante, nagpati gid kag nagdinagsa gilayon sa Bagatnan nga Aprika ang linibo ka tawo halin sa nagkalainlain nga duog subong sang Aminhan kag Bagatnan nga Amerika, Inglaterra, Europa, kag Australia sa pagpasimpalad nga basi pa lang makakita sila sing brilyante kag magmanggaranon.

Nag-umpisa ang Pagdagsa

Sang primero, nangutkot sila sing brilyante sa panghigaron sang Orange kag Vaal nga mga suba. Nian, sang 1870, naglapta ang balita nga madamo sing nakutkot nga brilyante sa suludlon nga mga uma sa tunga sang duha ka suba. Gani, ang mga nagapangutkot sa suba nagdinaguso pakadto sa lugar diin nahamtang ang uma ni Adrian van Wyk. Wala sing  hinalung-ong si Van Wyk kag ang iya mga kaingod nga ang ila mga uma yara gali sa ibabaw sang patay nga mga bulkan. Nakita ang mga brilyante sa ginatawag nga blue ground nga yara sa mga alagyan sa sulod sang patay nga bulkan.

Sa amo man nga tion, nag-inulhot ang human sa tolda nga mga komunidad nga ginpatindog sing padali, kag sang ulihi gin-islan sang human sa sin nga mga tinukod. Bangod wala sing bastante nga tubig kag wala sing moderno nga mga pasilidad, ining mga komunidad daw indi gid komportable puy-an. Gin-agwanta sang mga bag-ong abot ang grabe nga yab-ok, madamo nga langaw, kapin sa 40°C nga init kon tingadlaw kag sobra ka katugnaw kon tigtulugnaw. Ginbatas nila ining mga kabudlayan sa paglaum nga basi pa lang nga magmanggaranon sila.

Ano na ang natabo kay Adrian van Wyk sang nagdagsa ang tuman kadamo nga mga manugkutkot sing brilyante sa iya uma? Sang primero, gintugutan niya nga mangutkot sila sa isa ka bahin sang iya uma kag ginpabayad sila sing diutay nga kantidad kada bulan. Apang sang nagdinagsa na ang madamo pa nga mga manugkutkot sa iya uma, indi na sila masuheto ni Van Wyk. Sang gin-ayo sang isa ka kompanya sang minahan nga baklon ang iya uma sing 2,000 ka pound [US $3,630], malipayon sia nga nagpasugot, nagpirma sang mga papeles, kag nagsaylo sa mas malinong nga uma.

May isa pa ka uma nga malapit lang sa uma ni Van Wyk nga ginapanag-iyahan sang duha ka mag-utod nga may apelyido nga De Beer. Gingamit ang ila apelyido sa pagparehistro sa De Beers Consolidated Mines, nga amo gihapon ang pinakadaku nga prodyuser sang brilyante sa bug-os nga kalibutan. Sakop sang siudad sang Kimberly ang ginahamtangan anay sadtong kubos nga mga uma. Grabe ang kinutkutanay sang mga tawo sa uma sang mag-utod nga De Beer kag nagdalom gid kag naglapad ang buho nga ginkutkot nila amo nga gintawag ini nga Big Hole.

Sang wala pa matukiban ang brilyante sa Bagatnan nga Aprika, ginamina ining malahalon nga mga hiyas sa India kag Brazil. Apang indi sini masambot ang ginakinahanglan sa bug-os nga kalibutan. Bangod sang pagkatukib sa tuman kadamo nga brilyante sa Bagatnan nga Aprika, ang moderno nga industriya sang brilyante nag-umpisa.

[Mga nota]

[Kahon/Mga Retrato sa pahina 18, 19]

PREMIER MINE

Sang 1903 nagbukas ang isa ka minahan sang brilyante mga 30 kilometros sidlangan sang Pretoria, Bagatnan nga Aprika. Nagakabagay gid ini tawgon nga Premier Mine ukon primera-klase nga minahan. Duha ka tuig sang ulihi, sang 10 metros kadalom na ang buho, gintudlo sang isa ka trabahador ang mahining nga butang sa batuhon nga dingding sang buho. Hinayhinay nga nanaug ang iya manedyer kag ginlukit niya ini sang iya lansitas. Ginauyatan niya ang pinakadaku kag wala pa matabas nga brilyante nga namina; nga subong kadaku sa inumol sang tawo. Gintawag ining 3,106 kilatis nga brilyante sunod sa ngalan sang nakatukib sini nga si Thomas Cullinan. Sang matabas ang Cullinan nga brilyante, nakahimo ini sing siam ka dalagku kag 96 ka magagmay nga hiyas. Ang isa ka bahin sini, nga gintawag nga Cullinan I, ukon Star of Africa, amo ang pinakadaku nga natabas nga brilyante sa bilog nga kalibutan. Makita ini sa setro sang hari sang Britanya sa sini nga pahina. Pagligad sang isa ka siglo padayon gihapon nga ginpanindugan sang Premier Mine ang ngalan sini paagi sa pagpatubas sing madamong dalagku, mataas-sing-kalidad nga mga brilyante.

[Mga retrato]

Ang setro sang hari sang Britanya

Ang wala pa matabas nga Cullinan nga brilyante, nga subong kadaku sa inumol sang tawo

[Kahon/Retrato sa pahina 19]

MGA IMPORMASYON TUHOY SA BRILYANTE

◆ Ang brilyante amo ang pinakamatig-a nga kinaugali nga butang nga nahibaluan sang tawo.

◆ Kaangay sang punta sang lapis ukon graphite, ang brilyante human sa karbon. Apang, ngaa ang brilyante matig-a samtang ang graphite naman mahumok? Magkatuhay sila bangod sang kon paano naporma ang mga atomo sang karbon.

◆ Ginatimbang ang brilyante paagi sa kilatis ukon carats. Ang isa ka kilatis katumbas sa ikalima nga bahin sang isa ka gramo ukon ika-142 nga bahin sang isa ka onsa.

◆ Sa masami, kinahanglan makaayag sing mga 400 ka tonelada nga igang, graba, kag balas agod makamina sing isa ka kilatis nga brilyante.

[Kahon/Retrato sa pahina 20]

ANG BIG HOLE SA KIMBERLY

Sa sulod sang apat ka tuig halin sang 1869 tubtob 1873, nagdamo ang populasyon sang siudad sang Kimberly halin sa pila lamang ka mangunguma tubtob sa mga 50,000. Madamo sini sa ila ang mga nagapangita sing bahandi nga naghalin pa sa tanan nga bahin sang kalibutan. Linibo ang naglakat sing 1,000 ka kilometro halin sa pantalan sang Cape Town. Gamit ang mga piko kag mga pala, ang bungyod ginhimo nila nga amo ang pinakadaku nga buho nga nakutkot sang tawo sing manumano. Sang nauntat gid man ang pagpangutkot, ang buho nagadalom sing 240 metros. Ang pagmina sa idalom-duta nagpadayon tubtob sa kadalumon nga 1,097 metros. Sang nauntat ang tanan nga pagmina diri sang 1914, “25 milyones ka tonelada sang duta” ang nakutkot, suno sa Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Halin sa sinang tanan nga bato kag duta, suno sa amo gihapon nga reperensia, tatlo ka tonelada nga brilyante ang nakuha nga nagabili sing kapin sa 47,000,000 ka pound (US $ 85,000,000).

[Retrato sa pahina 19]

Si Dr. Atherstone

[Retrato sa pahina 19]

Si Schalk van Niekerk

[Retrato sa pahina 19]

Ang brilyante nga Eureka

[Credit Line]

De Beers Consolidated Mines Ltd.

[Retrato sa pahina 20]

Ang Star of South Africa

[Mga Retrato sa pahina 20, 21]

Ang Big Hole sang 1875. Ang mga lubid nga gingamit sang ginatos ka nagapangangkon nga may kinamatarong sa pagmina sa pagtonton sa ila mga trabahador sa buho kag sa pagpasaka sa mineral nga bato nga may brilyante

[Mga Retrato sa pahina 21]

Ang pagdagsa sang pagmina sing brilyante nagresulta sa padali nga pagtukod sang mga kampo sang minahan

[Picture Credit Line sa pahina 18]

Crown ©/The Royal Collection © 2005, Her Majesty Queen Elizabeth II; Photo: www.comstock.com

[Picture Credit Line sa pahina 18]

Photo by Fox Photos/Getty Images

[Picture Credit Line sa pahina 19]

Portraits: From the book The Grand Old Days of the Diamond Fields by George Beet

[Picture Credit Line sa pahina 20]

Photos: De Beers Consolidated Mines Ltd.

[Picture Credit Line sa pahina 21]

Photos: De Beers Consolidated Mines Ltd.