Pagbantay sa Kalibutan

Ang Pag-abyanay Nagaapektar sa Tagipusuon

“Ang pagtigayon sing mga abyan kag maayong kaangtanan sa pamilya naangot sa pagnubo sing risgo nga maatake sa tagipusuon ukon maistrok,” siling sang pamantalaan nga Diario Médico sa Espanya. Madugay na nga ginakabig sang mga doktor ang nibel sang kolesterol, presyon sang dugo, kag kabug-aton sang lawas subong importante nga mga butang nga nagaapektar sa kahimtangan sang tagipusuon. Apang suno sa sining karon lang nga pagtuon sa mga 500 ka babayi nga may nagasakit nga dughan, ang kadamuon kag kasuod sang pamilya kag mga abyan sang pasyente dapat man binagbinagon. Ginapakita sang bag-o nga pagtuon nga “yadtong may di-maayo nga kaangtanan sa iban doble ang risgo nga mapatay [sing temprano] kon ipaanggid sa mga babayi nga may maayo nga kaangtanan sa iban.” Si Carl J. Pepine, kaupod nga awtor sang pagtuon, nagdugang nga bisan “isa ukon duha lang ang suod nga abyan sang isa, may nakita sila nga pagnubo sa risgo [nga maistrok ukon maatake sa tagipusuon].”

Pagdiutay sing Hipon sa Antractica

Ang hipon​—⁠magamay nga kaangay-pasayan nga crustacean nga importante nga pagkaon sang mga tinuga sa dagat​—⁠nagdiutay sa Antarctica sing mga 80 porsiento sugod sang dekada 1970, siling ni David Adam, nga ginreport sa Guardian nga pamantalaan sang London. Ang mga hipon nagakaon sing lumot nga nagapamuhi sa idalom sang mga yelo sa dagat, apang ang promedyo nga temperatura sang hangin sa Peninsula sang Antarctica nagsaka sing 2.5 degrees Celcius sugod sang dekada 1950, nga gintunaan sang pagkatunaw sang pila ka yelo. Si Angus Atkinson sang British Antarctic Survey, nagsiling: “Wala namon nahangpan sing bug-os kon paano naangot sa pag-init ang pagkatunaw diri sang mga yelo sa dagat, apang nagapati kami nga mahimo amo sini ang ginhalinan sang pagdiutay sang hipon.” Gin-usisa sang grupo ang sientipiko nga rekord sa pagpangisda sang siam ka pungsod nga nagapangisda sa Antarctica sugod sang 1926 tubtob 1939, kag sugod sang 1976 tubtob 2003. Nagsiling sila nga 20 porsiento na lang karon ang nagaluntad nga hipon kon ipaanggid sang nagligad nga 30 ka tuig.

Pagpakigsugilanon Paagi sa Pagpanihol

Ang mga manugbantay sing karnero sa La Gomera sa Canary Islands nagagamit sing lenguahe nga nakilal-an subong Silbo, nga nabase sa pagpanihol. Paagi sa paggamit sing sistema nga duha ka patunog kag apat ka konsonante, nga ginapanihol sa magkatuhay nga tono, ang mga manugbantay makakomunikar bisan sa malayo katama nga distansia. Sining karon lang, ang mga manugpanalawsaw naggamit sing MRI (magnetic resonance imaging) agod ipaanggid ang pagpanghikot sang utok sang lima ka tawo nga nagahambal sing Espanyol sa lima ka manugbantay nga lunsay nagahambal sing Espanyol kag Silbo. Natukiban sang mga manugpanalawsaw nga kon ang mga manugbantay nagakomunikar paagi sa pagpanihol, “ang ila utok nagapadala sing senyales nga daw subong nagahambal sila,” siling sang Espanyol nga pamantalaan nga El País. Ginkutlo sang report ang isa ka manugpanalawsaw nga nagasiling: “Ginapakita sang resulta sining mga pagtilaw ang kapin pa nga pamatuod sang pagkamapasibuon sang tawo sa lenguahe sa nanuhaytuhay nga porma sini.”