Si Michael Agricola​—Ang “Tawo nga Nagpaluntad sing Bag-o nga Dag-on”

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA FINLAND

“Wala sing iban nga libro ang may tudok gid kag daku nga impluwensia sa kultura, mga prinsipio, kag panghunahuna sang mga taga-Finland sangsa Biblia.”—⁠“Biblia 350​—⁠The Finnish Bible and Culture.”

MABASA mo bala ang Biblia sa imo tumandok nga hambal? Mahimo gid siguro. Kay man, ang Biblia​—⁠sa bug-os ukon sa bahin⁠—​matigayon sa kapin sa 2,000 ka lenguahe. Kag wala ini matabuan lamang. Sa bug-os nga maragtas, madamo nga mga lalaki kag mga babayi ang naghimakas nga mabadbad ang Biblia sa tumandok nga mga hambal walay sapayan sang daku nga mga balagbag. Isa sa ila si Michael Agricola.

Si Agricola amo ang iskolar nga nagbadbad sang Biblia sa Finlandes. Ang iya mga sinulatan nakabulig sa pagpasanyog sang Finlandes nga kultura nga nakilal-an karon. Indi katingalahan nga ginatawag sia nga ang Tawo nga Nagpaluntad Sing Bag-o nga Dag-on!

Natawo si Agricola sang mga 1510 sa minuro sang Torsby sa nabagatnan sang Finland. May uma ang iya amay, amo kon ngaa ang apelyido nila Agricola, halin sa Latin nga tinaga para sa “mangunguma.” Bangod nagdaku sa isa ka rehiyon nga duha sing lenguahe, mahimo gid nga makahambal si Agricola sing Sueco kag Finlandes. Nakatuon man sia sing Latin samtang nagaeskwela sa isa ka Latin nga eskwelahan sa banwa sang Vyborg. Sang ulihi nagsaylo sia sa Turku, ang sadto sentro sang administrasyon sang Finland, diin nangin sekretaryo sia ni Martti Skytte, ang Katoliko nga obispo sang Finland.

Ang Relihion kag Politika sang Panahon Niya

Sa sini nga panahon sa kabuhi ni Agricola, magamo ang Scandinavia. Nagapanikasog ang Sweden nga makapalos gikan sa Kalmar Union, nga ginatapuan sang Scandinavian nga mga pungsod. Sang 1523, ginkoronahan si Gustav I subong hari sang Sweden. Daku ang nangin epekto sini sa Finland, nga sadto isa ka probinsia nga sakop sang paggahom sang Sweden.

Desidido ang bag-o nga hari nga pabakuron ang iya gahom. Sa pagtuman sang iya mga tulumuron, ginpakilala niya ang Repormasyon, nga nagalapnag sadto sa bug-os nga naaminhan sang Europa. Paagi sa pagbag-o sa relihion sang iya nasakupan halin sa Katolisismo padulong sa Luteranismo, ginbugto niya ang iya relasyon sa Batikano, ginpahuyang ang awtoridad sang Katoliko nga mga obispo, kag ginkuha niya ang manggad sang simbahan. Tubtob karon, Luterano ang kalabanan nga pumuluyo sang Sweden kag Finland.

Ang importante nga tulumuron sang Protestantismo amo ang  paghiwat sing mga serbisyo sa simbahan sa tumandok nga mga lenguahe sa baylo sang Latin. Sa amo, sang 1526 ang Cristianong Griegong Kasulatan, ukon ang “Bag-ong Testamento,” ginbalhag sa Sueco. Apang, maluya ang impluwensia sang Protestantismo sa Finland. Sadto nga tion, daw wala sing interesado nga badbaron ang Biblia sa Finlandes. Ngaa?

“Mabudlay kag Makaulugot” nga Hilikuton

Ang panguna nga rason amo nga halos wala sing literatura nga ginbalhag sa Finlandes. Antes sang tungatunga sang dekada 1500, ang nasulat sa Finlandes amo lamang ang pila ka pangamuyo sang mga Katoliko. Busa, agod mabadbad ang Balaan nga Kasulatan sa Finlandes, kinahanglan nga iporma ang madamo nga mga tinaga kag maghimo sing bag-o nga mga tinaga kag mga prase. Kag himuon ini nga wala sing mabasehan nga mga libro tuhoy sa lenguahe nga Finlandes. Apang, ginsugdan ni Agricola ang pagbadbad sang Biblia!

Sang 1536, ginpakadto ni Skytte, ang Katoliko nga obispo sang Finland, si Agricola sa Wittenberg, Alemanya, agod pasanyugon pa ang iya pagtuon sa teolohiya kag lenguahe. Diri kuno sa sini nga banwa nabatian ang pulpog sang martilyo ni Luther sang nagligad nga 20 ka tuig sang, suno sa pila ka report, ginlansang ni Luther ang iya bantog nga 95 ka tesis sa puertahan sang kastilyo nga simbahan.

Samtang sa Wittenberg, indi lamang ang pagtuon sa teolohiya kag lenguahe ang gin-atupag ni Agricola. Ginsugdan niya ang daku nga hilikuton nga badbaron ang Biblia sa Finlandes. Sang 1537, sa isa ka sulat para sa hari sang Sweden, nagsulat sia: “Tubtob ginaubayan sang Dios ang akon pagtuon, tinguhaan ko gid, subong sang naumpisahan ko na, nga padayunon ang pagbadbad sang Bag-ong Testamento sa lenguahe sang mga taga-Finlandes.” Pagbalik niya sa Finland, ginpadayon niya ang iya pagbadbad, samtang nagapangalagad man subong isa ka prinsipal sang eskwelahan.

Kaangay sang nauna nga mga manugbadbad sang Biblia, binudlayan man si Agricola sa pagbadbad sang Biblia. Bisan gani si Luther nagtuaw anay: “Mabudlay kag makaulugot piliton ang Hebreong mga manunulat nga maghambal sing Aleman”! Matuod, bentaha nga may magamit si Agricola nga mga binadbad sang iban, apang ang iya pinakadaku nga problema amo ang Finlandes nga lenguahe. Wala ini sing nasulat nga porma!

Gani, daw subong bala nga mapatindog si Agricola sing balay nga wala sing plano, kag kulang ang materyales. Ano ang iya ginhimo? Bilang pagsugod, nagpili si Agricola sing mga tinaga gikan sa nanuhaytuhay nga Finlandes nga mga dialekto kag ginsulat ini suno sa pagmitlang sa sini. Mahimo gid nga si Agricola ang una nga nag-imbento sang mga tinaga sa Finlandes para sa “panguluhan,” “salimpapaw,” “manuskrito,” “puersa militar,” “modelo,” kag “escriba.” Naghimo sia sing duha ka tinaga nga ginsimpon, nagtuga sing mga deribatibo, kag nanghulam sa iban nga mga lenguahe, ilabi na ang Sueco. Lakip sa sini nga mga tinaga amo ang enkeli (anghel), historia (maragtas), lamppu (lampara), marttyyri (martir), kag palmu (kahoy nga palma).

Ang Pulong sang Dios Para sa mga Tumandok

Sang ulihi, sang 1548, ginbalhag ang una nga bahin sang binadbad ni Agricola, nga gintawag Se Wsi Testamenti (Ang Bag-ong Testamento). May panagupnop ang iban nga ini nga badbad lima ka tuig na nga natapos apang wala gilayon mabalhag bangod kulang ang kuarta. Mahimo gid nga si Agricola ang nag-abaga sang halos tanan nga kagastuhanan sa pagpaimprinta.

 Pagligad sang tatlo ka tuig pa natapos ang Dauidin Psaltari (ang Mga Salmo), nga mahimo gid ginbadbad ni Agricola sa bulig sang iya mga kaupod. Ginpangunahan man niya ang pila ka pagbadbad sang mga tulun-an ni Moises kag sang mga manalagna.

Subong mapainubuson nga pagbaton sa iya mga limitasyon, prangka nga nagsulat si Agricola: “Kabay nga wala sing Cristiano kag diosnon nga tawo ukon bisan sin-o nga bumalasa sining Balaan nga Tulun-an ang maugot kon sa sining binadbad sang isa nga indi pa hanas makakita sila sing butang nga sayop ukon balik-awot kag malaw-ay ukon ginpabutyag sa liwan nga paagi.” Walay sapayan sang mga kakulangan nga mahimo masapwan sa mga binadbad ni Agricola, dalayawon gid ang iya determinado nga kakugi sa pagtinguha nga mabasa sang kinaandan nga mga tawo ang Biblia.

Ang Palanublion nga Ginbilin ni Agricola

Sang temprano nga bahin sang 1557, si Agricola​—⁠nga sadto Luterano kag obispo sang Turku​—⁠napilian sa isa ka delegasyon nga ginpadala sa Moscow agod husayon ang tuhoy sa dulunan nga ginaagawan sang Sweden kag Rusya. Nagmadinalag-on ang misyon. Apang, bangod sang kabudlay sang biyahe pauli, wala paabuta nga nagmasakit si Agricola. Napatay sia sa dalanon, sa edad nga mga 47 anyos.

Sa tion sang iya medyo malip-ot nga kabuhi, mga napulo lamang ka publikasyon ang nasulat ni Agricola sa Finlandes, nga may kabilugan nga mga 2,400 ka pahina. Apang, madamo ang nagapati nga ginpapagsik sini nga “Tawo nga Nagpaluntad Sing Bag-o nga Dag-on” ang pag-uswag sang Finlandes nga kultura. Sugod sadto, daku nga pag-uswag ang nahimo sang Finlandes nga lenguahe kag sang katawhan sini sa patag sang taliambong kag siensia.

Mas importante, nakabulig si Michael Agricola sa pagsugod sang isa pa ka sahi sang bag-o nga dag-on, kay nakabulig sia agod mangin mas masanag ang kapawa sang Pulong sang Dios sa mga Finlandes. Ginsumaryo ini sa isa ka memoryal nga binalaybay nga ginsulat para sa iya sa Latin sang napatay sia: “Indi ordinaryo nga testamento ang ginpasubli niya. Sa baylo sang isa ka testamento amo ang iya binadbad​—⁠ginbadbad niya ang balaan nga mga tulun-an sa Finlandes​—⁠kag ina nga binadbad takus gid dayawon.”

[Kahon/Retrato sa pahina 23]

Ang Finlandes nga Biblia

Ang una nga kompleto nga Finlandes nga Biblia, nga ang daku nga bahin sini ginbase sa binadbad ni Michael Agricola, ginbalhag sang 1642. Sang ulihi, ini ang nangin opisyal nga Biblia sang Finnish Lutheran Church. Sa pagligad sang mga tinuig pila lamang ka diutay nga mga pagbag-o ang ginhimo sa teksto apang nagpabilin ini nga halos wala ginbag-o tubtob sang 1938. Ang pinakaulihi nga rebisyon ginpagua sang 1992.

Ang lamang isa pa ka kompleto nga Biblia sa Finlandes amo ang New World Translation of the Holy Scriptures, nga ginbalhag sang mga Saksi ni Jehova. Ginpagua ini sang 1995. Duha ka pulo ka tuig antes sini, sang 1975, nabalhag na sang mga Saksi ang ila badbad nga Cristianong Griegong Kasulatan. Ang New World Translation of the Holy Scriptures nagasunod gid tubtob mahimo sa orihinal nga teksto. Sa karon, mga 130,000,000 na ang naimprinta.

[Retrato sa pahina 22]

Si Michael Agricola kag ang una gid nga Biblia sa Finlandes. Isa ka postcard sang 1910

[Credit Line]

National Board of Antiquities/Ritva Bäckman

[Retrato sa pahina 23]

Ang “Bag-ong Testamento” ni Agricola

[Credit Line sang retrato sa pahina 21]

National Board of Antiquities