Ang Alhambra—Bugal sang Islam Didto sa Granada

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA ESPANYA

“Daw ano kadamo nga mga sugilanon kag mga tradisyon, matuod kag indi; daw ano kadamo nga mga ambahanon kag mga kansion, Arabe kag Espanyol, tuhoy sa gugma kag inaway kag pagkabaganihan, ang naangot sa sining estilo-sidlangan nga tinukod!”​—⁠WASHINGTON IRVING, AMERIKANO NGA MANUNULAT SANG IKA-19 NGA SIGLO.

ANG bantog nga duog nga nag-inspirar sining mga tinaga amo ang Alhambra, isa ka pinasahi nga palasyo nga nagpatahom sa siudad sang Granada sa Espanya. Ang Alhambra isa ka duog sa bagatnan nga Europa nga may mga arkitektura kag mga hardin nga kaangay sa Arabia ukon Persia. Ang pinasahi nga katahom sang kuta, ukon pamakod sini resulta pa sang impluwensia sang siniglo nga kalawigon sang pagsakop sang mga Muslim Moor sa Espanya.⁠ *

Gintukod sang Arabo nga manuggahom nga si Zawí ben Zirí ang independiente nga ginharian sang Granada sang ika-11 nga siglo. Naglawig ini sing mga 500 ka tuig, nga sa sulod sini nga mga tion nag-uswag ini sa estilo sang taliambong kag kultura. Napukan ini sang gintapos sang Katoliko nga hari kag reyna nga sanday Ferdinand kag Isabella ang paggahom sang mga Muslim sa Espanya sang 1492.

Nakalab-ot sa putukputukan sini ang Moorish Granada sang madaug sang mga soldado sang Cristiandad ang Córdoba sang 1236. Nangin kapital sang Muslim nga Espanya ang Granada kag ang nagbuslanay nga mga manuggahom nagtukod sing mga palasyo​—⁠ang Alhambra​—⁠nga wala pa gid sing nakita nga kaangay sini ang mga taga-Europa. Ang isa ka mapanilagon nga manunulat naglaragway sini subong “ang pinakamatahom nga tinukod nga nagaluntad sa bug-os nga kalibutan.”

Ang palibot sang Alhambra subong katahom sa mga tinukod mismo. Nagatindog sa likod sini, kaangay sang isa ka malapad nga telon, ang nagayelo nga putukputukan sang Sierra Nevada nga nagataas sing kapin sa 3,400 metros. Ang Alhambra mismo yara sa Sabika, isa ka malaba, puno sing kakahuyan nga bungyod nga nagataas sing 150 metros sa ibabaw sang siudad. Sa panan-aw sang isa ka mamalaybay sang ika-14 nga siglo nga si Ibn Zamrak, ang bungyod nagatamod sa Granada kaangay sang isa ka bana nga nagatan-aw sa iya asawa.

Siudad sa Sulod Sang Isa ka Siudad

Ang ngalan nga Alhambra, nga nagakahulugan “ang pula” sa Arabe, mahimo nga nagapatuhoy sa kolor sang mga tisa nga gingamit sang mga Moor sa paghimo sa naggua nga mga pader. Apang, mas ginapatihan sang iban ang ginasiling sang mga istoryador nga taga-Arabia nga ang Alhambra gintukod sa “kapawa sang mga sulo.” Ining kasanag kon gab-i, siling nila, naghimo sa mga pader nga mapula kon gab-i nga amo ang ginhalinan sang ngalan sini.

Ang Alhambra indi lamang isa ka palasyo. Malaragway man ini subong siudad sa sulod sang siudad sang Granada. Nalipdan sang malapad nga pader sini ang mga hardin, mga pavilion, isa ka palasyo, ang Alcazaba (ukon kuta), kag may isa pa ka gamay nga medina, ukon banwa. Ang Moorish nga desinyo sang Alhambra kag ang iban pa nga mga pagbag-o nagresulta sa isa ka pinasahi nga pagpasundayag sang mauti kag masibod nga taliambong sang mga Arabo upod ang mapag-on tulukon nga arkitektura sang panahon sang Renaissance sa Europa.

Tuman gid ang katahom sang Alhambra bangod sa estilo nga gingamit sang mga Moor subong man sang  dumaan nga mga Griego. Una, ginbagay nila ang natural nga kolor kag kapinuhon sang mga bato agod makahuman sing mga tinukod nga nabase sa mga prinsipio sang paghisantuanay, pag-alalangay, kag pagkasimple. Nian, ginpunihan nila ang ila elegante nga tinukod. Subong sang ginsiling sang isa ka eksperto, “ginadumdom gid pirme sang mga Moor ang una nga prinsipio sang arkitektura​—⁠ang pagpuni sa tinukod, indi ang pagtukod sang puni.”

Paglagulad sa Alhambra

Ang alagyan pasulod sa Alhambra amo ang isa ka daku nga korte sapatos sang kabayo nga arko, nga ginatawag Gawang sang Hustisya. Ginapahanumdom sini nga ngalan ang isa ka hukmanan sang panahon sang mga Muslim nga nagatipon diri agod pamatian ang magagmay nga mga reklamo. Ang paghusay sang mga kaso sa mga gawang sang siudad kinaandan nga kustombre sa bug-os nga Natung-an nga Sidlangan kag ginasambit ini sa Biblia.⁠ *

Ang masibod nga dekorasyon, nga kinaandan sa mga palasyo sang mga Arabo subong sang  Alhambra, estilo-stucco. Isa ini ka artistiko kag daw engkahi nga desinyo nga ginsulitsulit. Ang pila ka masibod nga mga arko daw mga stalactite nga proporsion gid ang plastada. Ang isa pa ka bahin sang palasyo amo ang zillij​—⁠mahining nga mga tayl nga ginplastar sa masibod kag geometriko nga mga desinyo. Nahamtang ini sa naubos nga bahin sang dingding nga may masili nga mga kolor nga kanami gid sang kombinasyon sa malus-aw nga kolor sang stucco sa ibabaw.

Talalupangdon gid sa luwang sang Alhambra ang Court of the Lions, nga ginalaragway subong “ang pinakahamili nga halimbawa sang Arabe nga taliambong nga nagaluntad sa Espanya.” Ang isa ka lokal nga giya nga libro didto nagpaathag: “May isa ka kinaiya ang tunay nga taliambong nga indi mailog kag makopya. . . . Ini amo ang pamatyag namon sang nagatindog kami sa atubangan sang Court of the Lions sa Alhambra, sa Grenada.” Ang proporsion gid nga mga portiko sini kag ang mataas nga mga haligi nagapalibot sa fountain nga nagatungtong sa 12 ka marmol nga mga leon. Isa ini sa mga duog nga pirme gid ginaretratuhan sa Espanya.

Mga Hardin Para sa Pagpahanginhangin

Ang Alhambra may yara man matahom nga mga hardin, mga fountain, kag mga pool.⁠ * Suno kay Enrique Sordo sa iya libro nga Moorish Spain, “ang hardin sang mga Arabe daw isa gid ka paraiso.” Makita gid bisan diin ang impluwensia sang Islam. Ang Espanyol nga manunulat nga si García Gómez nagsiling: “Detalyado nga ginalaragway sa Koran ang paraiso sang mga Muslim subong isa ka madabong nga hardin . . . nga ginabunyagan sang matahom nga mga sapa.” Sa Alhambra, ang tubig ginagamit sing dagaya​—⁠isa ka luho sa mga tawo nga naanad sa mainit kag mamala nga mga desyerto. Narealisar sang mga desinyador sang hardin nga ang tubig makapabugnaw sang hangin kag ang gahod sang ilig sini makaparelaks. Daw masangkad kag masanag ining mga hardin bangod sa rektanggulo nga mga pool nga nagabanaag sang kapawa sang kalangitan sa Espanya.

 Malapit sa Alhambra nahamtang ang Generalife, isa ka nabaw-ing nga Moorish nga villa kag hardin nga gintukod sa Cerro del Sol, isa ka pukatod sa luyo sang Sabika. Ang Generalife, nga isa ka maayo gid nga halimbawa sang landscaping sang mga Arabo, gintawag nga “isa sa pinakamatahom nga mga hardin sa kalibutan.”⁠ * Nataytayan ini anay padulong sa palasyo sang Alhambra, kag gingamit ini nga isa ka villa diin nagapahunayhunay ang mga gumalahom sang Granada. May luwang nga nagapadulong sa ginatawag nga Water Staircase. Diri mabuyok ang mga bisita sa katahom sang kapawa, kolor, kag nanarisari nga mga kahumot.

Ang Hibubun-ot Sang mga Moor

Sang ginsungka sang katapusan nga hari sang Granada nga si Boabdil (Muḥammad XI), ang siudad kanday Ferdinand kag Isabella, sia kag ang iya pamilya gintapok. Sang ginbiyaan nila ang siudad, nagdulog kuno sila sa isa ka mataas nga duog nga ginatawag karon El Suspiro del Moro (Ang Hibubun-ot sang mga Moor). Samtang ginalantaw nila sa katapusan nga tion ang ila matahom gid nga pula nga palasyo, si Boabdil ginsilingan kuno sang iya iloy: “Maghibi ka subong sang paghibi sang isa ka babayi bangod sa indi mo mapangapinan subong sang pagpangapin sang isa ka lalaki!”

Sa karon, ang mga tatlo ka milyon nga nagabisita sa Alhambra kada tuig nagakadto gihapon sa sini nga duog. Kaangay ni Boabdil, makita nila diri ang bug-os nga siudad sang Granada sa ubos sang pukatod nga nahamtangan sang Arabe nga palasyo​—⁠ang hiyas sa korona. Kon sa pila ka adlaw, makakadto ka sa Granada, mahangpan mo man ang hibubun-ot sang katapusan nga hari sang mga Moor.

[Mga nota]

[Retrato sa pahina 15]

Ang Alcazaba

[Retrato sa pahina 16]

Ang Court of the Lions

[Retrato sa pahina 16, 17]

Ang mga hardin sa Generalife

[Retrato sa pahina 17]

Ang Water Staircase

[Credit Line sang retrato sa pahina 14]

Line art: EclectiCollections

[Credit Line sang retrato sa pahina 15]

All except top photo: Recinto Monumental de la Alhambra y Generalife

[Credit Line sang retrato sa pahina 16]

All photos: Recinto Monumental de la Alhambra y Generalife

[Credit Lines sang retrato sa pahina 17]

Above photos: Recinto Monumental de la Alhambra y Generalife; bottom photo: J. A. Fernández/San Marcos