Pagbulong nga Nagagamit sing Dugo—Magapadayon Gid Bala Ini?

“Ang pagbulong nga nagagamit sing dugo daw kaangay sa paglakat sa tropikal nga kagulangan, diin mahawan ang mga banas apang kinahanglan gihapon ang paghalong, kag ang bag-o kag wala mahibalui nga mga katalagman nagahulat lang agod siuron ang mga di-mainandamon.”—Ian M. Franklin, propesor sa pagbulong nga nagagamit sing dugo.

PAGKATAPOS sang bug-os kalibutan nga epidemia sang AIDS nga nagpatalupangod sang dugo sa publiko sang katuigan 1980, ang mga panikasog agod dulaon ang “wala mahibalui nga mga katalagman” sini nagdugang. Walay sapayan, nagapabilin ang dalagku nga mga balagbag. Sang Hunyo 2005, ang World Health Organization nagsiling: “Ang posibilidad nga makabaton sing walay peligro nga pagtughong . . . wala nagapalareho sa tagsa ka pungsod.” Ngaa?

Sa madamo nga pungsod wala sing nagahilituhog nga mga programa agod pat-uron ang luwas nga mga talaksan para sa pagpangolekta, pagtesting, kag pagpadala sing dugo kag mga produkto nga halin sa dugo. Kon kaisa, ginatago pa gani sa peligruso nga mga duog ang mga suplay nga dugo—sa wala mamentinar nga mga repridyeretor kag mga cooler! Bangod wala sing napasad nga luwas nga mga talaksan, mahimo gid malatnan ang mga pasyente paagi sa dugo nga halin sa isa nga nagapuyo sing ginatos—linibo pa gani—ka kilometro ang kalayuon.

Wala sing Balatian nga Dugo—Isa ka Maila nga Tulumuron

Ang pila ka pungsod nagasiling nga ang ila suplay nga dugo karon mas luwas sangsa nagligad. Apang, dapat gihapon maghalong. Ang “Circular of Information” nga ginhimo sang tatlo ka ahensia sang dugo sa Estados Unidos nagsiling sa una nga pahina sini: “PAANDAM: Bangod ang puro nga dugo kag ang mga elemento sang dugo naghalin sa dugo sang tawo, mahimo nga may risgo ini nga magdala sing makalalaton nga mga butang subong sang mga virus. . . . Ang mahalungon nga pagpili sang ginahalinan sing dugo kag ang mga pag-eksamin sa laboratoryo wala nagadula sang katalagman.”

 May rason gid kon ngaa si Peter Carolan, ang senyor nga opisyal sang International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies nagsiling: “Indi gid bug-os nga magarantiyahan nga luwas ang mga suplay nga dugo.” Nagdugang pa sia: “May yara pirme bag-o nga mga balatian nga sa karon wala pa sing paagi agod abanse nga matukiban.”

Ano abi kon may isa naman ka makalalaton nga balatian nga magtuhaw—isa nga kaangay sang AIDS, indi mahibaluan kon san-o naglaton kag madasig maglaton paagi sa dugo? Sang naghambal sa isa ka komperensia sa Prague, Czech Republic, sang Abril 2005, gintawag ni Dr. Harvey G. Klein sang National Institutes of Health sa Estados Unidos ining posibilidad nga makahalanusbo. Nagdugang pa sia: “Ang mga nagapangolekta sang bahin sang dugo indi makapugong sa epidemia nga mahimo tugahon sang pagtughong sang dugo subong nga wala nila ini mapunggan sadtong maaga nga bahin sang epidemia sang AIDS.”

Mga Sayop kag mga Reaksion sa Pagpatughong

Ano ang labing daku nga katalagman sang mga pasyente nga nagapatughong sing dugo sa nagapauswag pa lang nga mga pungsod? Amo ang mga sayop sa paggamit sing dugo kag mga reaksion sa imyunidad. Tuhoy sa isa ka pagtuon sa Canada sang 2001, ang pamantalaan nga Globe and Mail nagreport nga linibo ka mga pagtughong sing dugo ang naglakip sing mga kaso diin nagakatabo ang makamamatay nga mga sayop bangod sang “pagkuha sing mga sampol sang dugo sa lain nga pasyente, sayop nga pagmarka sa mga sampol kag pagresita sing dugo sa lain nga pasyente.” Ini nga mga sayop ginbangdan sang di-magkubos 441 ka kamatayon sa Estados Unidos sa ulot sang 1995 kag 2001.

Ang mga nakabaton sing dugo gikan sa iban nga tawo nagaatubang sing risgo nga kaanggid sa mga nagpailis sing organo. Ginasikway sang lawas ang dumuluong nga tisyu. Sa pila ka kaso, ang pagpatughong sing dugo makapugong pa gani sa pagpanghikot sang natural nga reaksion sang imyunidad. Ining pagluya sang resistensia sang lawas nagahimo sa pasyente nga mangin mahuyang sa mga impeksion pagkatapos sang operasyon kag sa mga virus nga indi anay aktibo. Indi katingalahan nga si Propesor Ian M. Franklin, nga ginkutlo sa umpisa sining artikulo, nagapalig-on sa mga doktor nga “pamensaron anay sing makaduha kag makatlo ka beses antes magtughong sa mga pasyente.”

Naghambal ang mga Espesyalista

Bangod sini nga ihibalo, nagadamo nga mga manug-atipan sang panglawas ang nangin mainandamon pa gid tuhoy sa pagbulong nga nagagamit sing dugo. Ang reperensia nga Dailey’s Notes on Blood nagreport: “Ang pila ka manugbulong nagasiling nga ang allogeneic nga dugo [dugo halin sa iban nga tawo] isa ka makatalagam nga droga kag kon eksaminon ini suno sa talaksan sang iban nga droga, indi ini makapasar.”

Sang talipuspusan sang 2004, amo sini ang ginsiling ni Propesor Bruce Spiess tuhoy sa pagtughong sing panguna nga elemento sang dugo sa mga pasyente nga ginaoperahan sa tagipusuon: “Kon may yara gid man, pila lang ka [medikal] nga artikulo ang nagasiling nga ang pagtughong sing dugo nagapaayo sang pasyente.” Sa katunayan, nagsulat sia nga ‘sa baylo nga makapaayo, ang kalabanan sining mga pagtughong mahimo makahalalit pa gani sa halos tanan nga kahimtangan magluwas sa malubha nga mga pilas,’ kag nagadugang ini sang “risgo nga mapulmonya, maimpeksion, atakehon sa tagipusuon kag maistrok.”

Madamo ang nagakakibot kon mahibaluan nila nga ang talaksan sa pagtughong sing dugo indi palareho subong sang ginapaabot sang isa. Sining karon lang, ginpahanumdom ni Dr. Gabriel Pedraza ang iya mga kaupod sa Chile nga ang “pagtughong mapigaw nga pagbulong,” amo kon ngaa “mabudlay . . . iaplikar sa sini ang ginabaton nga mga pagsulundan.” Indi katingalahan nga si Brian McClelland, direktor sang Edinburgh and Scotland Blood Transfusion Service, nagpangabay sa mga doktor nga “dumdumon nga ang pagtughong kaangay sang pag-ilis sa organo kag busa isa ka serioso nga desisyon.” Nagpanugyan sia nga dapat hunahunaon sang mga doktor ang pamangkot nga, “Kon ako abi ukon ang akon anak, magapatughong ayhan ako?”

 Sa katunayan, madamo nga manug-atipan sa panglawas ang ugyon sa ginpabutyag sang isa ka hematologo nga nagsiling sa Magmata!: “Kami nga mga espesyalista sa pagbulong nga nagagamit sing dugo indi luyag magpatughong ukon magtughong sing dugo.” Kon amo sini ang pagtamod sang pila ka eksperto sa patag sang medisina, ano ang dapat batyagon sang mga pasyente?

Magabag-o Bala ang Pagbulong?

Mahimo magpalibog ka, ‘Kon ang pagbulong nga nagagamit sing dugo makatalagam gid, ngaa lapnag gihapon ang paggamit sing dugo, samtang may mga alternatibo man gali?’ Ang isa ka rason amo nga madamo nga mga doktor ang nagapangalag-ag nga bag-uhon ang mga pamaagi sa pagbulong ukon wala pa nila mahibalui ang mga terapiya nga ginagamit karon subong mga alternatibo sa pagtughong. Suno sa artikulo sang dyurnal nga Transfusion, “ang desisyon sang mga manugbulong nga magtughong pasad sa ila nagligad nga nahibaluan, enculturation, kag sa ila ‘pagkonsulta sa pasyente.’”

Ang kalantip sang manugbusbos importante man. Si Dr. Beverly Hunt sang London, sa Inglaterra, nagsulat nga ang “kadamuon sang nagakausik nga dugo nagadepende sa manugbusbos, kag labi nga ginahatagan karon sing igtalupangod ang paghanas sa mga manugbusbos sa nagakaigo nga pamaagi sa pag-opera nga ginatawag haemostasis [pamaagi agod patugunon ang pagdugo].” Ang iban nagasiling nga mahal kaayo ang mga alternatibo sa pagpatughong, bisan pa ginapamatud-an sang mga report nga indi ini matuod. Apang, madamo nga doktor ang magaugyon sa isa ka medikal nga direktor nga si Dr. Michael Rose nga nagsiling: “Ang bisan sin-o nga pasyente nga nagapabulong nga wala nagagamit sing dugo, amo ang nagabaton sing labing maayo nga operasyon nga matigayon.” *

Indi bala luyag mo ang labing maayo nga paagi sa pagbulong? Kon amo, pareho ka sa mga tawo nga naghatag sa imo sini nga magasin. Palihug basaha ang masunod nga artikulo tuhoy sa ila talalupangdon nga tindog may kaangtanan sa pagpatughong sing dugo.

[Nota]

[Blurb sa pahina 6]

‘Pamensara anay sing makaduha kag makatlo ka beses antes magtughong sa mga pasyente.’​—Propesor Ian M. Franklin

[Blurb sa pahina 6]

“Kon ako abi ukon ang akon anak, magapatughong ayhan ako?”​—Brian McClelland

[Kahon/​Retrato sa pahina 7]

Kamatayon Bangod sa TRALI

Ang TRALI (transfusion-related acute lung injury) ukon ang malala nga halit sa baga tuga sang pagtughong sing dugo, nga una nga ginreport sang maaga nga bahin sang 1990, isa ka makamamatay nga reaksion sang imyunidad pagkatapos sang pagtughong sing dugo. Nahibaluan na karon nga ang TRALI amo ang kabangdanan sang ginatos ka kamatayon kada tuig. Apang, ang mga eksperto nagasuspetsa nga mas mataas pa ang kadamuon, bangod madamo nga mga manug-atipan sang kapagros ang wala makahibalo sang mga sintoma. Bisan pa nga indi maathag ang ginabangdan sang reaksion, suno sa New Scientist nga magasin, ang dugo nga nangin kabangdanan sini “daw naghalin ilabi na sa mga tawo nga nadayag sa nanuhaytuhay nga mga grupo sang dugo sang nagligad, subong sang . . . mga tawo nga makapila na gintughungan.” Ang isa ka report nagsiling nga ang TRALI isa na sa panguna nga kabangdanan sang kamatayon nga tuga sang pagpatughong sa Estados Unidos kag Britanya, nga nagahimo sini nga “isa ka daku nga problema para sa mga talaguan sang dugo sangsa kilala nga mga balatian subong sang HIV.”

 [Kahon/Diagram sa pahina 8, 9]

Ang Komposisyon sang DUGO

Ang mga nagadonar sing dugo masami nga nagahatag sing puro nga dugo. Apang, sa madamo nga kaso nagadonar lamang sila sing plasma. Samtang ang pila ka pungsod masami nga nagatughong sing puro nga dugo, ginapain ang dugo sa panguna nga mga elemento sini antes ini testingan kag gamiton sa pagbulong nga nagagamit sing dugo. Talupangda ang apat ka panguna nga elemento, ang pagpanghikot sini, kag ang porsiento sang kabug-usan nga kadamuon sang dugo nga ginarepresentar sang kada isa.

Ang PLASMA 52 tubtob 62 porsiento sang puro nga dugo. Daw dalag ini nga likido diin ang mga selula sang dugo, mga protina, kag iban pa nga mga substansia ginatipon kag ginapalapta.

Tubig ang 91.5 porsiento sang plasma. Ang 7 porsiento sang plasma amo ang protina nga ginahalinan sang iban pa nga mga bahin (lakip ang albumin nga mga 4 porsiento sang plasma; globulin nga mga 3 porsiento; kag fibrinogen nga kubos sa 1 porsiento). Ang nabilin nga 1.5 porsiento sang plasma amo ang iban pa nga mga substansia, subong sang mga sustansia, mga hormone, respiratory gases, mga electrolyte, mga bitamina kag nitroheno nga mga higko.

Ang PUTI NGA MGA SELULA SANG DUGO (mga leukocyte) kubos pa sa 1 porsiento sang puro nga dugo. Ginasalakay sini kag ginaguba ang mahimo makahalalit nga dumuluong nga mga butang.

Ang PLATELET (mga thrombocyte) kubos pa sa 1 porsiento sang puro nga dugo. Nagakorta ini, kag amo ang nagapugong sa dugo nga maggua sa mga pilas.

Ang PULA NGA MGA SELULA SANG DUGO (mga erythrocyte) 38 tubtob 48 porsiento sang puro nga dugo. Ini nga mga selula nagabulig sa tisyu nga mangin aktibo paagi sa pagdala sing oksiheno sa sini kag pagpagua sing carbon dioxide.

Subong nga ang plasma sang dugo mahimo kuhaan sang nagkalainlain nga mga bahin sang dugo, ang iban pa sang panguna nga mga elemento sarang man maproseso agod painon ang mas magagmay nga mga bahin. Halimbawa, ang hemoglobin bahin sang pula nga selula sang dugo.

[Diagram]

PLASMA

TUBIG 91.5%

MGA PROTINA 7% 7%

MGA ALBUMIN

MGA GLOBULIN

FIBRINOGEN

IBAN PA NGA MGA SUBSTANSIA 1.5%

MGA SUSTANSIA

MGA HORMONE

RESPIRATORY GASES

MGA ELECTROLYTE

MGA BITAMINA

NITROHENO NGA MGA HIGKO

[Credit Line]

Page 9: Blood components in circles: This project has been funded in whole or in part with federal funds from the National Cancer Institute, National Institutes of Health, under contract N01-CO-12400. The content of this publication does not necessarily reflect the views or policies of the Department of Health and Human Services, nor does mention of trade names, commercial products, or organizations imply endorsement by the U.S. Government

[Kahon/Retrato sa pahina 8, 9]

Mga Alternatibo sa Pagpatughong sing Dugo

Sa sulod sang nagligad nga anom ka tuig, ang Hospital Liaison Committee para sa mga Saksi ni Jehova sa bug-os nga kalibutan nagpanagtag sing tignapulo ka libo nga kopya sang programa sa video nga Transfusion-Alternative Strategies—Simple, Safe, Effective sa mga 25 ka lenguahe sa mga nagatrabaho sa patag sang medisina. * Ginapakita sang video ang kilala nga mga manugbulong sa kalibutan nga nagabinagbinag sang epektibo nga mga pamaagi nga ginagamit karon agod bulngon ang mga pasyente nga wala nagatughong sing dugo. Ang mga tawo nagatalupangod gid sa mensahe. Halimbawa, pagkatapos matan-aw ang video sang hingapusan nga bahin sang 2001, ang National Blood Service (NBS) sa United Kingdom  nagpadala sing sulat upod ang kopya sining video sa tanan nga mga manedyer sang bangko sang dugo kag consultant nga mga hematologo sa bug-os nga pungsod. Ginpalig-on sila nga tan-awon ang video bangod “madamo na ang nagabaton nga ang isa sa katuyuan sang maayo nga pagbulong amo ang paglikaw sa pagtughong sing dugo tubtob mahimo.” Ginkilala sang sulat nga ang “kabilugan nga mensahe [sa video] dalayawon gid kag ginasakdag gid sang NBS.”

[Nota]

[Kahon/Retrato sa pahina 9]

Fractionation​—Ang Paggamit sang Magagmay nga Bahin sang Dugo sa Pagbulong

Bangod sa siensia kag teknolohiya posible na nga makilala kag makuha ang mga elemento gikan sa dugo paagi sa proseso nga ginatawag fractionation. Sa pag-ilustrar: Ang tubig-dagat nga 96.5 porsiento nga tubig, sarang mabahinbahin paagi sa proseso nga fractionation agod makuha ang nabilin nga mga substansia nga yara sa tubig-dagat subong sang magnesium, bromine, kag siempre, asin. Kaangay sini, ang plasma, nga amo ang nagahuman sang sobra sa katunga sang puro nga dugo, kapin sa 90 porsiento nga tubig kag sarang maproseso agod makuha ang mga bahin lakip ang mga protina, subong sang albumin, fibrinogen, kag nanuhaytuhay nga globulin.

Subong bahin sang pagbulong ukon terapiya, mahimo irekomendar sang doktor ang puro nga bahin sang plasma. Ang isa ka halimbawa sini amo ang dagaya sa protina nga cryoprecipitate, nga matigayon paagi sa pag-ilada sang plasma kag dayon ginapatunaw ini. Ining magamay nga bahin sang plasma nga wala nagasimpon sa iban pa nga likido dagaya sing mga substansia nga amo ang nagapakorta sang dugo kag masami nga ginahatag sa mga pasyente agod patugunon ang pagdugo. Ang iban nga pagbulong mahimo maglakip sing produkto nga nagaunod sing bahin sang dugo, diutay man ini kaayo ukon subong panguna nga elemento. * Ang iban nga mga protina sang plasma ginalakip sa gina-indyeksion nga mga bulong agod magbakod ang imyunidad kon madayag sa makalalaton nga mga butang. Ang halos tanan nga mga bahin sang dugo nga ginagamit sa pagbulong may mga protina nga makita sa plasma sang dugo.

Suno sa Science News, “ginatos pa lang sa ginabulubanta nga linibo ka protina nga yara sa dugo sang tawo ang naklasipikar sang mga sientipiko.” Samtang nagauswag pa ang ihibalo tuhoy sa dugo sa palaabuton, ang bag-o nga mga produkto nga naghalin sa sini nga mga protina mahimo matigayon.

[Nota]

[Retrato sa pahina 6, 7]

Ang pila ka manugbulong nagahalong gid nga indi makatandog sing dugo