Pagbantay sa Kalibutan

▪ Sisenta porsiento sang mga kabataan nga taga-Brazil ang may guab na sa ngipon sa edad nga tatlo ka tuig. Isa sa mga rason amo nga wala dayon ginatinluan ang ngipon sa tapos magtiti sa bibiron, nga sa masami matam-is ang ginatiti kon gab-i.—FOLHA ONLINE, BRAZIL.

▪ Un-kuarto sa mga ginabun-ag sa Estados Unidos ang paagi sa Cesarean nga operasyon. Sa New York City, ang mga nagabun-ag paagi sa Cesarean lima ka pilo kon ikumparar sa kadamuon sang 1980. Isa sa mga rason amo ang mahapos nga pag-iskedyul, apang ang mga risgo sa sining di-kinahanglanon nga pag-opera “daku gid.”—THE NEW YORK TIMES, U.S.A.

▪ Sang nagligad nga kapin sa 100 ka tuig, ang promedyo nga temperatura sa Mexico City nagtaas sing mga 6 degrees Fahrenheit, samtang 1 lamang ka degree ang gintaas sa bug-os nga kalibutan. Ang rason sini suno sa mga eksperto amo ang pagpulod sa mga kahoy kag pagpasangkad sa mga siudad.—EL UNIVERSAL, MEXICO.

▪ Kapin sa katunga sa mga nagapakasal sa Estados Unidos ang nagapuyuay na. Ini nga mga mag-asawa halos duha ka pilo nga magadiborsio sangsa mga mag-asawa nga nagpakasal anay antes nagpuyo.—PSYCHOLOGY TODAY, U.S.A.

Ang Labing Makaulugot nga mga Batasan sa Ulubrahan

“Matunog nga tingog kon nagaistorya sa telepono, [paggamit sing] mga speakerphone kag pirme nga pagreklamo tuhoy sa ulubrahon amo ang una sa listahan sang makaulugot nga mga batasan sang aton mga kaupdanan sa trabaho,” report sang Washington Post. Ang iban pa nga mga batasan nga nagapaakig sa mga masigkatrabaho amo ang “paggrupogrupo, pag-abot sing atrasado na, pag-istorya sa kaugalingon, pagpakigsugilanon sa mga kaupod sa trabaho nga yara sa tupad nga mga cubicle, kakulang sing katinlo sa lawas, kag pagpatamsak kon nagakaon.” Ining indi maayo nga mga batasan nagahalit man sa produksion sang trabaho. Apang, ang kalabanan sa ginpamangkot sang mga manugpanalawsaw nagbaton nga wala gid nila ginkomprontar ang mga nagapaugot sa ila. “Kag may rason gid kon ngaa,” siling sang pamantalaan. “Ayhan ginabuhat man nila ang ila mga ginareklamo.”

Nagdamo ang Nagapuyo sa mga Siudad

“Sa masunod nga duha ka tuig ang katunga sang populasyon sang kalibutan magapuyo na sa mga siudad,” siling sang CBC News. Suno sa report sang Nasyones Unidas, ang Estados Unidos amo ang may pinakamataas nga porsiento sang mga pumuluyo sa siudad, kay halos siam sa kada napulo ka tawo ang nagapuyo sa mga siudad. Sang nagligad lamang nga 55 ka tuig, ang New York kag Tokyo amo lamang ang duha ka siudad nga may pumuluyo nga napulo ka milyon ukon kapin pa. Sa karon, naglab-ot na ini sa 20 ka siudad nga may kapin sa 10 milyones ka pumuluyo, lakip ang Jakarta, Mexico City, Mumbai, kag São Paulo. Ang sekretaryo-heneral sang Nasyones Unidas nga si Kofi Annan, nagsiling: “Ining madasig nga pagdamo magakinahanglan sing daku nga pagpasibu sa ekonomiya kag katilingban sa kalabanan nga pungsod.”

Pagpangindi Bangod sang Konsiensia

Ang National Human Rights Committee sa Republika sang Korea nagsiling nga ang pagpangindi nga magsoldado bangod sang konsiensia isa ka indi maagaw nga kinamatarong. Ang komite nagpanugyan nga dapat ipakita ang pagtahod sa sini nga kinamatarong paagi sa pagtukod sing alternatibo nga mga serbisyo para sa mga sibilyan. Ini nga panugyan suno sa The Korea Times “nagakontra” sa desisyon sang Constitutional Court sining karon lang nga nagasakdag sa nagaluntad nga kasuguan sa militar, nga wala nagahatag sing ligwa sa nagapangindi magsoldado bangod sang konsiensia. Suno sa Korte Suprema, ang lehislatura, indi ang mga hukmanan, ang dapat nga magpasar sing kasuguan nga nagakilala sa sini nga kinamatarong. Kada tuig, mga 500 tubtob 700 ka pamatan-on nga lalaki nga mga Saksi ni Jehova ang ginapriso sa Republika sang Korea bangod indi sila magsoldado. Sa mga tinuig nga nagligad, mga 10,000 ka Saksi na ang napriso bangod sa sini nga rason.