Pagbantay sa Kalibutan

▪ Sa Brazil, ang paggamit sing amphetamines sa pagdula sing gana agod magniwang nagtaas sing 500 porsiento halin sang 1997 tubtob 2004.—FOLHA ONLINE, BRAZIL.

▪ Ang mga piloto sang pangpasahero nga eroplano tatlo ka pilo ang tsansa nga matubuan sing katarata, ayhan bangod sang masami nga pagkanadayag sa mga cosmic ray.—THE WALL STREET JOURNAL, E.U.A.

▪ Sa masunod nga dekada, halos katunga sang 1.27 bilyones ka kabataan sa Asia ang madingutan sang ila panguna nga mga kinahanglanon, subong sang matinlo nga tubig, pagkaon, pagpabulong, edukasyon, kag puluy-an.—PLAN ASIA REGIONAL OFFICE, THAILAND.

▪ Ang paghaklo sang aso nga ginabuga sang mga nagapanigarilyo “mas makatalagam sangsa ginahunahuna sang bisan sin-o.” Pagligad sang 18 ka bulan pagkatapos gindumili ang pagpanigarilyo sa mga opisina, restawran, kag sa sulod sang mga bilding sa Pueblo, Colorado, E.U.A., ang kadamuon sang mga atake sa tagipusuon sa mga residente nagnubo sing 27 porsiento.—TIME, E.U.A.

Nagadamo ang Nagabulagay sa Espanya

Sang tuig 2000, doble ang kadamuon sang mga nagapakasal kon ikomparar sa mga nagabulagay kag nagadiborsio. Apang sang 2004, sa kada tatlo ka pag-asawahay, duha sa sini ang nagabulagay. Kutob sang 1981, sang ginpatuman ang mga kasuguan nga nagatugot sang diborsio, kapin sa isa ka milyon ka kabataan ang nakasaksi sa pagbulagay sang ila mga ginikanan. Ano ang mga kabangdanan sining nagadamo nga mga pagbulagay? Suno sa sikologo nga si Patricia Martínez, “ang panguna nga kabangdanan sang mahuyang nga pag-asawahay amo ang pagbag-o sang kultura, ang pagkadula sang relihioso kag moral nga mga talaksan, ang pagtrabaho sang mga kababayin-an, kag ang pagkawalay kooperasyon sang bana sa mga hilikuton sa sulod-balay.”

Sobra nga Katambukon sa China

“Kapin sa 200 ka milyon nga tawo [sa China] ang may katalagman nga mangin sobra katambok sa masunod nga 10 ka tuig,” siling sang The Guardian sang London. Ang mga fast-food nga restawran “nag-inulhot sa madamo nga siudad—madamo sang maarang-arang sing pangabuhi ang wala na tanto nagaehersisyo, mas masami nagasakay sa salakyan, kag mas madamo sing tion nga di-aktibo samtang nagatamod sa telebisyon, kompyuter kag mga video game.” Ang kadamuon sang mga kabataan nga ginakabig nga sobra katambok nagadugang sing 8 porsiento kada tuig, kag sa Shanghai kapin sa 15 porsiento sang mga kabataan nga nagaeskwela sa elementarya ang sobra na katambok.

Ginapakita sang Suba ang Lapnag nga Paggamit sang Droga

Ginapakita sang mga sampol nga tubig halin sa Po River sang Italya nga ang paggamit sing cocaine sang mga pumuluyo sa nalupyakan sang suba mas lapnag sangsa ginbanabana sang mga awtoridad, siling sang isa ka pagtuon nga ginbalhag sang magasin nga Environmental Health. Ang mga nagagamit sing cocaine nagaihi sing benzoylecgonine. Ang presensia sining kemikal sa ihi sang tawo masami ginagamit sa korte subong ebidensia nga nakagamit sia sing cocaine. Ang kadamuon sang kemikal nga nagasulod sa suba paagi sa mga imburnal nagapakita nga mga 4 ka kilo nga cocaine, ukon 40,000 ka dosis, ang ginakonsumo kada adlaw sa mga lugar nga konektado sa sining suba—80 ka pilo ang kadamuon sangsa una nga pagbanabana.

Sarang Matapna nga Kamatayon

“Sini nga tuig, halos 11 milyones ka kabataan nga ubos sa lima ang edad ang mapatay sa mga kabangdanan nga puede gid matapna,” siling sang 2005 nga report sang World Health Organization. Mga 90 porsiento sining mga kamatayon ang tuga sang pila lamang ka kabangdanan: malala nga kahimtangan sang bag-ong bun-ag nga lapsag subong sang kulang sa binulan, impeksion, kag kulang sing oksiheno sa lawas; impeksion sa baga, ilabi na ang pulmonya; lupot; malaria; tipdas; kag HIV/AIDS. “Ang kalabanan sining mga kamatayon sarang kuntani matapna paagi sa matigayon karon nga mga bulong nga mahapos lang gamiton, barato kag epektibo,” siling sang report. Dugang pa, kapin sa tunga sa milyon nga babayi ang nagakapatay sa pagbusong ukon sa pagbata kada tuig, ilabi na bangod “nabudlayan [sila] sa pagkadto sa propesyonal nga mga manugbulong.”