Nakatuon Ako nga Magsalig sa Dios

PANUGIRON NI ELLA TOOM

ANG amon pamilya nagpuyo malapit sa isa ka gamay nga banwa sang Otepää, sa nabagatnan nga Estonia, mga 60 kilometros halin sa dulunan sang Rusya. Oktubre 1944 sadto, mga pila ka bulan pagkatapos ako makagradwar sa hayskul kag dali na lang matapos ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Samtang ginadusdos sang Ruso nga mga soldado ang mga Aleman pagua sa Estonia, kami sang amon mga kaingod—mga 20 kami—nagpanago sa mga kagulangan upod ang amon ginasagod nga kasapatan.

Sa sulod sang duha ka bulan nga nagapanago kami, nagalinupok lang ang mga bomba sa palibot namon. Nagatilipon kami, kag ginabasa ko ang pila ka bahin sang Biblia, ilabi na ang Mga Panalabiton. Amo ini ang una nga bes nga nakabasa ako sing Biblia. Isa ka adlaw, nagsaka ako sa isa ka mataas nga pukatod, nagluhod didto, kag nagpangamuyo, “Kon matapos ang inaway, ginapanaad ko nga masimba ako kada Domingo.”

Wala magdugay ang inaway didto naman sa katundan nayon. Sang ulihi, sa pagsurender sang mga Aleman sang Mayo 1945, natapos ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II sa Europa. Gani, gintuman ko man ang akon panaad sa Dios nga magsimba kada semana. Apang pila lamang ka may edad na nga mga babayi ang nagasimba. Nahuya ako mag-upod sa ila. Kon may gulpi nga magkadto sa amon balay, ginatago ko ang Biblia sa idalom sang lamesa.

Wala magdugay, nangin maestra ako sa isa ka lokal nga eskwelahan. Sa sini nga tion, Komunista na ang nagagahom kag nagadamo na ang mga ateista. Apang, wala ako mag-entra sa Partido Komunista. Nangin masako ako sa madamo nga sosyal nga mga hilikuton, subong sang pag-organisar sang mga folk dance para sa mga kabataan.

Nakilala Ko ang mga Saksi

Kinahanglanon sang mga kabataan ang kostyum para sa mga palaguaon sa entablado, gani sang Abril 1945, nagkadto ako sa isa ka maayo nga mananahi nga si Emilie Sannamees. Lipod sa akon, isa sia sa mga Saksi ni Jehova. Namangkot sia, “Ano ang masiling mo sa kahimtangan sang kalibutan?” Bangod may ginahiwat sadto nga isa ka komperensia para sa paghidait sa San Francisco, sa E.U.A., nagsabat ako, “Sa dili madugay mapukan na ini nga paggobierno, kag sigurado ako nga ining komperensia para sa paghidait ginahiwat agod matabo ina.”

Nagsiling si Emilie nga ang komperensia para sa paghidait indi makahatag sing dayon nga kaayuhan, kag luyag niya ipakita sa akon gikan sa Biblia kon ngaa. Daw wala ako sadto sing gana nga magpamati sa sining mabuot kag may edad na nga babayi, apang antes ako maglakat nagpamangkot sia, “Nahibaluan mo bala kon sa diin gintuyo sang Dios nga magapuyo sanday Adan kag Eva?” Sanglit wala ako makasabat, nagsiling lang sia, “Pamangkuta ang imo amay.”

 Pagpauli ko ginpamangkot ko si Tatay. Wala sia makasabat kag nagsiling sia nga indi na namon dapat pagkabalak-an pa ang pagtuon sa Biblia, basta magtuo lang kami. Sang magbalik ako agod gawaron ang akon ginpatahi nga mga kostyum, ginsambit ko nga wala mahibaluan ni Tatay ang sabat sa iya pamangkot. Ginkuha nila sang iya utod nga babayi ang ila mga Biblia kag ginbasa sa akon ang mga instruksion sang Dios kanday Adan kag Eva—tuhoy sa ila pag-atipan sa ila hardin nga puluy-an kag pagpuyo sa sini nga may kalipay sing dayon. Ginpakita nila sa akon gikan sa Biblia nga katuyuan sang Dios nga magapanganak sanday Adan kag Eva kag magapasangkad sang ila Paraiso nga puluy-an sa bug-os nga duta. Nanamian gid ako sang mga pamatuod sa Kasulatan!—Genesis 1:28; 2:8, 9, 15; Salmo 37:29; Isaias 45:18; Bugna 21:3, 4.

Ang Akon Una nga Pagtambong sa Cristianong Miting

Sanglit sadto nga tig-ilinit magaeskwela ako sing tatlo-ka-bulan nga kurso para sa mga manunudlo sa siudad sang Tartu, ginhatagan ako ni Emilie sang adres sang isa ka Saksi didto. Ginhatagan man niya ako sing libro nga Creation, nga nanamian ko gid bangod sa klaro nga paathag sini tuhoy sa sadsaran nga mga kamatuoran sa Biblia. Gani sang Agosto 4, 1945, nagkadto ako sa adres nga ginhatag sa akon ni Emilie.

Sang wala sing may nagsabat, gintuduhan ko pa gid ang pagpanuktok amo nga ginbuksan sang isa ka kasilingan ang iya puertahan kag ginhatagan ako sing isa pa ka adres—56 Salme Street. Pag-abot ko didto, nagpamangkot ako sa isa ka babayi nga nagapamanit sang patatas sa isa ka ulubrahan, “May ginahiwat bala diri nga isa ka relihioso nga pagtilipon?” Naakig sia kag gintabog niya ako kag ginsilingan nga indi niya ako kinahanglan. Apang, bangod nagpamilit ako, ginpasaka ako sang babayi kag ginpaentra sa isa ka pagtuon sa Biblia. Nag-untat sila sang tigpalanyaga, kag naglisensia ako nga mapauli. Apang ginhawiran nila ako.

Sang tigpalanyaga, nanghulonghulong ako kag nakita ko ang duha ka pamatan-on nga lalaki nga maniwang kag malapsi, nga nagapungko malapit sa bintana. Nahibaluan ko sang ulihi nga sang tion sang inaway kapin sa isa ka tuig nga nagsaylosaylo sila sing palanaguan agod indi madakpan. * Sa tion sang miting pagkahapon, gingamit ni Friedrich Altpere ang tinaga nga “Armagedon” sa isa ka pamulongpulong. Indi ako pamilyar sa sini nga termino, gani pagkatapos sang miting ginpamangkot ko sia kag ginpakita niya ini sa akon sa Biblia. (Bugna 16:16) Sang nakita niya nga nakibot ako, daw natingala gid sia kon ngaa bag-o ini nga tinaga sa akon.

Amat-amat ko nga nahangpan nga ini nga miting para lamang sa mga kilala kag ginasaligan nga mga Saksi. Sang ulihi, nahibaluan ko nga amo gali yadto ang ila una nga miting pagkatapos sang inaway! Sugod sadto, natanom na sa pensar ko nga dapat gid ako magsalig sa Dios. (Hulubaton 3:5, 6) Isa ka tuig sang ulihi, sang Agosto 1946, sa edad nga 20 ginbawtismuhan ako subong simbulo sang akon dedikasyon sa matuod nga Dios nga si Jehova.

Pag-atubang sa Pagpamatok sang Pamilya

Ginapatuman sang gobierno nga itudlo ang ateismo sa eskwelahan, gani nagtilaw ini sa akon nahanas sa Biblia nga konsiensia. Luyag ko magpangita sing lain nga trabaho. Sang ginsugid ko ini kay Nanay, tuman gid ang iya kaakig kag gingan-it niya ako. Amo nga nagdesisyon ako nga maghalin sa balay. Apang, ginpalig-on ako ni Tatay nga magbatas lang kag ginsilingan nga buligan niya ako.

Ang akon manghod nga lalaki nga si Ants nagbuylog man kay Nanay sa paghingabot sa akon. Nian, isa ka adlaw nagpangayo sia sa akon sing isa ka pasad-sa-Biblia nga literatura agod basahon niya kag nanamian gid sia sa sini. Nagdugang pa gid ang kaakig ni Nanay. Nagaistorya naman si Ants tuhoy sa Dios sa eskwelahan, apang sang ginhingabot sia, nag-untat sia sa pagpakig-upod sa mga Saksi. Wala magdugay, naaksidente sia sang mag-dive sia sa tubig kag nasamaran ang iya ulo. Naparalisar sia kag nagahigda na lang sa stretcher, apang alisto gihapon ang iya panghunahuna. “Patawaron ayhan ako ni Jehova?” pamangkot niya. “Huo,” siling ko. Napatay si Ants pagligad sang pila ka adlaw. Disisiete anyos pa lang sia.

Sang Septiembre 1947, gin-untatan ko ang pagmaestra. Akig gihapon si Nanay sa akon. Sang ginpanghaboy niya ang tanan ko nga bayo sa gua sang amon balay, naghalin ako kag ginsapupo ako sang duha ka mag-utod nga babayi nga Sannamees ang apelyido. Napalig-on gid ako sang ila mga pahanumdom nga wala gid ginabiyaan ni Jehova ang iya mga alagad.

 Mga Pagtilaw Pagkatapos sang Inaway sa Estonia

Ginpabulig ako sang mag-utod nga Sannamees sa ila trabaho nga pagpanahi para sa mga pamilya nga mangunguma. Masami nga mapaambit namon sa ila ang kamatuoran sa Biblia. Isa yadto ka makalilipay nga tion, kay wala lamang ako makatuon magpanahi kundi nadugangan pa ang akon eksperiensia sa Cristianong ministeryo. Magluwas sa pagpanahi, nag-tutor man ako sa matematika. Apang sang 1948, ginpangdakop sang mga awtoridad ang mga Saksi.

Sang Oktubre sang masunod nga tuig, nagapamugon ako sa isa ka uma sang ginsugiran ako nga may mga awtoridad nga nagkadto sa puluy-an sang mga Sannamees agod dakpon ako. Sang magpaamulya ako sa uma ni Utod Hugo Susi, nadiskobrehan ko nga gindakop man sia. Gin-agda ako sang isa ka babayi nga ginatahian ko anay sa iya puluy-an. Sang ulihi, nagsaylosaylo ako sa nanuhaytuhay nga mga uma, nga nagapanahi kag nagapadayon sa pagbantala nga hilikuton.

Sang magsugod ang tigtulugnaw, nakita ako sang Soviet State Security Committee (KGB) sa Tartu, sa puluy-an ni Linda Mettig nga isa ka makugi kag bataon pa nga Saksi nga mas magulang diutay sa akon. Gindakop nila ako kag gindala agod interogahon. Nabatyagan ko ang tuman gid nga pagpakahuya sang ginpilit nila ako nga mag-uba sa atubangan sang lamharon pa nga mga pulis. Apang, sa tapos ako makapangamuyo kay Jehova, nabatyagan ko ang malinong kag kalmado nga tagipusuon.

Dason, ginlupot nila ako sa isa ka gamay nga selda, nga indi gani ako makahigda. Ginapagua lang ako kon interogahon. Ginasilingan ako sang mga opisyal: “Wala kami nagasiling nga ipanghiwala mo ang pagluntad sang Dios. Untati lamang ang imo walay pulos nga pagbantala! May masanag ka pa nga palaabuton.” Kag nian mamahog sila: “Luyag mo pa bala mabuhi? Ukon luyag mo bala mapatay upod sa imo Dios sa Siberia?”

Sa sulod sang tatlo ka adlaw, wala ako makatulog bangod sang sulitsulit nga pag-interogar. Ang pagpamalandong sa mga prinsipio sa Biblia nakabulig sa akon nga magbatas. Sang ulihi, ginpapirma ako sang isa ka manug-interogar sing isa ka dokumento nga nagasiling nga untatan ko na ang pagbantala. “Ginpamensar ko gid sing maayo ini nga butang,” siling ko, “kag pilion ko pa nga magpuyo sa bilangguan nga may malig-on nga kaangtanan sa Dios, sangsa mahilway kag madula ko ang iya kahamuot.” Sa sini ang manug-interogar nagsinggit: “Buangbuang ka! Tanan kamo pagadakpon kag pagadal-on sa Siberia!”

Wala Ginapaabot nga Mahilway

Antes magtungang-gab-i, wala ko gid ginapaabot nga silingan ako sang mga manug-interogar nga kuhaon ang akon mga gamit kag maglakat. Sanglit nahibaluan ko nga pagasundon ako, wala ako magkadto sa mga puluy-an sang mga masigka-Cristiano kay matultulan sang mga pulis kon diin sila nagaistar. Samtang nagalakat ako sa mga kalye, may tatlo ka lalaki nga nagsunod sa akon. Nagapangamuyo kay Jehova nga tuytuyan ako, nagliko ako sa isa ka madulom nga kalye kag nagkuyampad pakadto sa isa ka hardin. Naghigda ako sa duta kag nagpanabon sing mga dahon. Mabatian ko ang kalas sang tikang sang mga lalaki, kag makita ko ang siga sang ila mga flashlight.

Nagligad ang pila ka oras kag indi na makabatyag ang akon mga tul-an bangod sa katugnaw. Sang ulihi, nakalab-ot ako sa batuhon nga kalye nga ginabitbit ang akon sapatos agod wala sing gahod. Nag-agi ako sa kanal sa kilid sang haywey agod makagua sa siudad. Kon may nagapadulong nga salakyan, nagahapa ako. Alas singko na sang aga sang makalab-ot ako sa puluy-an nanday Jüri kag Meeta Toomel, nga indi tanto kalayo sa Tartu.

Ginpainit dayon ni Meeta ang sauna agod nga mainit-initan ako. Sang masunod nga adlaw nagkadto sia sa Tartu agod kontakon si Linda Mettig. Ginhagad ako ni Linda, “Umpisahan na naton subong ang pagbantala kag bantalaan ang bug-os nga Estonia sing maayong balita.” Sa tapos ko mabag-o ang akon hitsura paagi sa bag-o nga estilo sang buhok, diutay nga mek-ap, kag antipara, ginsugdan dayon namon ang pagbantala. Sa nagsunod nga mga binulan, malawig ang amon natuptupan paagi sa pagbisikleta. Sa dalanon ginpalig-on namon ang mga masigkatumuluo nga nagapuyo sa mga uma.

 Nag-organisar ang mga Saksi sing isa ka kombension sang Hulyo 24, 1950, sa isa ka daku nga kamalig sang isa ka estudyante sa Biblia malapit sa Otepää. Maayo lang kay nahibaluan namon nga nadiskobrehan sang mga KGB ang amon plano nga magtilipon, gani napaandaman namon ang kalabanan nga mga Saksi nga nagapadulong pa lang. Ginhimos na lang ini sa masunod nga adlaw sa lain nga duog kag 115 ang nagtambong. Ang kada isa nagpauli nga malipayon gid kag mas determinado nga magpabilin nga mainunungon kon makaatubang sing mga pagtilaw. *

Pagkatapos sini, ginpadayon namon ni Linda ang pagbantala kag pagpalig-on sa mga masigka-Cristiano. Sa talipuspusan sina nga tuig nagbulig kami sa pag-ani sing mga patatas kag ginpaambit namon ang mensahe sang Ginharian sa mga masigkamamumugon. Gin-untatan pa gani sang isa ka tag-iya sang isa ka uma ang pag-obra kag nagpamati sa amon sing mga isa ka oras, kag nagsiling, “Indi mo mabatian ang subong sini nga balita adlaw-adlaw!”

Nagbalik kami ni Linda sa Tartu, kag nadiskobrehan namon nga madamo pa nga mga Saksi ang gindakop, pati na ang iloy ni Linda. Kalabanan sang amon mga abyan gindakop na, lakip ang mag-utod nga Sannamees. Sanglit nahibaluan namon nga ginapangita kami sang mga KGB, nagbakal kami sing duha ka bisikleta kag padayon nga nagpanaksi sa gua sang Tartu. Isa ka gab-i nakita ako sang KGB sa puluy-an ni Alma Vardja, nga isa ka Saksi nga bag-o lang mabawtismuhan. Sang gintan-aw niya ang akon pasaporte, ang isa sa ila nagsiling: “Ella! Kon diindiin ka na namon ginpangita!” Disiembre 27, 1950 sadto.

Ginbilanggo kag Gindala sa Siberia

Kalmado kami ni Alma nga naghimos sing pila ka butang, kag nagkaon anay kami. Ang mga KGB natingala kag nagsiling, “Wala kamo nagahibi. Makapungko pa kamo kag makakaon.” Nagsabat kami, “Makadto kami sa amon bag-o nga asaynment, kag wala kami makahibalo kon san-o kami makakaon liwat.” Nagdala ako sing isa ka habol nga ginhimo ko sang ulihi nga mga medyas kag guantes. Pagkatapos mabilanggo sing pila ka bulan, gintapok ako sang Agosto 1951, upod sa pila ka mga Saksi sa Estonia. *

Halin sa Estonia ginpasakay kami sa tren pakadto sa Leningrad (karon St. Petersburg), sa Rusya, kag halin didto pakadto sa mga kampo sang pilit nga pagpatrabaho sa Vorkuta, Komi, sa ibabaw sang Arctic Circle. Tatlo ang Saksi sa amon grupo. Nakatuon ako sing Ruso nga lenguahe sang nagaeskwela ako kag ginpraktis ko ang paghambal sini sugod sang gindakop ako. Gani maayo na ako maghambal sing Ruso sang makaabot kami sa mga kampo.

Sa Vorkuta nakilala namon ang isa ka hoben nga Ukrainiano nga babayi nga nangin Saksi sang mabilanggo sia sa kampo konsentrasyon sang mga Nazi sa Poland. Sang 1945, sia kag ang 14 pa ka Saksi ginpasakay sa isa ka barko nga tuyo tani sang mga Aleman nga palugdangon sa Baltic Sea. Apang, nakadungka ini nga barko sa Denmark. Sang ulihi, sang makabalik sia sa Rusya, gindakop sia bangod sang pagbantala kag gindala sa Vorkuta, kag nangin pagpalig-on gid sia sa amon.

May nakilala man kami nga duha ka babayi nga nagpamangkot sa hambal nga Ukrainiano, “Sin-o diri ang Saksi ni Jehova?” Gilayon nga nakilala namon nga amon sila mga Cristianong kauturan! Ginpalig-on kag gin-atipan nila kami. Ang iban nga mga bilanggo nagsiling nga daw subong bala nga may pamilya nga nagahulat sa amon pag-abot.

Pagsaylo sa mga Kampo sa Mordovia

Sang Disiembre 1951, sang gin-eksamin ako sang doktor, nadiskobrehan nga may balatian ako sa thyroid, gani ginsaylo ako sa bagatnan-katundan, mga 1,500 kilometros ang kalayuon, sa isa ka daku nga bilangguan sa Mordovia nga mga  400 kilometros bagatnan-sidlangan sang Moscow. Sa nagsunod nga mga tinuig, nakilala ko ang mga Aleman, Hungario, Polaco, kag Ukrainiano nga mga Saksi sa mga kampo para sa mga babayi diin nabilanggo ako. Nakilala ko man si Maimu nga halin sa Estonia kag nabilanggo bangod sa politika.

Samtang bilanggo sa Estonia, nagbun-ag si Maimu, kag ang lapsag ginhatag sang isa ka mabuot nga guardia sa iloy ni Maimu. Gintun-an ko sing Biblia si Maimu sa bilangguan sa Mordovia kag ginbaton niya ang iya mga natun-an. Ginsulatan niya ang iya iloy nga nagbaton man sang kamatuoran sang Biblia kag gintudlo niya ini sa anak nga babayi ni Maimu nga si Karin. Anom ka tuig sang ulihi ginhilway si Maimu kag nag-updanay sila liwat sang iya anak. Pagdaku ni Karin, nakapamana sia sing isa man ka Saksi. Sila nga mag-asawa 11 ka tuig na karon nga nagaalagad sa sanga talatapan sang mga Saksi ni Jehova sa Tallinn, sa Estonia.

Ang bilangguan sa sulod sang bilding sa Mordovia may lugar nga ginatawag nga hawla. Isa ini ka gamay kag guardiado nga mga kuartel sa sulod sang napaderan nga kampo. Ako kag ang anom pa ka Saksi diri ginsulod bangod sang amon Cristianong hilikuton. Apang bisan sang didto kami, naghimo kami sing magagmay kaayo nga mga kopya sang Lalantawan kag ginapalapaw ini sa iban sa kaingod nga mga kampo. Kon kaisa ginaguhaban namon ang isa ka barita nga habon, dayon isulod sa sini ang artikulo, kag ginasira ini liwat.

Sa mga tinuig nga nabilanggo ako sa mga kampo sa Mordovia, nabuligan ko ang kapin sa napulo ka babayi nga mangin mga sumilimba sang Dios. Sa katapusan, sang Mayo 4, 1956, ginsilingan ako, “Hilway ka na karon nga maggua kag magtuo sa imo Dios nga si Jehova.” Sa sina mismo nga bulan nagbiyahe ako pauli sa Estonia.

Mga 50 ka Tuig Sugod sang Nakapauli Ako

Wala ako sing trabaho, wala sing kuarta, kag wala sing puluy-an. Apang mga pila ka adlaw pag-abot ko, may nakilala ako nga babayi nga nagpakita sing interes sa mga panudlo sang Biblia. Temporaryo nga ginpadayon nila ako sang iya bana sa ila isa sing hulot nga apartment. Naghulam ako sing kuarta kag nagbakal sing delana kag nag-knit sang mga sambra nga akon ginbaligya. Sang ulihi gintanyagan ako sing trabaho sa Tartu Cancer Hospital, diin nanuhaytuhay ang akon trabaho sa nagsunod nga pito ka tuig. Nakapauli man si Lembit Toom gikan sa pagkatapok sa Siberia, kag sang Nobiembre 1957 nagpakasal kami.

Ginabantayan gihapon kami sang mga KGB kag pirme nila kami ginagamo, sanglit ang amon pagbantala ginadumilian sa gihapon. Apang, ginhimo namon ang amon masarangan sa pagpaambit sang amon pagtuo. Ginsaysay ni Lembit ini nga bahin sang amon kabuhi sa Marso 8, 1999, nga gua sang Magmata! Sa hingapusan sang katuigan 1950 kag sa bug-os nga katuigan 1960 kag 1970, ang gintapok nga mga Saksi nagpalauli pa gid. Sa hingapusan sang katuigan 1980, kapin na sa 700 ang Saksi sa Estonia. Sang 1991 ang amon Cristianong hilikuton nangin legal, kag sugod sadto nag-uswag kami sing kapin sa 4,100 ka Saksi sa Estonia!

Kapin na sa 60 ka tuig ang nagligad sugod sang nagtambong ako sadtong una nga sekreto nga miting sang mga Saksi sa Estonia pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Sugod sadto, determinasyon ko nga sundon ang laygay sang Biblia nga: “Magsalig ka kay Jehova kag maghimo ka sing maayo.” Natun-an ko nga kon himuon mo ini mabaton mo “ang mga ginapangabay sang imo tagipusuon.”—Salmo 37:3, 4.

[Mga nota]

[Blurb sa pahina 23]

“Umpisahan na naton subong ang pagbantala kag bantalaan ang bug-os nga Estonia sing maayong balita.”​—Linda Mettig

[Retrato sa pahina 24]

Upod ang siam pa ka Saksi sa sulod sang bilangguan sa Mordovia

[Retrato sa pahina 24]

Upod sa akon bana nga si Lembit karon