Kon Paano Mabatas ang mga Kabudlayan sang Pagtigulang

“ANG kalawigon sang amon kabuhi setenta ka tuig, kon mabakod kami, nagalambot sa otsenta ka tuig, pero ang ila ginadala sa amon kalisdanan kag palaligban gid lang, sa indi madugay ang kabuhi magataliwan, kag wala na kami.” (Salmo 90:​10, Maayong Balita nga Biblia) Ginapamatud-an sining 3,000 anyos nga mabinalaybayon nga ambahanon nga bisan sang una pa ang pagtigulang nagatuga sing mga kabudlayan. Walay sapayan sang dalayawon nga mga pag-uswag sang medisina, ang iban nga mga aspekto sang pagtigulang nagatuga gihapon sing “kalisdanan kag palaligban.” Ano ang mga ini, kag ano ang ginahimo sang iban nga mga tigulang agod mabatas ang kabudlayan nga ginatuga sini?

Tigulang Apang Alisto ang Panghunahuna

“Ang akon gid ginakahadlukan,” siling ni Hans nga 79 anyos, “amo ang pag-ulianon.” Kaangay sang madamo nga tigulang, nabalaka si Hans sa iya pagkamalipaton. Nabalaka sia nga daw nagakadula na ang iya pagkontrol sa gintawag sang isa ka dumaan nga manugbinalaybay nga “yahong nga bulawan”​—⁠ang hamili nga utok lakip ang importante nga mga memorya sini. (Manugwali 12:6) Namangkot si Hans: “Normal bala sa pagtigulang ang pagkamalipaton?”

Kon, kaangay ni Hans, malipaton ka sang mga ngalan ukon nagapalibog ka kon bala ini nga pagkamalipaton umpisa na sang serioso nga paghina sang imo utok, palihug saligi ini: Ang pagkamalipaton nagakatabo sa tanan nga edad, kag ang mga pagbag-o sa pagpanghikot sang utok nga mahimo maeksperiensiahan sang isa ka tigulang nga tawo indi sa masami tuga sang dementia.⁠ * Bisan pa ang pagkamalipaton kinaandan sa pag-edad, “ang kalabanan nga mga tigulang napatay lang nga kontrolado gihapon ang ila panghunahuna,” sulat ni Dr. Michael T. Levy, tsirman sang siensia nga nagatuon sang mga pagginawi sang tawo sa Staten Island University Hospital sa New York.

Matuod nga masami nga mas maabtik madumduman sang mga pamatan-on ang espesipiko nga mga katunayan sangsa mga tigulang. Apang, “kon indi  pag-orasan,” siling sang neurologo nga si Richard Restak, “halos puluparehas lang ang mga tigulang kag mga pamatan-on.” Sa katunayan, paagi sa nagakaigo nga edukasyon kag paghanas, ang mapagros nga utok sang mga tigulang makapadayon gihapon sa pagtuon, sa paghinumdom, kag sa pagpauswag pa gani sing espesipiko nga mga abilidad.

Pagkamalipaton kag Mabulong Pa nga mga Kahimtangan

Apang, ano kon sobra gid ang pagkamalipaton sang isa ka tigulang? Walay sapayan sina, indi sia dapat maghinakop dayon nga may dementia na sia. Madamo sang mabulong pa nga mga kahimtangan nga nagakatabo sa may edad na ang mahimo tunaan sang pagkamalipaton kag sang hinali nga pagsalangisag. Ini nga mga problema masami nga sayop nga ginatawag nga “pagtigulang” ukon “pag-ulianon”​—⁠kon kaisa mga propesyonal pa gani sa medisina nga may sayop nga impormasyon ang nagasiling sini. Indi lamang nga makahuluya ini para sa tigulang nga mga pasyente kundi mahimo pa gani nga magpugong ini sa ila sa pagpabulong. Ano mahimo ang pila sini nga mga problema?

Ang hinali nga pagsalangisag mahimo nga tuga sang malnutrisyon, kulang sing tubig ang lawas, anemia, samad sa ulo, problema sa thyroid, kulang sa bitamina, lamita nga epekto sang ginatomar nga bulong, ukon namag-uhan sa palibot. Ang madugay nga kahuol mahimo man tunaan sang pagkamalipaton, kag kilala man ang impeksion nga makatuga sing pagsalangisag sang mga tigulang. Ang depresyon mahimo man tunaan sang pagkamalipaton kag pagsalangisag sang tigulang nga mga pasyente. Busa, “ang hinali nga pagsalangisag,” laygay ni Dr. Levy, “indi gid dapat ibalewala ukon husgahan dayon subong indi na mabulong nga pag-ulianon.” Mahimo makabulig ang maid-id nga pag-eksamin sang doktor agod mahibaluan kon ano gid ang kabangdanan sang mga sintomas.

Kon Paano Malandas ang Depresyon

Ang depresyon indi bag-o sa tawo, bisan sa matutom nga mga alagad sang Dios. Halos duha ka libo ka tuig ang nagligad, ginlaygayan ni apostol Pablo ang mga masigka-Cristiano: “Maghambal sing malugpayon sa mga kalag nga ginapung-awan.” (1 Tesalonica 5:14) Sa aton mahuol nga panahon, labi pa nga kinahanglan ina. Apang, makapasubo nga ang depresyon nga ginabatyag sang mga tigulang masami nga indi mamutikan ukon masal-an sa iban nga problema.

Bangod sang lapnag nga sayop nga ideya nga ang tawo masinulub-on kag alabuton kon nagatigulang, ang mga sintomas mahimo nga tamdon​—⁠sang iban subong man sang mga tigulang mismo​—⁠subong normal lamang nga bahin sang pagtigulang. “Apang, indi ini matuod,” siling sang libro nga Treating the Elderly. “Ang depresyon sa tunga sang mga tigulang indi isa ka bahin sang normal nga pagtigulang.”

Ang nagadugay nga clinical depression​—⁠ikumparar sa normal lamang nga kasubo ukon nagaabot-abot nga kasubo​—⁠isa ka serioso nga balatian nga mahimo may serioso nga resulta kag indi dapat ibalewala. Ang indi mabulong nga depresyon mahimo nga maggrabe pa kag tuman ka tudok amo kon ngaa  nagahikog ang iban nga desperado na nga mga pasyente. Ang trahedya sang depresyon sa tunga sang tigulang nga mga pasyente, paathag ni Dr. Levy, amo nga “ang pinakamadali bulngon sa tanan nga balatian sa hunahuna amo man mahimo ang pinakamadali tunaan sang kamatayon.” Kon indi matapna ang depresyon, mahimo nga ang pasyente dapat bulngon sang isa ka propesyonal nga eksperiensiado sa problema sa emosyon.⁠ *​—⁠Marcos 2:⁠17.

Makasalig ang mga indibiduwal nga may depresyon nga si Jehova “mapinalanggaon gid kag maluluy-on.” (Santiago 5:11) Sia “malapit sa mga buong sing tagipusuon.” (Salmo 34:18) Sa pagkamatuod, sia ang labaw nga “nagalipay sang mga nasub-an.”​—⁠2 Corinto 7:​6, Ang Biblia, PBS.

Indi Dapat Magbatyag nga Walay Pulos

“Dili ako pagsikwaya sa tion sang katigulangon; dili ako pagbayai kon magluya na ang akon kusog,” pangamuyo sang matutom nga si Hari David sang nagligad nga 3,000 ka tuig. (Salmo 71:9) Bisan sa ika-21 nga siglo, amo man sini ang kinaandan nga sentimiento sang mga tigulang nga nagakahangawa nga basi kabigon sila nga wala na sing pulos. Ang mga limitasyon nga tuga sang maluya nga panglawas madali nga bangdan sang pagbatyag sing pagkadisangkol, kag ang pilitaryo nga pagretiro mahimo nga makadula sang kompiansa sa kaugalingon sang isa.

Apang, paagi sa paghunahuna sang kon ano ang sarang naton mahimo sa baylo nga magluya ang buot sa kon ano ang indi na naton mahimo, makabatyag gihapon kita nga may importansia pa kita kag may pulos. Sa sining kaangtanan ginrekomendar sang isa ka report sang Nasyones Unidas ang ‘padayon nga pag-uswag paagi sa pormal kag di-pormal nga pagtuon, pagpakigbahin sa mga organisasyon sang komunidad, kag relihioso nga mga hilikuton.’ Si Ernest, isa sa mga Saksi ni Jehova nga isa ka retirado nga master baker nga taga-Switzerland, amo ang isa ka halimbawa sang benepisyo sang ‘padayon nga pag-uswag paagi sa pagtuon.’ Sa iya setentahon nga edad, namat-od sia nga magbakal sing kompyuter kag magtuon kon paano ini gamiton. Ngaa ginhimo niya ini, samtang ang madamo nga kaedad niya nahalawhaw sa teknolohiya? “Una,” paathag niya, “agod nga mangin aktibo gihapon ang akon panghunahuna samtang nagatigulang ako. Kag ikaduha, agod indi ako maulihi sa teknolohiya nga makabulig sa akon pagpanalawsaw tuhoy sa Biblia kag sa akon hilikuton sa Cristianong kongregasyon.”

Ang mabungahon nga pagpanghikot makahatag sing madamo nga importante nga kinahanglanon sang mga tigulang: Nagahatag ini sa ila sing importansia kag kaayawan kag mahimo pa gani nga makitaan nila. Ang maalamon nga si Hari Solomon nagsiling nga regalo sang Dios nga ang tawo “magkalipay kag maghimo sing maayo sa tion sang pagkabuhi sang isa; kag nga ang tagsa ka tawo man magkaon kag mag-inom kag makakita sing kaayuhan sa bug-os niya nga kinabudlayan.”​—⁠Manugwali 3:​12, 13.

Paghimo Sang Masarangan Naton

Sa madamo nga katilingban ang mga tigulang amo ang nagapaalinton sing ihibalo, subong man sing moral kag espirituwal nga mga prinsipio, sa masunod nga mga kaliwatan. Si Hari David nagsulat: “Karon nga tigulang na ako kag ang akon buhok ubanon na, indi ako pagpatumbayai, O Dios! Updi ako samtang ginabantala ko ang imo gahom kag kusog sa palaabuton nga mga kaliwatan.”​—⁠Salmo 71:​18, Maayong Balita nga Biblia.

Apang, ano kon ang panglawas ukon mga kahimtangan magaupang sa mga tigulang? Nagpasubo ini sa 79 anyos nga si Sarah, isa sa mga Saksi ni Jehova, nga nagpabutyag sa isa ka Cristianong gulang  sang iya kalugaw-an. Ginpahanumdom sa iya sang gulang ang prinsipio sa Biblia nga ‘ang pakitluoy sang matarong nga tawo may daku nga puersa.’ (Santiago 5:16) “Sa mga tinuig nga nagligad,” paathag niya, “nakatukod ka sing suod nga kaangtanan sa Dios. Mabuligan mo karon nga makabenepisyo kami sa sina nga kaangtanan kon mangamuyo ka para sa amon.” Napalig-on gid sia sang magsiling ang gulang, “Sarah, kinahanglan namon ang imo mga pangamuyo para sa amon.”

Subong sang narealisar ni Sarah, ang pangamuyo isa ka makapaladya kag mapuslanon nga paagi nga mahimo sang madamo nga mga tigulang sa adlaw kag gab-i para sa iban. (Colosas 4:12; 1 Timoteo 5:5) Ang mga pangamuyo sang matutom nga mga tigulang makabulig man sa ila agod labi pa sila nga mangin malapit sa “Manugpamati sang pangamuyo,” si Jehova.​—⁠Salmo 65:⁠2; Marcos 11:24.

Ginapabaloran gid sa ila komunidad ang mga tigulang nga may mga limitasyon apang maalwan nga nagapaambit sang ila eksperiensia kag manggad. Ginapamatud-an nila nga ang “ubanon nga ulo amo ang purongpurong sang katahom kon makita ini sa dalanon sang pagkamatarong.”​—⁠Hulubaton 16:31.

Apang, nagakaigo nga mamangkot kita: Ano ang aton palaabuton samtang nagatigulang kita? Realistiko bala nga magpaabot kita sing mas maayo nga kabuhi kon magtigulang kita?

[Mga nota]

[Blurb sa pahina 5]

Masami ginabatyag sang mga tigulang nga nagakabiyaan sila sa aton madasig nga kalibutan karon

[Kahon/Retrato sa pahina 7]

Kon Paano Mo Mabuligan ang mga Tigulang

▪ Amligi ang Ila Dignidad. “Indi pagsabdunga ang tawo nga magulang pa sa imo, kundi magpakiluoy ka sa iya subong nga daw amay mo sia, . . . [sa] tigulang nga mga babayi subong mga iloy.”​—⁠1 Timoteo 5:​1, 2, Maayong Balita nga Biblia.

▪ Mamati Sing Maayo. “Magmadagmit sa pagpamati, magmahinay sa paghambal, magmahinay sa pagpangakig.”​—⁠Santiago 1:19.

▪ Magpakita Sing Kahanuklog. “Kamo tanan mag-anggid sa panghunahuna, nga nagapakita sing patugsiling, may utudnon nga gugma, mapinalanggaon nga kaawa, mapainubuson sa hunahuna, nga wala nagabalos sing halit sa halit ukon pasipala sa pasipala.”​—⁠1 Pedro 3:​8, 9.

▪ Hibalua Kon Ano nga Pagpalig-on ang Kinahanglanon. “Ang pulong nga napamulong sa husto nga tion subong sang mga mansanas nga bulawan sa pinuna nga pilak.”​—⁠Hulubaton 25:11.

▪ Ilakip Sila sa Inyo Ginahimo. “Magmaabiabihon.”​—⁠Roma 12:13.

▪ Maghatag Sing Praktikal nga Bulig. “Ang bisan sin-o nga may pangabuhian sining kalibutan kag nakita niya ang iya utod nga nagakinahanglan apang nagatakop sang ganhaan sang iya mapinalanggaon nga pagkaluoy sa iya, sa ano bala nga paagi nga ang gugma sang Dios nagapabilin sa iya? Magagmay nga mga anak, maghigugmaanay kita, indi sa pulong ukon sa dila man, kundi sa buhat kag kamatuoran.”​—⁠1 Juan 3:​17, 18.

▪ Magmainantuson. “Panapti ang inyo kaugalingon sing mapinalanggaon nga gugma nga may kaawa, kaayo, mapainubuson nga panghunahuna, kalulo, kag pagkamainantuson.”​—⁠Colosas 3:12.

Paagi sa pag-atipan sa mga may edad na, nagapakita kita sing pagtahod sa mga talaksan mismo sang Dios kay ang iya Pulong nagasiling: “Magpakita ka sing patugsiling sa pagkatawo sang isa ka tigulang.”​—⁠Levitico 19:32.

[Retrato sa pahina 6]

Mahimo nga mapuslanon ang maid-id nga pagpaeksamin sa doktor