Pagbantay sa Kalibutan

▪ “Ang kaangtanan sang kasingki sa media kag ang pagkaagresibo sa tuodtuod nga kabuhi [sang pamatan-on] subong kabakod sa kaangtanan sang pagpanigarilyo kag kanser sa baga.”—THE MEDICAL JOURNAL OF AUSTRALIA.

▪ May nasapwan nga ebidensia nga nagapakita nga ang mga kabog nga ginakaon sa pila ka duog sang Aprika, “mahimo nga amo ang nagadala sang Ebola virus.”—MACLEANS, CANADA.

▪ Ginapakita sang mga impormasyon gikan sa opisina sang attorney general sa Mexico nga sa sulod sang nagligad nga walo ka tuig, indi magkubos sa 130,000 ka kabataan sa sina nga pungsod ang ginkidnap agod ibaligya sa iban, agod himuslan ukon paobrahon ukon agod kuhaan sang mga organo para ibaligya.—MILENIO, MEXICO.

Dose ka Tuig sa Prisuhan—Ngaa?

Tatlo ka Saksi ni Jehova sa Sawa, Eritrea, Sidlangan nga Aprika, ang napriso sa sulod na sang 12 ka tuig. Wala sing ginpasaka nga mga panumbungon batok sa ila, kag wala sila ginbista. Wala sila ginpahanugutan nga magbaton sing bisita, bisan ang ila pamilya. Ano ang rason? Nagpangindi sila nga magsoldado. Wala nagapahanugot ang kasuguan sang Eritrea nga mangindi nga magsoldado bangod sang relihioso nga mga prinsipio. Sang gindakop ang lamharon nga mga lalaki, ginbutang sila sa kampo militar, diin pirme sila ginakastigo kag ginapaantos sa nanuhaytuhay nga paagi.

Halit Bala ang Internet sa Ilahas nga Kasapatan?

“Ginapadasig bala sang Internet ang pagkapapas sang African elephant?” pamangkot sang The New York Times. Amo sini ang pagpati sang pila ka mananabang sa kaayuhan sang kasapatan kag nagapati pa gid sila nga may katalagman man nga mapapas ang madamo iban pa nga mga espesyi. Sang nagsangkad ang Web nagdamo man ang ilegal nga baligyaanay sa Internet. Sang gin-usisa ang Ingles nga mga Web site sa sulod sang tatlo ka bulan nasapwan nga “kapin sa 6,000 ka ilegal ukon mahimo ilegal nga mga produkto nga gikan sa ilahas nga mga sapat ang ginabaligya,” lakip ang mga balay sang pawikan, eskultura nga himo sa tul-an sang elepante kag bisan pa gani ang buhi nga mga leopardo nga itom.

Central Heating nga Maayo sa Palibot

“Ang central heating nga ginagatungan sang mga liso sang olibo matigayon na,” report sang pamantalaan sa Espanya nga El País. Ining kuluhaan sang enerhiya nagaaman sing init kag mainit nga tubig para sa di-magkubos 300 ka panimalay sa Madrid. Barato nga gatong ang liso sang olibo, kay 60 porsiento ini nga mas barato sangsa langis kag 20 porsiento sangsa karbon. Wala ini nagahigko sa palibot, bangod ang kadamuon sang carbon dioxide nga ginabuga sini samtang nagasagrab pareho lang sa ginapagua nga carbon dioxide kon madunot ini. Ang isa pa ka bentaha amo nga mahapos ini matigayon. Ugasip na lang ang mga liso sang olibo sa tapos nga makuha ang lana gikan sa olibo, kag ang Espanya amo ang numero uno nga manugpatubas sing lana sang olibo sa bug-os nga kalibutan.

Apat ka Libo ka Tuig nga Noodles

Nagsiling ang mga sientipiko nga ila nasapwan ang ginatawag nila nga “ang pinakauna nga noodles sa bug-os nga kalibutan,” report sang The New York Times. Manipis kag dalag ang noodles, nga may kalabaon nga 50 sentimetros, kag himo ini sa mijo (millet) nga tumandok sa China. Nasapwan ini sa isa ka natakpan nga kulon sa idalom sang tres metros nga labno malapit sa Suba Huang sa aminhan-nakatundan sang China. Mahimo nga ini nga lugar ginguba sang linog kag “makahalapay nga baha” mga 4,000 ka tuig na ang nagligad, suno sa dyurnal nga Nature. Ginabaisan kon bala sa Italya, sa Natung-an nga Sidlangan, ukon sa Sidlangan una nga ginhimo ang noodles, kag suno sa Times, ang isa sa nakadiskobre nga si Houyuan Lu sang Chinese Academy of Sciences nagsiling: “Ginpamatud-an sini nga pagtuon nga sa China pinakauna nga ginhimo ang noodles.”