Ang Hangkat nga Pakaunon ang mga Siudad

“Ang katungdanan nga pakaunon ang mga siudad sang kalibutan isa ka problema nga dapat gilayon lubaron, nga nagakinahanglan sang pagbinuligay sang mga mangunguma, mga manugdul-ong sing pagkaon, mga tagdumalahan sang tiendahan kag sang madamong manugbaligya sing utay-utay.”​—⁠JACQUES DIOUF, DIREKTOR HENERAL SANG FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION SANG NASYONES UNIDAS (FAO).

NAGASILING pa gani ang mga eksperto sa distribusyon sing pagkaon nga ang seguridad sa pagkaon para sa mga tagasiudad mahimo nga mangin “ang pinakadaku nga problema sang tawo” sa ika-21 nga siglo.

Ang seguridad sa pagkaon nagakahulugan nga “ang bastante nga pagkaon matigayon sang tanan nga tawo sa tanan nga tion para sa aktibo kag mapagros nga kabuhi.” Sa karon, ang pagkaon nga matigayon sa bug-os nga kalibutan supisyente nga makapaayaw sa kinahanglanon sang populasyon sang duta​—⁠kon gina-distribute ini nahisanto sa kinahanglanon. Apang, mga 840 milyones ka tawo ang nagatulog nga gutom kada gab-i. Madamo sa ila ang nagapuyo sa mga siudad. Binagbinaga ang pila ka aspekto sang problema.

Dalagku nga mga Siudad nga Nagakinahanglan sing Madamo nga Pagkaon

Samtang nagadamo ang mga pumuluyo sa siudad, ang mga duta nga ginatalauma anay amat-amat nga ginapatindugan sing bag-ong pamalay, industriya, kag mga dalan. Gani, ang mga duta nga ginatalauma labi pa nga nagalayo sa mga siudad nga dapat sini pakaunon. Sa masami, halos wala sing patubas ang mga siudad, kag ang karne nagahalin pa sa malayo nga mga probinsia. Sa madamong imol nga mga pungsod, indi maayo ang dalan halin sa mga uma pakadto sa mga siudad. Nagaresulta ini sa mas malawig nga biyahe, pagkapierde sang mas madamo nga produkto, kag sa mas mahal nga bili para sa mga bumalakal, nga ang madamo sa ila imol katama.

 Ang pila ka siudad sa imol nga mga pungsod may madamo na nga pumuluyo kag pat-od gid nga magadamo pa ini. Sa 2015, ginapaabot nga ang Mumbai (Bombay anay) may 22.6 milyones na ka pumuluyo, ang Delhi 20.9 milyones, ang Mexico City 20.6 milyones, kag ang São Paulo 20 milyones. Ginabanabana nga ang isa ka siudad nga may napulo ka milyon ka tawo​—⁠kaangay sang Manila ukon Rio de Janeiro​—⁠dapat mag-importar sing mga 6,000 ka tonelada nga pagkaon kada adlaw.

Mabudlay ini himuon, apang mas mabudlay pa gid ini, ilabi na sa mga lugar nga madasig nga nagadamo ang pumuluyo. Ang Lahore, Pakistan, halimbawa, indi lamang may mataas nga porsiento sang nagakabun-ag (2.8 porsiento) kundi may “makahalangawa” man nga mataas nga porsiento sang mga nagasaylo halin sa mga probinsia. Sa madamong imol nga mga pungsod, minilyon ka bag-ong pumuluyo ang nagasaylo sa nagaginutok na nga mga siudad sa pagpangita sing maayoayo nga pangabuhi, trabaho, baligya, kag mga serbisyo. Bangod sini, ginapaabot nga ang populasyon sang siudad sang Dhaka, Bangladesh, madugangan sing isa ka milyon ukon kapin pa kada tuig sa palaabuton. Mga probinsia karon ang dos-tersia sang populasyon sang China, apang ginapaabot nga mangin siudad ang laban sini sa 2025. Ginapaabot man nga sa amo nga tuig, ang pumuluyo sang mga siudad sa India mangin 600 milyones.

Bangod sang pagsaylo sang mga tawo sa siudad, ang kabilugan nga kahimtangan sang madamo nga bahin sang kalibutan nagabag-o. Sa Katundan nga Aprika, halimbawa, 14 porsiento lamang anay sang populasyon ang nagapuyo sa mga siudad sang 1960. Sang 1997 ini nangin 40 porsiento, kag sa 2020, ginapaabot nga ini mangin 63 porsiento. Sa Horn of  Africa, ang populasyon sang mga siudad ginapaabot nga magadoble sa sulod sang napulo ka tuig. Kag ginabanabana nga 90 porsiento sang kabug-usan nga pagdamo sang populasyon sa imol nga mga pungsod sa malapit nga palaabuton ang mahanabo sa mga banwa kag mga siudad.

Ang pagsuplay sing dugang pa nga pagkaon sa mga siudad agod pakaunon ining tanan nga gutom nga mga tawo isa ka daku gid nga hilikuton. Nagakinahanglan ini sang pagbinuligay sang linibo ka mangunguma, packer (mga nagakarton ukon nagadelata sang patubas), trucker (mga nagahakot kag nagadul-ong sang patubas), negosyante, kag handler, subong man sang paggamit sing linibo ka salakyan. Apang, halos indi masuplayan sang kaingod nga mga probinsia ang ginakinahanglan nga dugang pa nga pagkaon sa pila ka siudad. Isa pa, ang mga serbisyo subong sang transportasyon kag ang mga istruktura subong sang mga bodega, tiendahan, kag ilihawan kulang na katama sa kalabanan nga mga siudad sa imol nga duog.

Lapnag nga Kaimulon

Ang hangkat tuhoy sa pagpakaon sa nagadamo nga populasyon mas mabudlay pa gid sa mga lugar diin lapnag ang kaimulon. Singkuenta porsiento ukon kapin pa sang pumuluyo sang madamong dalagku nga mga siudad sa imol nga mga pungsod, subong sang Dhaka, Freetown, Guatemala City, Lagos, kag La Paz, ang imol.

Tuhoy sa suplay nga pagkaon para sa sining mga populasyon, ginakomparar sang mga analista ang availability (pagkamatigayon) kag accessibility (pagkamasarangan). Ang pagkaon mahimo nga ginabaligya sa mga tiendahan sang siudad​—⁠kon sayuron, matigayon​—⁠apang indi ini makabulig sa mga imol sa siudad kon ang bili sini indi nila masarangan. Naobserbahan na nga samtang nagasaka ang sueldo ukon nagadaku ang kita sang pila ka pumuluyo sa siudad, ang ila kinahanglanon kag konsumo nga pagkaon labi man nga nagadamo kag nagalainlain. Sa pihak nga bahin, indi masarangan sang mga imol sa siudad ang pagbakal sing supisyente nga pagkaon agod mapaayawan ang ila mga kinahanglanon kag mga luyag. Mahimo nga 60 tubtob 80 porsiento sang kabug-usan nga sueldo ukon kita sining imol nga mga pamilya ang ginahinguyang sa pagkaon.

Mas barato kuntani ang pagkaon kon ginabakal sing tigdamo; apang, indi ini mahimo kon iguigo lamang ang kuarta sang tawo. Indi gani maaman sang madamo nga panimalay bisan ang ila pinakadiutay nga kinahanglanon nga pagkaon. Madamo nga panimalay ang indi gani makakaon sing tatlo ka beses sa isa ka adlaw], kag ang di-malikawan nga resulta amo ang malnutrisyon. Bilang halimbawa, ang malnutrisyon ginasiling nga “isa ka serioso kag lapnag nga problema” sa mga siudad sa kontinente sang Aprika sa bagatnan sang Sahara Desert.

Ang apektado ilabi na amo ang mga bag-ong saylo halin sa probinsia nga nabudlayan makigbagay sa kahimtangan sa siudad​—⁠sila amo ang nagasolo nga mga iloy, ang mga bag-uhan kag manubo sing posisyon nga mga empleyado nga ulihi na ginasuelduhan bangod kulang sing pundo ang gobierno, ang mga baldado, ang mga tigulang, kag ang mga masakiton. Ini sila masunson nga nagapuyo sa naligwin nga mga duog nga kulang sing sadsaran nga mga kasulhayan​—⁠elektrisidad, tubig sa gripo, imburnal, dalan, kag basurahan​—⁠diin madamo ang nagapuyo sa temporaryo ukon peligruso nga mga hayubhayob. Ang minilyon nga nagahimakas nga mabuhi sa kaangay sini nga mga kahimtangan mahimo nga apektado gid sang mga problema sa sistema sang pagsuplay sing pagkaon. Ang ila balay masami nga malayo sa pinakamalapit nga tiendahan, gani nagakapilitan sila sa pagbakal sing mahal nga menos-klase nga pagkaon. Makaluluoy gid ang ila kahimtangan.

 Peligruso kag Di-maayo nga mga Kahimtangan

Sa madamo nga mga duog, kinaandan na nga ang madasig nga pagdamo sang populasyon sa mga siudad wala ginapaabot kag ilegal. Ang resulta amo ang di-maayo kag peligruso nga mga kahimtangan nga may madamo nga krimen. “Sa masami,” siling sang Feeding the Cities, isa ka publikasyon sang FAO, “ang mga administrador sang siudad sa imol nga mga pungsod nagapangabudlay sing lakas agod malubad ang madasig nga pagdamo sang populasyon sa isa ka duog nga supisyente lang para sa mas diutay nga populasyon.”

Sa kalabanan nga bahin sang Aprika, ang mga tiendahan masami nga nagatuluhaw lamang. Nagabaligya ang mga manugpatikang bisan diin nga may bumalakal. Sa amo, nagatuhaw ang mga tiendahan nga wala bisan gani sing kinahanglanon gid nga mga pasilidad.

Sa Colombo, Sri Lanka, indi kombeniente ang lokasyon sang wholesale (pakyaw) kag retail (minudo ukon utay-utay) nga mga tiendahan kag sobra ka gutok. Nagareklamo ang mga drayber sang trak nga inoras sila makalab-ot kag makahalin sa central market. Ang lugar para sa paradahan, pagkarga, kag sa pagdiskarga indi supisyente.

Sa iban nga mga lugar, indi maayo ang pagmentinar kag pagpalakat sa mga tiendahan. Mahigko ini kag makatalagam sa kapagros bangod sang madamo nga basura. “Ini nga mga problema,” siling sang meyor sang isa ka siudad sa Bagatnan nga Asia, “ginabangdan sang amat-amat nga pag-usmod sang kalidad sang kabuhi.”

 Ang problema may kaangtanan sa katinlo kag sa nagaluntad nga kahimtangan sa palibot serioso gid kag ginapakita ini sa resulta sang mga surbe tuhoy sa ginabaligya nga karne sa isa ka siudad sa Bagatnan-sidlangan nga Asia. Normal na didto nga ang karne “ginaladlad sa duta nga nagadapat sa yab-ok kag mahigko nga tubig.” Ang salmonella nga bakterya makita sa 40 porsiento sang sampol nga karne sang baboy kag sa 60 porsiento sang sampol nga karne sang baka, samtang ang 100 porsiento naman sang sampol nga karne sang baka may E. coli nga bakterya. May nakita man nga higko halin sa mga makahililo nga metal, subong sang tingga kag merkuryo.

Bilang sabat sa di-supisyente, di-masaligan, ukon di-regular nga suplay nga pagkaon, ginpanikasugan sang mga tagasiudad, kaangay sang mga taga-Kano, Nigeria, nga talaumahon ang bisan anong bakante nga duta nga matigayon. Apang, ang kalabanan sa ila wala sing legal nga kinamatarong sa sina nga mga duta. Gani posible nga tabugon sila kag gabuton ang ila mga pananom.

Ginlaragway ni Olivio Argenti, isa ka espesyalista sang FAO para sa seguridad sa pagkaon sa mga siudad, ang iya nakita sang nagduaw sia sa isa ka uma sa Mexico, malapit sa suba nga ginahabuyan sing higko sang kaingod nga minuro. Ginagamit sang mga mangunguma ina nga suba sa pagbunyag sang ila utanon kag ang lunang sini sa paghanda sang ila salaburan. “Ginpamangkot ko ang mga awtoridad kon nakahibalo sila sang katalagman,” sulat ni Argenti, “kag nagsiling sila nga wala sila sing mahimo bangod wala sila sing kuarta ukon kagamitan para mabag-o ang kahimtangan.” Ini nga problema makita man sa madamo nga lugar sa imol nga mga pungsod.

Mga Siudad nga Nagapanikasog nga Malubad ang Problema

Daw wala katapusan ang mga problema nga ginaatubang sang mga siudad nga madasig magdamo ang populasyon. Ang internasyonal nga mga organisasyon, mga manugplano, kag mga administrador nagahimo sang ila masarangan agod malubad ini. Lakip sa ila mga estratehiya amo ang pagpauswag sang ginapatubas nga pagkaon sa probinsia kag pag-aman sing supisyente nga mga pamaagi agod matigayon ini, subong man ang paghimo sing bag-ong mga dalan, mga tiendahan, kag mga ilihawan. Nakita nila ang kinahanglanon nga palig-unon ang pribado nga pagpuhunan sa mga bodega, pahapuson  ang pagpautang sa mga mangunguma, mga negosyante, kag sa mga nagahakot ukon nagadul-ong sing produkto, kag pabakuron ang pagpatuman sing nagakaigo nga mga reglamento sa patikang kag katinlo. Apang, suno sa obserbasyon sang mga analista, walay sapayan sang tanan nga mga panikasog, wala ginatalupangod kag ginalubad sang madamong lokal nga mga awtoridad ang problema. Bisan pa ginatalupangod nila ini, indi supisyente ang pundo agod malubad ang mga problema.

Ang madamo nga problema sang mga siudad, ilabi na sa imol nga mga pungsod, nagresulta sa importante gid nga mga paandam. Suno sa International Food Policy Research Institute, Washington, D.C., “ang mga populasyon sa siudad padayon nga magadamo, kag ining mga problema [gutom, malnutrisyon, kag kaimulon] magadamo man upod sini​—⁠kon indi kita karon maghulag.” Tuhoy sa palaabuton sang mga siudad sa imol nga mga pungsod, si Janice Perlman, presidente sang Mega-Cities Project, isa ka internasyonal nga grupo sang mga organisasyon nga nagapangita sing mga solusyon sa mga problema sa siudad, nagsiling: “Wala sing nakahimo sing solusyon nga maaman ang pagkaon, balay, trabaho ukon transportasyon sang tama kadamo nga tawo sa isa ka duog nga madamo gid sing populasyon, sa idalom sang daku gid nga problema sa pinansial kag sa nagaluntad nga kahimtangan sa palibot. Halos indi masarangan sang mga siudad nga suportahan ang mga tawo.”

Apang, may maayong mga rason sa pagpati nga ang mga problema tuhoy sa suplay kag distribusyon sing pagkaon malubad sa dili madugay.

[Kahon sa pahina 5]

NAGADAMO SING POPULASYON NGA MGA SIUDAD

▪ Ginapaabot nga ang halos tanan nga pagdamo sing populasyon sa bug-os nga kalibutan sa masunod nga 30 ka tuig mahanabo sa mga siudad.

▪ Ginapaabot nga sa tuig 2007, ang kapin sa katunga sang populasyon sang kalibutan magapuyo sa mga siudad.

▪ Ginabanabana nga ang pumuluyo sa siudad sa bug-os nga kalibutan magadugang sa promedyo nga 1.8 porsiento kada tuig; sa sini nga kadasigon, ang populasyon sang mga siudad magadoble sa sulod sang 38 ka tuig.

▪ Ginapaabot nga ang mga siudad nga may lima ka milyon ukon kapin pa nga pumuluyo magadamo halin sa 46 sa 2003 tubtob sa 61 sa 2015.

[Credit Line]

Reperensia: World Urbanization Prospects​​—⁠The 2003 Revision, United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division

[Kahon sa pahina 6]

PILA KA KABANGDANAN KAG EPEKTO SANG DI-MASALIGAN NGA SUPLAY NGA PAGKAON

▪ “Sa bug-os nga kalibutan, napamatud-an na nga ang kagamo sa politika kag pagkawalay kalig-unan sa mga siudad nagakahanabo kon ang bili sang pagkaon hinali nga nagamahal.”​—⁠Jacques Diouf, direktor heneral sang UN Food and Agriculture Organization.

▪ Sang 1999, naglambas ang bagyo nga Georges kag Mitch sa Caribeano nga rehiyon kag Sentral Amerika, nga ginbangdan sang lapnag nga kahapayan, pag-untat sang normal nga mga aktibidades, kag kakulang sing pagkaon.

▪ Ang mga protesta batok sa mataas nga bili sang petrolyo sa Ecuador sang 1999 kag sa Britanya sang 2000 ginbangdan sang pag-untat sang suplay nga pagkaon.

▪ Isa sa mga problema nga resulta sang inaway amo ang kakulang sing pagkaon.

[Kahon/Retrato sa pahina 7]

ISA SA MGA MINILYON

SI Consuelo kag ang iya 13 ka anak nagapuyo sa iskwater (makita sa ibabaw) sa naligwin nga bahin sang Lima, Peru. May anos ang iya tatlo ka anak. “Nagapuyo kami anay sa bukid,” siling niya, “apang isa ka gab-i, ginatos gikan sa amon minuro ang nagsaylo sa siudad. Nahunahuna namon nga ‘kon magsaylo kami sa Lima, mapaeskwela kag mabaklan namon sing sapatos ang amon mga anak. Magaayo ang ila kabuhi.’ ” Gani ang mga tagaminuro naghimo sing dagami nga banig, kag isa ka gab-i sila tanan nagsaylo sa siudad kag nagpatindog sing mga hayubhayob human sa dagami nga banig. Pagkaaga, indi na mapahalin sang mga awtoridad ang tuman kadamo nga iskwater.

Ang balay ni Consuelo may daku nga buslot sa atop kag duta nga salog. “Nagasagod ako sining mga manok agod ibaligya sa mga manggaranon,” siling niya, nga ginapatuhuyan ang mga manok nga nagaduludalagan sa palibot sang iya balay. “Luyag ko makasupot sing kuarta agod mabaklan ko sing sapatos ang akon anak nga babayi. Apang karon kinahanglan ko ini gamiton para sa ospital kag sa bulong.”

Pila lamang ka sibuyas ang kalan-on nanday Consuelo. Maiwat ang trabaho, kag haluson sia makabakal bisan sing tubig. Wala sing tubig sa gripo kag kasilyas ang ila hayubhayob. “Ini nga balde amo ang amon arinola. Nian ginapaula ko sa akon mga anak ang unod sini kon gab-i,” paathag niya. “Wala na abi kami sing mahimo pa.”

Wala ginasustentuhan si Consuelo sang iya bana, kag talagsa lang sila nagakitaay. Mga treintahon lang ang iya edad apang daw tigulang na sia tan-awon. “Ang iya magamay kag nagapalangdalom nga mga mata sa iya nagapalanghubawhubaw nga guya nagakaurungan,” siling sang manunulat nga nag-interbyu sa iya. “Ang iya mga mata nagapakita sing pagkawalay paglaum.”

[Credit Lines]

Reperensia: In Context

AP Photo/Silvia Izquierdo

[Kahon/Retrato sa pahina 9]

“MASAYLO BALA AKO SA SIUDAD?”

DAPAT binagbinagon sang bisan sin-o nga nagapamensar nga magsaylo sa siudad ang pila ka butang. “Ang isa ka butang nga nagabuyok gid sa ila amo ang paglaum nga magatin-ad ang ila pangabuhi kon ikomparar sa mga oportunidad sa mga probinsia,” siling sang Feeding the Cities, ang publikasyon sang Food and Agriculture Organization sang Nasyones Unidas. Apang, “ang pagtin-ad indi gilayon magaabot, ayhan bisan sa sulod sang isa ka kaliwatan ukon kapin pa.”

Ang kamatuoran amo nga madamo sang nagasaylo sa siudad halin sa probinsia ang wala balay, wala palamugnan, kag mas labi pa nga nag-imol, ang tanan sa di-sunado nga palibot. Gani kon plano mo nga magsaylo, sigurado ka bala nga masuportahan mo ang imo pamilya kon himuon mo ini? Ang trabaho sa mga siudad, kon may yara gid man, masami nga manubo sing sueldo. Indi ayhan mapatumbayaan ninyo sang imo pamilya ang mas importante nga mga butang bangod kinahanglan mo nga magtrabaho sing madamo nga inoras agod mabuhi kamo sang imo pamilya?​—⁠Mateo 28:​19, 20; Hebreo 10:​24, 25.

Ang iban nga mga ginikanan nagdesisyon sa pagsaylo sa siudad samtang ginabilin ang ila pamilya sa puluy-an. Maalamon bala ini? Obligasyon sang Cristianong mga ginikanan nga amanan sing materyal nga mga butang ang ila pamilya, apang ano ayhan ang epekto sini sa emosyonal kag espirituwal nga mga kinahanglanon sang pamilya? (1 Timoteo 5:8) Epektibo bala gihapon nga mapadaku sang mga amay ang ila mga anak “sa disiplina kag sa nagatadlong nga panghunahuna ni Jehova?” (Efeso 6:4) Indi ayhan nga basi masulay ang mag-asawa kon maghilayuay sila nga duha?​—⁠1 Corinto 7:5.

Sa pagkamatuod, ang pagsaylo isa ka personal nga desisyon. Apang antes magdesisyon, dapat timbangtimbangon sang mga Cristiano ang tanan nga butang nga nadalahig kag pangayuon ang panuytoy ni Jehova paagi sa pangamuyo.​—⁠Lucas 14:28.

[Mga retrato sa pahina 8, 9]

Ang mga siudad nagaantos sing mahigko nga mga kahimtangan kag gutok nga trapiko

India

Niger

Mexico

Bangladesh

[Retrato sa pahina 8]

Sa madamong imol nga mga pamilya sa siudad, bisan ang mga bata kinahanglan nga magtrabaho

[Picture Credit Lines sa pahina 8]

India: © Mark Henley/Panos Pictures; Niger: © Olivio Argenti; Mexico: © Aubrey Wade/Panos Pictures; Bangladesh: © Heldur Netocny/ Panos Pictures; bottom photo: © Jean-Leo Dugast/Panos Pictures