Ang Mensahe Dapat Ipaalinton

ANTES maimbento ang telegrapo, ang komunikasyon sa malayo nga mga lugar masunson nga mahinay kag mabudlay, depende sa pamaagi sang paglakbay kag lugar. Binagbinaga ang mga problema sang mga Inca, nga may malapad nga emperyo sa Bagatnan nga Amerika.

Sa putukputukan sang kagamhanan sini sang talipuspusan sang ika-15 kag sang maaga nga bahin sang ika-16 nga siglo, C.E., sakop anay sang Emperyo sang Inca ang modernong-adlaw nga Argentina, Bolivia, Chile, Colombia, Ecuador, kag Peru, diin nahamtang ang Cuzco, nga amo ang dumaan nga kabisera sang emperyo. Mabudlay ang paglakbay bangod sang matag-as nga mga kabukiran, masiot nga mga kagulangan, kag tuman nga kalayuon. Dugang pa, magluwas sa sapat nga mga llama, ang mga Inca wala sing ginagamit nga mga sapat sa trabaho, wala sing may ruweda nga mga behikulo, kag wala sing nasulat nga lenguahe. Gani, paano sila nagkomunikar sa isa kag isa sa sining malapad kag magkatuhay sing kahimtangan nga mga lugar?

Ang Quechua amo ang ginapamulong nga lenguahe sang mga Inca. Naghimo man sila sing madamong dalan. Ang ila panguna nga haywey naglawig sing kapin sa 5,000 kilometros sa mataas nga mga duog sa Andes, samtang ang kaubay nga dalan naglawig sing mga 4,000 kilometros sa panghigaron sang Pacific Coast. Ginaangot ini sang nahigad nga mga dalan. Ang mga Inca naghimo man sing sementado kag may halintang nga mga dalan sa matag-as nga mga alagyan, mga taytay nga suportado sang nagalutaw nga mga plataporma, kag sing delikado kag nagakabit nga mga taytay sa ibabaw sang pil-as. Ang isa ka nagakabit nga taytay nagalawig sing 45 metros, may mga kable nga subong kadamol sa lawas sang tawo, kag gingamit sa sulod sang 500 ka tuig, tubtob sang 1880!

Ang pinakaimportante sa komunikasyon sang mga Inca amo ang isa ka grupo sang mga manugdalagan nga gintawag nga chasquis, nga nagpuwesto sa mga inutlan sang panguna nga mga alagyan. Agod mapaalinton ang mensahe, ang mga manugdalagan nagdalagan sing tigtatlo ukon tig-apat ka kilometro kag kapin sa isa ka gatos ka kilometro kuno ang ila gindalagan antes magsirom. Ginpaalinton nila ang madamo nga mensahe paagi sa hambal apang ang impormasyon sa estadistika tuhoy sa gobierno ginpaalinton nila paagi sa isa ka makawiwili nga gamit nga ginatawag nga quipu. Ang quipu isa ka masibod nga bulig sa memorya kag human ini sa pisi kag lainlain sing duag nga mga kordon. Ang mga balighot sa kordon nagarepresentar sa mga yunit, sa tignapulo, kag sa tiggatos. Sang masakop sang mga Espanyol ang mga Inca, ang quipu kag ang lainlain sing duag nga mga kordon wala na gingamit.

‘Matahom nga mga Tiil sa mga Bukid’

Sa karon, ang pinakaimportante sa tanan nga mensahe ginapaalinton sa minilyon ka tawo nga nagapamulong sing Quechua—ang maayong balita sang Ginharian sang Dios, ang bug-os kalibutan nga panguluhan nga magahatag sing paghidait sa tanan nga nagapasakop sa pagginahom sini. (Daniel 2:44; Mateo 24:14) Mabudlay gihapon ang paglakbay sa lugar nga gingamhan anay sang mga Inca, kag ang Quechua isa gihapon ka wala nasulat nga lenguahe. Apang ang mga Saksi ni Jehova—nga ang laban sa ila nakatuon na sa paghambal sing Quechua—malipayon nga nagapanagtag sing nasulat kag narekord nga mga publikasyon sa pila ka moderno nga dialekto sang Quechua.

Ang hilikuton sining mga ebanghelisador nagapahanumdom sa inspirado nga mga pulong: “Daw ano katahom sa mga bukid ang mga tiil sang isa nga nagadala sing maayong balita, ang isa nga nagabantala sing paghidait, ang isa nga nagadala sing maayong balita tuhoy sa butang nga maayo pa.”—Isaias 52:7.