Pagbantay sa Kalibutan

▪ Sang 2000, ginabanta nga 8.3 milyones ka bag-o nga kaso sang tuberkulosis (TB) ang nagtuhaw sa bug-os nga kalibutan, kag halos dos milyones ka biktima sang TB ang napatay—⁠halos tanan sa ila nagapuyo sa manubo sing kita nga mga pungsod.—⁠MEDICAL JOURNAL OF AUSTRALIA

▪ “Napulo ka milyon nga pamatan-on ang may HIV karon, kag kapin sa katunga sang 4.9 milyones ka tawo nga bag-o nalatnan sini sa bug-os nga kalibutan ang nagapanuigon sing 15 tubtob 24.”—⁠UNITED NATIONS POPULATION FUND.

▪ Ginrekord sang nagaobserbar nga satelayt ang paglakbay sa bug-os nga kalibutan sang mga pispis nga albatros. Nalibot sang isa nga pinakamadasig ang bug-os nga kalibutan sa sulod lamang sang 46 ka adlaw.—⁠SCIENCE NGA MAGASIN, E.⁠U.⁠A.

▪ “Sa kada oras kada adlaw, kapin sa $100 milyones ang gasto sang kalibutan sa mga soldado, mga hinganiban, kag mga amunisyon.”​—⁠VITAL SIGNS 2005, WORLDWATCH INSTITUTE.

Kasingki sa mga Klerigo Nagadugang Bala?

“Ang pagkapari isa sa labing makatalagam nga propesyon sa [Britanya],” report sang Daily Telegraph sang London sang 2005. Ang surbe sang gobierno sang 2001 nagpakita nga halos 75 porsiento sang mga klerigo nga gin-interbyu ang ginmaltrato ukon ginsakit sa nagligad nga duha ka tuig. Halin sang 1996 mga pito ka klerigo ang ginpatay. Sa puod sang Merseyside, “kada adlaw isa sa 1,400 ka simbahan diri ang ginasalakay, ginakawatan ukon ginaatake sang mga arsonista.”

Tumalagsahon nga Biolohiko nga Pagkananarisari

Walay sapayan sang pagkaguba sang maulan nga kagulangan, “tumalagsahon nga kadamuon sang biolohiko nga pagkananarisari ang yara gihapon sa interyor sang isla sang Borneo,” siling sang The New York Times. Suno sa World Wildlife Fund, sa ulot sang 1994 kag 2004, nakatukib ang mga biologo sing 361 ka bag-o nga espesyi sang mga tanom kag mga sapat sa isla, nga ang pagpanag-iya sa sini ginaambitan sang Brunei, Indonesia, kag Malaysia. Lakip sa mga natukiban amo ang 260 ka bag-o matukiban nga mga insekto, 50 ka tanom, 30 ka isda, 7 ka paka, 6 ka tambalihan, 5 ka kasag, 2 ka man-ug, kag isa ka sapat kaanggid sa paka. Apang, ang interyor sang maulan nga mga kagulangan mahimo nga mabutang sa katalagman bangod sang dugang nga pagpamulod sing mga kahoy sa sini, agod masuplayan ang mga nagapangita sing tropikal nga mabakod nga kahoy, rubber, kag lana sang palma.

Disparatis Nagapopular Pa

“Bisan sa tion sang teknolohiya kag siensia, wala pa gihapon magbahar ang pangganyat sang disparatis,” report sang Allensbach nga isa ka organisasyon nga nagasurbe sang mga opinyon sa Alemanya. Ginpakita sang malawig nga pagpangusisa nga “bisan wala sing makatarunganon nga basehan, ang mga pumuluyo nagapati gihapon sa maayo ukon malain nga patimaan kag, sa katunayan, mas popular pa ini karon sangsa nagligad nga duha ka pulog-lima ka tuig.” Sang dekada 70, 22 porsiento sang mga tawo ang nagapati nga ang bulalakaw may impluwensia sa ila kabuhi. Karon 40 porsiento na ang nagapati sa sini. Isa lamang sa kada tatlo ka adulto ang nagasikway karon sa tanan nga sahi sang disparatis. Ginpakita sang isa pa ka pagpangusisa sa 1,000 ka Aleman nga mga estudyante sa unibersidad nga un-tersia sa ila ang nagasalig sa mga anting-anting nga ginabutang sa mga salakyan ukon ginatakod sa bulutangan sing mga yabi.

Dalagku nga mga Yelo sa Antartika Nagagamay

“Sa nagligad nga 50 ka tuig, 87 porsiento sang 244 ka dalagku nga yelo sa peninsula sang Antartika ang naggamay,” kag mas madasig sangsa ginahunahuna sang mga eksperto, report sang pamantalaan nga Clarin sa Buenos Aires. Natukiban man sang nahauna nga maid-id nga pagpangusisa sa dalagku nga mga yelo sa sini nga duog nga nagtaas ang temperatura sang hangin sing kapin sa 4.5 degrees Fahrenheit sa nagligad nga 50 ka tuig. Ang pagbag-o sang klima amo ang daku nga kabangdanan sang lapnag nga paggamay sang dalagku nga mga yelo, siling ni David Vaughan sang British Antarctic Survey. “Balasulon bala ang mga tawo sa sini?” pamangkot niya. “Indi namon ini masiling sing pat-od, apang nakahimo na kami sing tikang agod masabat ining importante nga pamangkot.”