Ano ang Labing Hamili nga Likido?

“Ang dugo importante sa pag-atipan sa panglawas subong nga ang langis importante sa transportasyon.” —Arthur Caplan, direktor sang sentro sang bioethics sa Unibersidad sang Pennsylvania.

LANGIS. Amo bala ini ang labing hamili nga likido? Sa karon nga pirme lang nagatimbuok ang presyo sang langis, madamo ang mahimo nagahunahuna nga amo ini ang labing hamili nga likido. Apang, ang matuod, ang kada isa sa aton may yara pila ka litro sang mas hamili pa nga likido. Hunahunaa ini: Samtang binilyon ka bariles sang langis ang ginakuha gikan sa duta kada tuig agod suplayan ang kinahanglanon sang mga tawo, mga 90 milyones ka yunit sang dugo naman ang ginakuha sa mga tawo agod buligan ang mga may balatian. * Ining makahalawhaw nga numero nagarepresentar sa kadamuon sang dugo sang mga 8,000,000 ka tawo.

Kaangay sang langis, ang dugo daw ginakulang man. Ang mga manugbulong sa bug-os nga kalibutan nagapaandam tuhoy sa kakulang sing dugo. (Tan-awa ang kahon nga “Desperado nga mga Pamaagi.”) Ngaa tuman gid ka hamili ang dugo?

Pinasahi nga Organo

Bangod sang makatilingala nga pagkasibod sang dugo, masami ini nga ginapaanggid sa isa ka organo sang lawas. “Ang dugo isa sa madamo nga mga organo sa lawas—makatilingala gid kag pinasahi,” siling ni Dr. Bruce Lenes sa Magmata! Pinasahi gid sa pagkamatuod! Ang isa ka libro nagalaragway sa dugo subong “ang lamang nga organo sa lawas nga likido.” Ang amo man nga libro nagtawag sa dugo nga “buhi nga sistema sang transportasyon.” Ano ang buot silingon sini?

“Ang sistema sang sirkulatoryo kaangay sang mga kanal sa Venice,” siling sang sientipiko nga si N. Leigh Anderson. “Nagadala ini sang tanan nga mapuslanon nga mga butang,” padayon niya, “kag nagadala man ini sang madamo nga mga basura.” Samtang nagapanalaytay ang dugo sa 100,000 kilometros nga kalabaon sang aton sistema sang sirkulatoryo, nagaagi ini sa halos tagsa ka tisyu sang aton lawas, lakip ang tagipusuon, mga batobato, atay, kag mga baga—importante nga mga organo nga nagaproseso kag nagasandig sa dugo.

Ang dugo amo ang nagapasulod sing madamong “mapuslanon nga mga butang” sa mga selula sang aton lawas, subong sang oksiheno, sustansia, kag molekula, apang amo man ini ang nagapagua sing “basura” subong sang makahililo nga carbon dioxide, unod sang naguba kag nagakapatay nga mga selula, kag iban pa nga higko. Ang papel sang dugo sa pagpagua sang higko isa sa mga rason kon ngaa delikado gid kon matandog ang dugo kon makagua na ini sa lawas. Kag wala sing makagarantiya nga ang tanan nga “basura” sa dugo makita kag makuha antes ini itughong sa iban.

 Maathag nga ang dugo nagatungod sang papel nga importante gid sa kabuhi. Amo kon ngaa ginsunod sang mga manugbulong ang pamaagi nga pagtughong sing dugo sa mga pasyente nga kulang ang dugo. Madamo nga doktor ang magasiling nga bangod sini hamili gid ang dugo. Apang, nagabag-o na ang pagpati sa patag sang medisina. Amo nga masiling nga sing amat-amat, isa ka importante nga pagbag-o ang nagakatabo. Indi kaangay sang una, madamo nga mga doktor kag mga manugbusbos karon ang wala dayon nagatughong sing dugo. Ngaa?

[Nota]

[Kahon/​Retrato sa pahina 4]

Desperado nga mga Pamaagi

Ginabulubanta sang mga espesyalista sa medisina nga mga 200 milyones pa ka yunit sang gindonar nga dugo ang kinahanglan sang bug-os nga kalibutan kada tuig. Ang 82 porsiento sang mga pumuluyo sa duta nagapuyo sa nagapauswag pa lang nga mga pungsod, apang wala gani sa 40 porsiento sang kabilugan nga donasyon sang dugo ang naghalin sa sini nga mga duog. Madamo nga mga ospital sa sini nga mga pungsod ang nagaopera nga wala nagatughong sing dugo. Ang The Nation, isa ka pamantalaan sa Kenya, nagreport nga ‘kada adlaw halos katunga sang operasyon nga nagakinahanglan sing dugo ang ginakanselar ukon ginapalantang bangod sa kakulang sing dugo.’

Ang kakulang sing dugo kinaandan man sa manggaranon nga mga pungsod. Samtang nagalawig ang kabuhi sang mga tawo karon sangsa nagligad nga mga kaliwatan kag nag-uswag ang pamaagi sa medisina, nagdamo man ang ginahimo nga pagbusbos. Subong man, nagadugang pa gid ang mga nagadonar sing dugo nga ginapangindian bangod sang ila pagkabuhi nga mahimo bangdan sang mga balatian nga posible maliton paagi sa dugo ukon nakakadto sila sa mga duog nga nagpadayag sa ila sa mga balatian ukon parasito.

Ang lapnag nga panimuot sang pagkadesperado daw nag-utwas sa mga organisasyon nga nagatago sing dugo. Ang mga pamatan-on nga sa masami indi tanto ka makatalagam ang pagkabuhi, amo kon kaisa ang ginapuntariya subong luwas nga kuluhaan sang dugo. Halimbawa, ang mga kabataan nga nagaeskwela nagasuplay karon sing 70 porsiento sang dugo sa Zimbabwe. Ang mga sentro nga nagasupot sang dugo bukas sa sulod sang mas malawig nga oras kada adlaw, kag gintugutan pa gani sila sang pila ka pungsod nga maghatag sing kabaylo agod makarekrut kag makakita sing magadonar. Ang isa ka kampanya sa Czech Republic nag-agda sa mga pumuluyo nga pagustuhan sila sa pag-inom sing serbesa kabaylo sang pila ka yunit sang ila dugo! Sining karon lang, sa isa ka duog sa India, ang mga awtoridad nagpamalaybalay sa pagpangita sing magadonar agod magbulig sa nagadiutay nga suplay sang dugo.